|
Kalit so‘zlar:
formal, substansional, nazariya, amaliy,innovatsiya, mashq, topshiriq, savol,
til, tafakkur, amaliy, yozma, og‘zaki, nutq.
Annotation:
This article focuses on the role of innovative supply in teaching and speech
and linguistic competencies, rather than traditional methods in mother tongue teaching, with an
emphasis on substantiality rather than formality referred to.
Key words:
formal, substantial, theoretical, practical, innovation, exercise, assignment,
question, language, thinking, practical, written, oral, speech.
O‘quvchilarga bilim, ko‘nikma va malakalarni puxta o‘zlashtirishlari uchun fanni ilg‘or
innovatsiyalar, xorijiy ta’lim tajribalariga tayangan holda taqdim etish pedagogdan innovatsion va
axborot texnologiyalarini chuqur o‘zlashtirganlikni va pedagogik mahoratni talab etadi deb
ta’kidlansa-da, biroq bugun bu ham yetarli emasligini aniq ko‘zga tashlanmoqda. Jumladan, hozirda
o‘quvchilarning bilimini baholashda foydalanilayotgan mashq va topshiriqlar hamda test savollari
maxsus ekspertizadan o‘tkazilmasdan shunchaki mexanik xotirada lingvistik qoidalarni qanchalik
eslab qolganligigina tekshirilmoqdaki, buni o‘quvchi-yoshlarning og‘zaki va yozma nutqini to‘g‘ri
va izchil bayon eta olmayotganligida ko‘rishimiz mumkin.
Ilmiy, ilmiy-metodik manbalarda ta’lim mazmuni tushunchasi turlicha talqin qilinadi.
Jumladan, rus pedagog-olimlari I.Ya.Lerner va M.N.Skatkinlar ta’lim mazmuniga o‘rganish uchun
tanlangan va o‘quvchilarning o‘zlashtirishlariga mo‘ljallangan, metodik jihatdan ishlangan boy
ijtimoiy tajribaning bir qismi sifatida qaraydilar.
BOSHLANG‘ICH TA’LIMGA XALQARO BAHOLASH DASTURLARINI JORIY ETISHNING ISTIQBOLLARI
183
XALQARO MIQYOSIDAGI ILMIY-AMALIY KONFERENTSIYA MATERIALLARI
Adabiyotlarda «ta’lim mazmuni» tushunchasi bilan birga “o‘quv materiali” atamasi ham
qo‘llaniladi. Didaktikada o‘quv materiali tushunchasi keng va tor ma’nolarda ishlatiladi. Keng
ma’noda u “ta’lim mazmuni” tushunchasiga teng bo‘lsa, tor ma’noda ma’lum darajada o‘rganilishi
kerak bo‘lgan, o‘quvchilarning o‘zlashtirishlariga moslashtirilgan bilim, ko‘nikma va malakalar
tizimi tushuniladi.24
Ona tili ta’limida bugungi kunda muhim bo‘lgan masala unga berilishi zarur bo‘lgan bilim
va ko‘nikmaning amaliy ahamiyatga ega bo‘lishi, o‘quvchida tildan tafakkur qilgan holda foydalana
olishni shakllantirishdir. Hozirda ta’lim mazmuni deganda 1) o‘quv rejalari, 2) o‘quv dasturlari, 3)
darsliklar hamda 4) o‘quv-metodik qo‘llanmalar nazarda tutiladi. Biroq buo‘rinda baholash
nazardan chetda qolgani holda dolzarb muammo bo‘lib qolmoqda. Pedagogik o‘lchovlarga oid
tadqiqotlar-dan ma’limki, “baholash ta’lim maqsadi va o‘qitishni bog‘lab turuvchi ko‘prikdir”.25
Mazkur fikrlardan kelib chiqb baholash qayerda to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilsa, o‘sha yerda ta’lim sifati
yuqori bo‘ladi. Bu esa bilimli, dunyoqarashi keng, kreativ fikrlaydigan, zamon bilan hamnafas yosh
avlodni tarbiyalashning muhim omilidir. Shuning uchun ham, rivojlangan davlatlarda ta’limni
baholashga, o‘quvchilarning bilim darajasini aniqlashga alohida e’tibor qaratiladi. Ko‘plab xorijiy
o‘quvchilarning umumta’lim fanlaridan bilim darajasini aniqlashning maxsus imtihon tizimi ishlab
chiqilib, sertifikat berish joriy etilgan. Xususan, Amerika Qo‘shma Shtatlarida SAT, Buyuk
Britaniyada GCSE, A-lavels, Rossiya Federatsiyasida YeGE maxsus imtihon tizimlari yo‘lga
qo‘yilgan. Yurtimizda ham xuddi SAT, A-levels, YeGE kabi maxsus test tizimini joriy etilishi
davlat siyosati darajasidagi ustuvor masalalardan biridir.26
Dunyoda tillarni o‘qitish kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan bo‘lib, dars jarayonida
lingivistik kompetensiyalarni shakllantirish nutqiy kompetensiya-larning rivojlanishiga olib keladi.
Shu o‘rinda chet tillarni o‘qitish bilan ona tilini o‘qitish maqsadlari ma’lum ma’noda farq qilishini,
ularni bir chiziqda tasavvur qilib bo‘lmasligini ta’kidlash lozim. Shunga qaramay, ingliz tilini
o‘rganish bo‘yicha belgilangan darajalar ona tiliga ham tatbiq qilinmoqda. Til o‘rganishga
qo‘yilgan mazkur talablar asosida tinglash, gapirish, o‘qish va yozish malakalari shakllanadi.
Rivojlangan davlatlarning til o‘qitish metodikasida gapirish (speaking), yozish (writing) kabi
mashg‘ulotlar, asosan, mashqqa tayanadi, mashq va topshiriq aniq farqlanadi, o‘z o‘rnida ishlatiladi.
Shu sababli ularning til o‘rganish kompetentligi yuqoridir.27 Shuningdek, PISA, PIRLS kabi
xalqaro baholash tizimlari orqali dunyoning ko‘plab davlatlarida o‘quvchilarning o‘qish
savodxonligi aniqlanmoqda.
Respublikamizda ham ona tili o‘qitish kompetensiyaviy yondashuvga asos-landi. Umumiy
o‘rta ta’lim tizimidagi ona tili darslaridagi o‘quv materiallari mazmunini takomillashtirish,
o‘quvchilarda adabiy tildan kommunikativ foydala-nish ko‘nikmalarini shakllantirish, uning
natijasida grammatik, uslubiy va imloviy savodxonlikni oshirish bugungi kunda davlat siyosati
darajasidagi dolzarb masalalardan biri bo‘lib turibdi. Ona tilini o‘qitish orqali o‘quvchilarda kreativ
fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish zarur. Zero, “Yoshlarimizning mustaqil fikrlaydigan, yuksak
intellektual va ma’naviy salohiyatga ega bo‘lib, dunyo miqyosida o‘z tengdoshlariga hech qaysi
sohada bo‘sh kelmaydigan insonlar bo‘lib kamol topishi, baxtli bo‘lishi uchun davlatimiz va
jamiyatimizning bor kuch va imkoniyatlarini safarbar etamiz”, – deb ta’kidlanishi ona tili ta’limi
oldiga mamlaka-timiz yoshlarini o‘z fikrini og‘zaki va yozma ravishda erkin hamda savodli bayon
24 Hamroev G‘. Umumiy o‘rta ta’lim tizimida fonetikaga doir o‘quv materiallarining metodik ta'minotini
takomillashtirish. pedagogika f.f (PhD) olish uchun yozilgan diss. Samarqand–2019 yil, 5-bet.
25 Dylan Viliam. Assessment: The Bridge between Teaching and Learning. // National Council of Teachers of English.
Volume 21 Number 2, December 2013. Page 15-20.
26 Abdiraimov.Sh. “Ta’limga kompetensiyaviy yondashuv: muammo va yechimlar” mavzusidagi respublika ilmiy-
amaliy 6-onlayn konferensiya materiallari. Andijon. 2020-yil, 35-bet ;
27 Hamroev G‘. Umumiy o‘rta ta'lim tizimida fonetikaga doir o‘quv materiallarining metodik ta'minotini
takomillashtirish. pedagogika f.f (PhD) olish uchun yozilgan diss. Samarqand–2019 yil, 5-bet
BOSHLANG‘ICH TA’LIMGA XALQARO BAHOLASH DASTURLARINI JORIY ETISHNING ISTIQBOLLARI
Do'stlaringiz bilan baham: |
