|
373
XALQARO MIQYOSIDAGI ILMIY-AMALIY KONFERENTSIYA MATERIALLARI
Tarixchi metodist olimlar G’afforov Ya. G’afforova M.G ning (O’zbekiston halqlari tarixini
o’qitish usullari.T.,1996) uslubiy qo’llanmalarida o’qitish usullari yutuq va kamchiliklar batafsil
ochib berilgan. Talabalar bilan yangi mavzuni o’rganishga kirishar ekan, oliy o’quv yurti
o’qituvchisi oldida har doim savol tug’iladi : metod qanday tanlanadi, qaysi didaktik materiallardan
foydalanish kerak, o’quv vazifalarini qaysi usullar bilan samarali yechish mumkin? Har bir
mashg’ulot turining pedagogik maqsadlariga erishish uchun o’qituvchi o’zining intellektual
salohiyatini safarbar etish, ilg’or pedagogik tajribadan foydalanishi va nihoyat,metodni tanlash
haqiqiy ijodiy aktga aylanishi lozim. Umumiy holda metodning tanlanishi ta’lim va tarbiyaning
didaktik maqsadlari bilan aniqlanadi. Biroq turli xil pedagogik vaziyatlarda o’qituvchi va talabalar
o’rtasida faoliyat turlari o’zgarib , o’zaro almashinib turadi. Tabiiyki, bu faoliyat turlariga mos
holda o’qitish metodlari ham o’zaro solishtiriladi.
O’qituvchining yangi mavzuga tayyorgarlik ko’rishida metodlar va metodik usullarni
tanlash – bu ularning o’zaro almashinuvini vaqt va didaktik maqsad bo’yicha muvozanatlashtirish
demakdir. Pirovard natijasida o’quvchilar aqliy va amaliy faolligining yuqori darajasini
ta’minlashga sharoit yaratiladi.To’g’ri qo’llanilgan metodlar ob’ektiv voqelikka oid bilimlarmi
chuqurlashtiradi va yaxlit hamda mashg’ulotning ilmiy- nazariy darajasini oshiradi.
Ketma-ket saralangan o’qitish metodlari ma’lum darajada bilish va kasbiy qiziqishini
rivojlantirishga, mustaqil amaliy faoliyatni faollashtirishga olib keladi. Bu o`rinda ko`rsatmalilik
metodining ahamiyati kattadir.
Ko‘rsatmalilik deganda, avvalo o‘qitish va tarixiy bilimlarning o‘rganishning ko‘rsatmali usuli,
o‘qituvchi bayoninng manbai va uni ko‘rsatmali bo‘lishi, uning o‘quvchilardagi aniq, tayyor
obrazlarga suyana bilishi, o‘quv vositasi materialini bayon qilish vaqtida ko‘rsatmali qurollardan
foydalanish va ko‘rsatmali qurollar vositasida o‘quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish
hamda ularning o‘rganilayotgan tarixiy faktlarni, voqea va hodisalarni aynan o‘zini yoki ularning
tasvirlarini ko‘rish yordamida o‘rganishlari tushuniladi.
Ko`rsatmali uslub to`g`risida pedagog Ya. A. Komenskiy shunday degan : “ O`quvchilar
sezib idrok etishi mumkin bo`lgan narsalari, albatta, sezgilari vositasi bilan, ya’ni ko`rish mumkin
bo`lgan narsalarni ko`z bilan ko`rib, eshitish mumkin bo`lgan narsalarni qulog`i bilan eshitib, hidi
bor narsalarni hidlab ko`rib, ta’mini sezish mumkin bo`lgan narsalarni tatib ko`rib, ushlab sezish
mumkin bo`lgan narsalarni ushlab bilib olishlarikerak ”. Tarixiy hujjatlar va badiiy adabiyotlardan
foydalanish o‘qituvchi bayonini obrazli qilib aniqlashtirsa, ko‘rsatmali qurollar vositasida
o‘quvchilarda o‘tmish to‘g‘risida yorqin va aniq tasavvur hosil bo‘ladi, o‘quvchilarning eshitish
faoliyatiga ko‘rish va sezish organlarining faoliyati ham qo‘shiladi . Shu bilan ularning bilimi
yanada chuqurlashadi, mustahkamlanadi. Tarix o‘qitishning ko‘rsatmali bo‘lishining ta’limiy va
tarbiyaviy ahamiyati ham katta. Avvalo ko‘rsatmali qurol o‘quvchilarning bilim olishida muhim
manba bo‘lib xizmat qiladi. O‘qituvchining bayoni har qancha to‘liq bo‘lganda ham
o‘quvchilarning voqealar to‘g‘risidagi tasavvurlari to‘la bo‘lmaydi. Shuningdek, bezaklardan
foydalanmay turib, o‘rganilayotgan davrning manzarasini ham , aniq va chuqur tasavvur qilib
bo‘lmaydi.
Ko‘rsatmali qurollar o‘quvchilarning tarixiy tasavvurlariga aniqlik kiritish va bu
tasavvurlarni aniqlashtirishga yordam beradi. Ko‘rsatmali tasvirlar tarixiy fakt va hodisalarning
tashqi ko‘rinishinigina emas, balki ularning ichki mohiyatini ham ochib beradi. Ko‘rsatmali qurollar
o‘quvchilarning murakkab tarixiy hodisalarni, tarixiy tushunchalarning ma’nosini osonroq tushunib
olishlariga yordam beradi. Ko‘rsatmali qurollar o‘quvchilarda tarixiy tushunchalarni
shakllantirishga, ularning nazariy xulosalash va umumlashtirishga, yakunlarini,
ijtimoiy rivojlanishning ob’ektiv qonuniyatlarini, o‘zaro aloqalarni yaxshiroq tushunib olishlariga
yordam beradi, shuningdek, o‘quvchilarni estetik jihatdan tarbiyalashning muhim vositasi bo‘lib
ham xizmat qiladi. Shu tariqa, ko‘rsatmalilikning ahamiyati tarixiy faktlarni, hodisalarni ko‘rish
organlari ishtirokida mushohada etish va ular haqida aniq tasavvur hosil qilish bilan
BOSHLANG‘ICH TA’LIMGA XALQARO BAHOLASH DASTURLARINI JORIY ETISHNING ISTIQBOLLARI
Do'stlaringiz bilan baham: |
