|
UCHRASHMA HARAKATGA DOIR MASALALAR YECHISHNI O‘RGATISH
Sultanov T.– o‘qituvchisi, Dauirbekova Z, Ergasheva M, Anorbekova F. – talabalari,
TDPU, Toshkent, O‘zbekiston.
"Uchrashma harakatga doir masalalar" yechishga o‘qitish metodikasi o‘quvchilarning
yagona harakat tezligi haqida tubdan ma’lumot berib uni yanada kengaytiradi. Bunda hayotiy
kuzatuvlar asosida "bir-biriga qarab harakatlanayotgan", "ikkita turli shahardan bir vatning o‘zida
bir biriga qarab harakatlanoyotgan obyektlar uchrashish vaqti…." va hokazo tushunchalar
aniqlashtiriladi va tasvirlanadi.
Talabalarning yordami bilan har bir ishni vizual tarzda namoyish etgandan so‘ng, bolalarni "
chizma " orqali vazifalar sxemasini tasvirlashga o'rgatish asta- sekin murakkablashtirib boriladi.
Shu orqali tezliklarga va (ayniqsa, "uchrashuvdan oldin") masofalarga qarab, ularning uzunligi
munosabatlarini kuzatishga katta e’tibor qaratiladi. Misol uchun, bir poezdning tezligi soatiga 60
km, ikkinchisi esa 45 km/soat bo‘lsa, birinchi yo‘nalishdagi poyezdning o‘q yoyi ikkinchisinikidan
uzoqroq bo‘lishi kerak va hokazo. Agar o'qituvchida "Harakat uchun vazifalar" film lentasi bo‘lsa,
undan ushbu darsda foydalanishi mumkin. Faqatgina bunday tayyorgarlikdan so‘ng, ketma-ketlikda,
o‘qituvchi rahbarligi ostida 1 (yoki shunga o‘xshash) vazifa ko‘rib chiqiladi. Ushbu vazifani darsda
taqsimlashdan oldin quyidagi ma’lumotlarni takrorlash va xotirada eslab qolish kerak: tezlik,
masofa va vaqt o‘rtasidagi o‘zaro bog'liqlik , ya’ni bu kattaliklar bir biriga uzviy bogliqligini
x
BOSHLANG‘ICH TA’LIMGA XALQARO BAHOLASH DASTURLARINI JORIY ETISHNING ISTIQBOLLARI
223
XALQARO MIQYOSIDAGI ILMIY-AMALIY KONFERENTSIYA MATERIALLARI
bolalarga takrorlab o‘tish muhim
hisoblanadi.
Ushbu
mavzuni
tushuntirish o‘qituvchiga qanchalik
mukammal bo‘lmasin uni yengib
o‘tish va bolalarga mavzuni
yetkazib berish uning bosh maqsadi
bo‘ladi. Shu maqsadda o‘qituvchi
bir qancha ko‘rgazmalardan foydalanadi, misol uchun: video lavha, ko‘rgazma qurollar va
maketlardan foydalanish imkoniyatiga ega. Shu asosda bolalarni bilimini yanada mustahkamlash
uchun bir qancha misollar ko‘riladi.
Ikki piyoda bir vaqtning o‘zida ikkita qishloqdan bir-birlari tomon yo‘lga chiqishdi va 3
soatdan so‘ng uchrashishdi. Birinchi piyoda soatiga 4 km tezlikda, ikkinchisi - 5 km / soat tezlikda
yurdi. Qishloqlar orasidagi masofani toping.
Doskada takrorlangan sxema bo'yicha o‘quvchilar topshiriqning mazmunini aytib berishadi.
Bunda ma’lum bo‘ladiki: har bir piyoda harakatni qayerdan boshlangan? Har bir piyoda qanday
tezlikda harakatlangan edi? Nima uchun ularning diagrammadagi uchrashuv joyi piyodalardan
birining chiqish joyiga yaqinroq joylashgan? Ulardan qaysi biri? Kimdir so‘rashi mumkin: "Qaysi
holatda bayroq masofaning aniq yarmida bo‘ladi? Bayroqning chap va o‘ng tomonidagi bo‘linish
nimani anglatadi? Nega ular uzunligi bo‘yicha farqlanadi? O‘qlar ostidagi raqamlar nimani
anglatadi? Bunday batafsil tahlil qilish bolalarni berilgan matinni qunt bilan o‘qishga o‘rgatadi.
So‘ngra o‘qituvchi sinfdan so‘raydi: "Vazifani qanday qilib yechish mumkun?"
Ehtimol, o‘quvchilardan biri shunday javob beradi: "Bir piyoda uchrashuvgacha 4 · 3 = 12
(km), boshqasi esa 5 · 3 = 15 (km) yo‘l yurdi.
Qishloqlar orasidagi masofa 12 + 15 = 27 (km) bo‘ladi.
Agar bunday o‘quvchi topilmasa va bolalarning takliflari to‘liq yoki noto‘g‘ri bo‘lsa,
o‘qituvchi qo‘shimcha savollarni ishlatib, sinf bilan ishlagan holda asta-sekinlik bilan bolalarni
ushbu yechimga olib boradi:
4 · 3 + 5 · 3 (km)
Ushbu ifodaning qiymatini topib, javob olamiz: qishloqlar orasidagi masofa 27 km. Berilgan
vazifa bilan bog'liq holda, o‘qituvchi maxsus ish olib borishi kerak, uning asosida " yaqinlashish
tezligi" tushunchasining ma’nosi yoritiladi. Shuning uchun sxemada, har soatda piyodalar soatiga (4
+ 5) km ga yaqinlashadilar. "3 soat ichida piyodalar necha kilometrga yaqinlashadi?" degan savol
o‘quvchilarni berilgan masalaning yechimiga olib boradi: (4 + 5) · 3. Keyin sxemalardan
foydalangan holatda quyidagi masalaga diqqati qaratiladi. “27 km masofada joylashgan ikkita
qishloqdan bir vaqtning o‘zida ikkita piyoda bir-birlari tomon yo‘lga chiqishdi va 3 soatdan keyin
uchrashishdi. Birinchi piyoda soatiga 4 km tezlikda yurdi. Ikkinchi piyoda qanday tezlikda
harakatlangan?”Berilgan masalani tenglama tuzish usuliga yechish ham mumkin. Agar ikkinchi
piyodaning tezligi x harfi bilan belgilangan bo‘lsa, birinchi piyoda bosib o‘tadigan masofa
(4 · 3) km bo‘ladi. Piyodalar tomonidan uchrashuvgacha bosib o‘tilgan umumiy masofa (4 ·
3 +3 · x) bo'ladi va u 27 kmga teng. Natijada ushbu tenglama xosil bo‘ladi: 4 · 3 + 3 · x = 27
Aynan shu masalani quyidagi amallar bilan ishlash ham mumkin:
4 · 3 = 12 (km) birinchi piyodaning uchrashuvgacha bosib o‘tgan masofasi; 27 - 12 = 15
(km) ikkinchi piyodaning uchrashuvgacha bosib o‘tgan masofasi;
15 : 3 = 5 (km/s) ikkinchi piyodaning yurgan tezligi:
Vazifani quyidagicha ifodalash maqsadga muvofiqdir: (27 - 4 · 3) : 3
2 – masala. Ikkita mashina bir vaqtning o‘zida turli xil aholi yashaydigan punktlardan bir
biriga qarab yo‘lga chiqishdi va 4 soatdan keyin uchrashdi.
Birinchi mashina soatiga 100 km/s tezlikda, ikkinchisi esa soatiga 70 km/s tezlikda yurgan.
Aholi yashaydigan punktlar orasidagi masofa qancha? Yechim: Berilgan shartlaridan kelib chiqib,
har bir mashinaning tezligi va mashinalarning yo‘lda bo‘lgan vaqti ma‘lum. Shunday qilib, har bir
BOSHLANG‘ICH TA’LIMGA XALQARO BAHOLASH DASTURLARINI JORIY ETISHNING ISTIQBOLLARI
Do'stlaringiz bilan baham: |
