Сборник научных трудов Международной научно- практической конференции«цифровизация в обучении гуманитарных дисциплин в медицинском высшем образовании»тгси, 5 марта 2022 года

SHAXSNING KASBIY ETIKASI VA INDIVIDUAL 
XUSUSIYATLAR 
 
Aliqulova Nilufar Bahodir Qizi, 
Toshkent Moliya instituti, korporativ Moliya va qimmatli qog‘ozlar 
bozori fakul’teti, 2-kurs talabasi 
Annotatsiya: ta’limiy va tarbiyaviy o‘quv maqsadlari asosida talaba shaxsini 
rivojlantirish, kasbiy ta’lim, kasb doirasida ma’lum faoliyat turini, kasblarni 
tizimlashtirish va kasbiy shakllanish jarayonida shaxs individual tipologik 
xususiyatlari, qisqa va asosli talablar majmuasini va muxandis tizimida kasbiy 
qobiliyat va kasbiymahorati hozirgi kundagi ahamiyati haqidagi bilimlarni 
o‘zlashtirilishini tashkil etish, va kasbiy mahorati hozirgi kundagi ahamiyati kabilarga 
e’tibor qaratilgan.
Kalit so‘zlar: kasbiy etika, kasbiy mahorat, kasbiy ta’lim,
xatti-harakat, prinsip 
va normalar, kasbiy axloq, stress, tipologik xususiyat,
ishbilarmonlik etiketi, inson va 
jamiyat. 
 
Tarixiy manbalar, xalq og‘zaki ijodi materiallari, sharq klassiklarining ta’lim-
tarbiyaga oid asarlarini sinchiklab o‘rganish shuni ko‘rsatadiki, o‘zbek xalqi qadim 
zamonlardan boshlab farzandni tarbiyalash sohasida o‘ziga xos an’analarga ega 
bo‘lgan. Ota-onalarning bolalarni sevishi, o‘z navbatida farzandlarning ota-onani 
astoydil hurmat qilishi oila tarbiyasining ko‘rki bo‘lib hisoblangan. Sharq 
mamlakatlarida ayniqsa, ota-onalarning shaxsiy namunasi farzand tarbiyasining eng 
muhim usullaridan biri hisoblangan. Shunga ko‘ra, o‘g‘il bolalar yurish-turishi, o‘zaro 
muomalasi, kasb egallashda otasiga o‘xshashlikka harakat qilgan. Ota kasbini egallash 
yaxshi tarbiyaning natijasi hisoblangan. Hech bir inson jamiyatdan tashqarida, yakka 
holda yashamaydi. U odamlar orasida o‘sadi, ulg‘ayadi, hayot kechiradi, o‘zining 
butun hayoti va faoliyati davomida har xil toifadagi ko‘plab insonlar bilan, katta-yu 
kichik mehnat jamoalari bilan muloqotda bo‘ladi. Bu in sonning o‘z kundalik hayotiy 
ehtiyojlarini qondirish zaruratidan kelib chiqadi. Jamoa bo‘lib yashash jamiyatda qabul 
qilingan urf-odat, an’ana va qonun-qoidalarga amal qilishni talab etadi. Ana shu 
jarayonda inson va jamiyat o‘rtasida yuzaga keladigan ob’yektiv aloqadorlik, ya’ni 
ijtimoiy munosabat – xulq-atvor, odob, xatti-harakat prinsip va normalarining 
majmuasi axloqning mazmun-mohiyatini tashkil etadi. Binobarin, axloqning manbai 
jamiyat ehtiyoji va manfaatlaridan iborat. «Axloq» – arabcha so‘z bo‘lib, xulq-atvor, 
yurish-turish, tarbiya, odob degan ma’nolarni anglatadi. Ushbu tushuncha jamiyatning 
axloqiy hayotida yuz beradigan barcha jarayonlarni o‘zida mujassam etadi. 

---

400 
Jamiyatning axloqiy hayoti deb kishilarning ishlab chiqarish jarayonini tashkil etishda, 
ularning ijtimoiy-siyosiy va huquqiy faoliyatida, oilasida va kundalik turmushida 
yuzaga keladigan munosabatlar; ularning xulq-atvori, yurish-turishi; adolat, sadoqat, 
burch, baxt kabi bir qator tushunchalarda ifodalanadigan munosabatlarining majmuiga 
aytiladi. Shundan kelib chiqqan holda, jamiyatning ko‘p qirrali va murakkab axloqiy 
hayotini aks ettiruvchi «axloq» tushunchasini kategoriya sifatida quyidagicha ta’riflash 
mumkin. Axloq inson va jamiyat o‘rtasidagi ob’yekttiv aloqadorlik tufayli kelib 
chiqadigan, shaxsiy va umumiy manfaatlarni muvofiqlashtirib turish asosida har bir 
shaxsning hayoti va faoliyati ni boshqaradigan, tartibga soladigan muayyan xulq-atvor, 
odob, xatti-harakat, prinsip va normalarining majmuidir. 
Axloq ijtimoiy hodisa bo‘lib, insoniyat jamiyati vujudga kelishi bilan bir vaqtda 
jamoalar bilan shaxslar o‘rtasidagi ehtiyoj va manfaatlarga xizmat qiluvchi ijtimoiy 
munosabat tariqasida vujudga kelgan. U o‘zining tarixiy taraqqiyotida quyidagi 
vazifalarni bajargan: 
– umuminsoniy madaniyatning inson tabiiy xislatlarini o‘zgartiruvchi faoliyat 
shaklidagi tarkibiy qismi; 
– jamiyatda yashovchi har bir shaxsni har tomonlama kamol toptiruvchi 
ma’naviy-ijtimoiy omil asoslaridan biri; 
– kishilarning ichki tuyg‘ularini, hissiyotlarini o‘stirib, umuminsoniy moddiy va 
ma’naviy qadriyatlarni anglab etish, ularni asrash va kelgusi avlodlarga etkazib berish 
yo‘llaridan eng afzali; 
– oila va kundalik turmushda mavjud bo‘lgan oilaviy burch, o‘zaro hurmat, 
sadoqat, or-nomus kabi an’analarni avloddan-avlodga o‘tkazish asosida davom ettirish 
vositasi va h.k. 
Yuqorida bayon etilgan masalalar, ya’ni axloq, uning jamiyat hayotida tutgan 
o‘rni kabi muammolarni o‘rganish bilan bevosita axloqshunoslik fani shug‘ullanadi. 
Axloqshunoslik fani axloqning kelib chiqishi, mohiyati, xususiyatlari, jamiyat 
rivojidagi o‘rni, taraqqiyot qonuniyatlarini o‘rganuvchi va haqiqatligi amalda 
isbotlangan bilimlar majmuidan iborat fan. U boshqa ijtimoiy fanlar singari o‘z 
qonunlari va kategoriyalariga ega bo‘lib, ular orqali o‘z xulosalarini bayon qiladi. 
Axloqshunoslik fani umumiy etika nazariyasi, tarixiy etika, normativ-qadriyatlar 
etikasi, kasb etikasi va axloqiy tarbiya nazariyasi kabi tarkibiy qismlardan tashkil 
topgan. Umumiy etika nazariyasi axloqning tabiati, mohiyati, xususiyati, tarkibiy 
qismlari, uning jamiyat taraqqiyotida tutgan o‘rnini o‘rganadi. O‘zbekiston 
xalqlarining yangicha mazmundagi ma’naviy axloqiy dunyosi shakllanadi va qaror 
topadi. Bu esa, o‘z navbatida xalqimiz axloqining negizini belgilab beradigan asosiy 
omillardan biri hisoblanadi. Axloqning jamiyat xayotida tutgan o‘rni u bajaradigan 
quyidagi funktsiyalar bilan belgilanadi: