Сборник научных трудов Международной научно- практической конференции«цифровизация в обучении гуманитарных дисциплин в медицинском высшем образовании»тгси, 5 марта 2022 года

Ключевые слова
: словарный состав, методы, изучение языка, игровой 
метод, рифмы, лексемы, коммуникативные подходы и технологии. 
Abstract:
In this article, methods and techniques for teaching vocabulary will be 
considered: a game method, a method using computer programs, etc. It is necessary to 
develop and use new approaches and technologies aimed at increasing the motivation 
of the educational activities of students, and, accordingly, the level of language 
proficiency with the help of lexemes. And active teaching methods meet these 
requirements, since their essence is to interest students, to make them an active 
participant in the educational process.
Key words
: vocabulary, methods, language learning, game method, rhymes, 
lexemes, communicative approaches and technologies. 

---

284 
Har qanday tilni o’rganish jarayonida, birinchi galda, o’sha tilning lug’at tarkibini 
bosqichma-bosqich o’zlashtirib borishga e’tibor qaratiladi. 
Leksikologiya tilning lug’at boyligi haqidagi fandir. Lug’at – so’zlar yoki boshqa 
til birliklari (morfema, s’z birikmalari, frazeologik birliklar) ro’yxatini ma’lum bir 
tartibda, ko’pincha, alifbo tartibida o’z ichiga olgan kitob. Lug’at yordamida biz 
o’zimizga kerakli so’zni topa olamiz. 
Boshqa tillarni o’rganish jarayonida shu til ustida lug’atlar va ma’lumotnomalar 
yordamida mustaqil ishlamasdan bo’lmaydi. Leksik bilimlar nutq faoliyatining barcha 
turlari asoslarini muvaffaqiyatli o’zlashtirishni ta’minlaydi. 
O’zbek tili darslarida turli mashqlar bajarish o’qitishning yetakchi vositasi deb 
qarash mumkin. Shuningdek, o’yinlar, kompyuter va internet dasturlaridan 
foydalanish, she’r, qo’shiqlar yodlash va ulardagi qofiyalar ustida ish olib boorish ham 
yaxshi natija beradigan usullardir. Mashqlar esa boshqa tilni o’zlashtirishning har 
qanday bosqichida o’rganishning asosiy vositasi bo’lib qoladi. 
Kompyuter dasturlari va internet imkoniyatlari, she’rlar va ulardagi qofiyalar 
ustida ishlash kabilarni o’zbek tili darslarida lug’at o’rgatish maqsadlariga muvofiq 
keluvchi faol o’rganish usullari sifatida qarash lozim. 
Dars mobaynida mashq bajarishda har doim ma’lum maqsad bo’ladi. O’qitishda 
bu maqsadni to’g’ri qo’ya bilish va unumli foydalanish juda muhimdir. Ammo birgina 
mashqning o’zi hech qachon kerakli yakuniy samarani bermaydi.
Odatda mashqlar materialni o’zlashtirish uchun alohida ishlab chiqilishi kerak. 
Shu o’rinda leksik ko’nikmalarni shakllantirish uchun mashqlarni ko’rib chiqamiz. 
Barcha leksik mashqlar ikkita toifaga bo’linadi: 
1)so’zni, uning semantikasini talaffuzi va Grammatik shakli bilan yaxlit holda 
eslab qolish; 
2)ma’lum mazmunga ega so’z birikmalarini hosil qilish. 
Mashq bajarishda shuni esda tutish kerakki, muvaffaqiyat ko’p jihatdan mashq 
sifatining o’qitishdan ko’zlangan maqsad mazmuni va unga erishish shartlari bilan mos 
kelishiga bog’liq.
Hozirgi vaqtda muomala layoqati quyidagi shaklda ifodalanadi: nutq faoliyatining 
har bir turi aynan ushbu faoliyat turidagi mashqlar orqali o’zlashtiriladi. 
Lingvistik leksik materialni o’zlashtirishda she’r va qofiyalarning rolini alohida 
ko’rsatib o’tish mumkin. Tajriba shuni ko’rsatadiki, o’zbek tili darslarida o’qituvchilar 
ko’pincha she’r va qofiyalarga e’tibor bermaydilar yoki ularni qo’llashda faqat 
an’anaviy asarlarga murojaat qilishadi, bu esa o’quvchilarning befarq munosabatini 
keltirib chiqaradi. Kopchilik o’qituvchilar esa she’r bilan ishlashni “yodlash” va 
“tinglash” orqaligina amalga oshirib qo’ya qolishadi. Natijada talabalar ko’pincha yod 
olgan she’rining ma’nosini ham tushunmaydilar.

---

285 
She’r va qofiyalardan foydalanish muammosi ta’limning barcha bosqichlarida 
tegishli e’tiborga loyiqdir, chunki bunda til materialini o’zlashtirish samarasi 
kuchayadi. Til o’rganuvchilar uchun o’rganilayotgan tilning butun jozibasi, o’ziga 
xosliklari namoyon bo’ladi.
O’quvchilar, talabalar odatda tez chalg’ish xususiyatiga ega. Shuning uchun dars 
rejasida diqatni jamlashni yengillashtiradigan, o’quvchilarning e’tiborini tortadigan va 
ijobiy hissiy kayfiyatni uyg’otadigan ish turlarini ko’rsatish zarur. 
She’rlarni va ulardagi qofiyalarni o’rganish mavzu materiallarini o’rganish, eslab 
qolishni mustahkamlaydi. Ularni o’rganish oson, ritm va tovushlarni takrorlash esa 
o’qitishni qiziqarli amalga oshirishga yordam beradi. She’r o’qish asli qiziqarli 
mashg’ulot. Shu bilan birga, hissiy jihatdan ijobiy ta’sirga ega bo’lgan narsa uzoq vaqt 
davomida xotirada saqlanadi va inson ongida iz qoldiradi. O’qituvchi hammadan she’r 
o’qishni so’raydi. O’qish jarayonida o’qituvchi har bir talabaga yaqinlashadi va 
materialni to’g’ri talaffuz qilish-qilmasligini tinglaydi. 
So’ng o’qituvchi talabalarni ushbu she’rni tarjima qilishda o’zlarini sinab 
ko’rishga taklif etadi. Bu o’rinda eng yaxshi amalga oshirilgan ishlarni alohida 
rag’batlantirish maqsadga muvofiq. Shunday qilib talabalarda raqobat prinsipi va 
g’alaba qozonish istagi yuzaga keladi. Ishning bunday turi o’rganuvchilarda ijodiy 
qobiliyatlarni ochib beradi, tilni o’rganishga qiziqish uyg’otadi deb o’ylayman, chunki 
ta’lim oluvchilar grammatiik, leksik ko’nikmalar va xotirani rivojlantiradigan she’rlar 
bilan ishlashni yaxshi ko’radilar. Demak, hozirda she’r o’qish va ulardagi qofiyalar 
bilan ishlashning ahamiyati bor. O’zbek tili darsidagi qofgiyalar o’quvchilarni jalb 
etish va faollashtirish vositasidir, chunki ulardagi ohangdoshlik e’tiborni tortadi, 
taranglik va siqilishni bartaraf etishga yordam beradi. 
She’riyat o’quvchilar nutqini va uning nafas olish, diksiya, eshitish, temp, ovoz 
kuchini tartibga solish kabi tarkibiy qismlarini rivojlantirish vositasi sifatida juda katta 
rol o’ynaydi. She’rlar va qofiyalar xotirani yaxshilashga ham yordam beradi. Ayrim 
she’r va qofiyalar o’quvchilarda axloqiy fazilatlarni, xulq-atvor madaniyatini, bir-
birini, atrofdagilarni hurmat qilishni, qiyinchiliklarni yengishda matonatni 
tarbiyalaydi. She’rlardagi ohangdosh so’zlar tovushlarni to’g’ri talaffuz qilishni mashq 
qilish uchun mo’ljallangan. Shuningdek, lug’at boyligini kengaytirish va 
mustahkamlashga xizmat qiladi, chunki ularning har biri ma’lum miqdordagi leksik 
birliklarni o’z ichiga oladi. 
Grammatik qofiyalar oquv jarayonida juda yaxshi yordam beradi, chunki ular 
she’riy shaklda bo’lsa-da, tilning turli grammatik xususiyatlarini eslab qolishga 
yordam beradi. Har qanday yoshdagi talaba uzoq vaqt davomida hech qanday 
muammosiz xotirasida qoladigan o’ziga xos bilimni oladi.