Сборник докладов республиканской научно-технической конференции значение информационно-коммуникационных

 
MA’LUMOTLARNI OPTIK ALOQA TARMOQLARIDA UZATISHDA 
XAVFSIZLIK MASALALARI 
N.A. Jabbarov (magistrant, Muxammad al-Xorazmiy nomidagi TATU) 
 
Ma’lumotlarni uzatish jarayoni muhokama etilganda ko’pincha xavfsizlik 
masalalari haqida unutib qo’yiladi. Lekin, real vaqt xizmatlarining ortishi bilan 
xavfsizlik masalalari yetarlicha muhim bo’lib qoldi. Bunda xavfsizlik uchta jihatlar 
- yaxlitlik, asliga to’g’rilik, shifrlanish bilan ifodalanadi. Misol uchun, ommaviy 
uzatish ma’lumotlarni yaxlitligi va asliga to’g’riligini, xususiy uzatish esa 
shifrlanishini talab qiladi. Buning uchun turli kriptografik sxemalarni qo’llash 
mumkin. 
Optik tarmoqlar Internetning asosini tashkil etadi va ushbu tarmoqlarning 
fizik pog’onaning ajralmas qismidir. Masalan, optik tarmoqning kanal sig‘imi 
yuqori pog’onadagi shifrlash jarayonlari uchun mavjud resurslarni aniqlaydi. 
Yuqori pog’onalarda xavfsizlik yondashuvi elektron qurilmalarni qayta ishlash 

---

345 
tezligi va optik tarmoqdagi imkoniyatlar bilan cheklangan. Bundan tashqari, optik 
tarmoq xavfsizligi butun aloqa tizimining xavfsizligiga ta'sir qiladi. 
Optik tarmoqlar xavfsizligini optik kriptografiya va steganografiya, optik 
kalitlarni taqsimlash, shu jumladan barcha optik signallarni qayta ishlash, tolaga 
asoslangan usullar bilan samarali himoya qilish mumkin [1]. 
Kriptografiya - bu ma'lumotlarni o'qish uchun mo'ljallangan shaxslarga 
ma'lum bir yo'nalishda saqlash va yuborish usuli. Ushbu ifoda ko'pincha aniq matn 
(oddiy matn) bilan shifrlash matni (shifr matni) bilan o'zaro bog'liq bo'lib, keyin 
yana parolni ochishga qodir. Kriptografiyaning har xil turi mavjud. Birinchi tur 
simmetrik kriptografiya bo'lib, unda har bir qabul qiluvchi va yuboruvchi bitta 
paroldan foydalanadi. Ikkinchi tur - assimetrik kalit, unda har bir qabul qiluvchi va 
yuboruvchi ikkita paroldan foydalanadi: faqat o'ziga tegishli parol va hamma 
biladigan umumiy parol. Ikki turdagi tizimlar 1-rasm va 2-rasmda ko'rsatilgan [2]. 
Ochiq matn
Simmetrik kalitli 
shifrlash
Shifrlangan 
matn
Simmetrik kalitli 
deshifrlash
Deshifr-
langan 
matn
Kalit
Kalit