«сарайшық» мемлекеттік тарихи-мәдени музей-қорығы атырау облысы білім беру басқармасының Әдістемелік орталығЫ

“Дәден би” өмірбаяны (1834-1924). 
Баласы Дәденов Өтеулі 1906 жылы 
туған. Өтеулі атамыздың әйелі Жонай Дәден атамыздың қолына түскен келіні 
екен. Атамыз өмірден өткенше шай-су,тамағын дайындап, бүкіл жағдайын 
жасапты. Өтеулі атамыз Ұлы Отан соғысы басталған 1941 жылы Гурьев облысы, 
Жылыой ауданы Ұялы ауылдық кеңесінен көппен бірге соғысқа аттанып, бораған 
оқ, әуеден түскен бомба арасында жаумен қоян-қолтық соғысып жүріп, ауыр 
жарақаттанған. Ес-түссіз әскери госпитальға жеткізіледі. Оң жақ көзін, маңдай 
сүйегінің жартысын, бас сүйгінің алдыңғы қақпағын қоса жұлып кетіпті. Алты ай 
емделуден соң, бірінші топтағы Ұлы Отан соғысының мүгедегі болып 1943 жылы 

---

42 
елге оралды. Жарақаты өте ауыр болды. Алдыңғы бас терісінен ми тамырлары 
анық көрініп тұр, оң жақ көзі жоқ. Бас сүйегінің жоқ орнына жас баланың қолы 
сиятындай шұңқыр қуыс болып бітіпті. Осындай ауыр жарақатпен аман қалуына 
«Көзге көрінбейтін, қолға ұстауға келмейтін» тылсым күш-ата аруағы себеп 
болған шығар деп ойлаймыз. 
Осы атамызбен көрші отырып, көзін көрген адамдар көп. Сол адамдардың 
бір азғантайын айтып кеткенді жөн көрдім. 1.Әбішов Мұхамбет (құдасы), 
2.Төлеуов Наурызбай (Жылыой аудандық ағарту саласы ардагерлері кеңесінің 
төрағасы), 3.Кәдіров Тілеген(Жылыой ауданы ардагерлер кеңесінің төрағасы) т.б 
азаматтар. Өтеулі атамыз 75 жас жасап, дүниеден өтті. 
1999 жылы Дәден атамыздың туғанына 165 жыл толуына арнап ұрпақтары 
бірігіп ас беріп, Құран оқып, атаның өмір жолынан естелік әңгімелер айтылды. 
Соның бірі Жылыойлық ақын Лұқпан Сисекенов арнау өлеңін оқыды. Бір сөзінде 
«Атаға зират етіп,дұға оқып келіп тұрамын. Ата аруағы жылан болып бір көрініп, 
жоқ болып кетеді. Қазір де бір көрініп кетті» деген де асқа келіп отырған адамдар 
бірі көріп, бірі көре алмай қалдық деді. Атақты би атамыздың даңқы 
Қазақстанның бүкіл батыс өңіріне кеңінен таралған. Арғы атасы Құлжабай биден 
ауысқан шешендік дарын Дәденді таласты ортадан ерте-ақ көрсетті. Талай-талай 
алқалы жиындарда астамсыған бисымақтардың аптығын тез басатын, даулы 
мәселелерді жан-жақты қарап, әділін ғана айтатын, әрбәр сөзі тапқыр ойға, кемел 
пікірге тұнып тұратын, ұрымтал жерде әдемі әдіс қолдана білетін, сөздің парқын 
білетін ділмәр болатын. Оның Табын билеріне, Қожа Солтамақ пен Таз Әбішке, 
Адай Сәдуақасқа айтқандары даңғайыр дарынын кеңінен әйгілейді. 
Кең Жылыой топырағы-елге елеулі талай батырлар, ақын-жыраулар, 
көріпкел әулиелер, қоғам қайраткерлері, еңбек адамдары өскен қасиетті жер. 
Осы топырақта дүниеге келген, саналы ғұмырын ел- бірлігіне, тату-тәтті бірігіп 
өмір сүруіне, еңбексүйгіштікке тәрбиелей білген – Дәден атам. Алқалы 
жиындарда шешілмейтін қиын дауларды әділ шешіп,ел құрметіне бөленген 
адамдардың бірі-Дәден ата. Жақын мен жатты бірдей санаған үлкен отырыстарда 
егізім “ Адай”деп,ата баласын іздеп отырады екен.