SaqarTvelos teqnikuri universiteti biznes-inJineringis fakulteti ekonikuri kvlevis meTodebi

Tavi 10. statistikuri meTodi ekonomikur analizSi

1. statistikuri meTodi, ZiriTadi miznebi da amocanebi

statistika, rogorc mecniereba, ramdenime msxvili nawilisagan Sedgeba. yovel maTgans Tavisi funqciebi gaaCnia da Sesabamisi gamoyeneba aqvs ekonomikur praqtikaSi. imisaTvis, rom kargad gaverkveT ekonomikuri statistikis Teoriasa da meTodebSi, aucilebelia zogad statistikur mecnierebaSi CaRrmaveba.

statistikuri mecnierebis yvelaze zogad principebs, kategoriebsa da meTodebs ikvlevs statistikis Teoria. statistikis Teoriis maTematikur qmnis maTematikuri statistika - maTematikis dargi, romelic efuZneba statistikuri monacemebis damuSavebis wminda raodeobriv, ricxviT meTodebs.

maTematikuri statistikiT Catarebuli analizi gulisxmobs statistikuri dakvirvebis mravaljer ganxorcielebis SesaZleblobas erTidaigive parametrebis pirobebSi.

maTematikuri statistika Tavis amocanebs wyvets misi Semadgeneli Semdegi ori nawilis CarCoebSi: statistikuri Sefasebis Teoria da hipoTezaTa statistikuri Semowmebis Teoria. pirveli amuSavebs ricxviTi parametrebis an funqciebis maqsimalurad miaxloebul mniSvnelobebs (e.i. statistikur Sefasebebs) maTematikuri xerxebisa da meTodebis gamoyenebiT, romlebic axasiaTebs gamosakvlevi sameurneo sistemis funqcionirebas, xolo meore - statistikuri hipoTezebis sawyis statistikur monacemebTan Sedarebis (Sepirispirebis) meTodebs.

gamoyenebiTi statistika - es aris statistikuri disciplina, romelic SedarebiT gvian, XX saukunis meore naxevridan Camoyalibda. igi ikvlevs problemebs, romlebic uSualod praqtikazea orientirebuli da SemTxvevaTa umravlesobaSi proceduruli, meToduri xasiaTisaa.

statistikuri gamokvleva (maT Soris sameurneo miznebis mqone) moicavs ramdenime ZiriTad elements: 1) statistikuri faqtebis gamokvleva; 2) statistikuri Sefaseba; 3) statistikuri hipoTezebisa da Teoriebis damuSaveba; 4) statistikuri analizi, rogorc statistikuri kategoriaruli aparatis konkretuli gamoyeneba ama Tu im konkretul procesebSi; 5) statistikuri Semowmeba; 6) statistikuri meTodebis saimedoobis Sefaseba.

Tavis meTodologiaSi statistika iyenebs sam ZiriTad meTods:

1. 
   statistikuri dakvirvebis meTodi - garkveuli statistikuri erTeulebis registracia;
   
2. 
   dajgufebis meTodi - sxvadasxva statistikuri erTeulebis Sedgenilobis, struqturisa da urTierTkavSiris gamovlena;
   
3. 
   maCvenebelTa meTodi - raodenobriv maCvenebelTa gansakuTrebul statistikur maCveneblebze (indeqsebze da sxv.) dayvana.
   

gansakuTrebuli yuradReba unda daeTmos kerZomecnierul statistikur meTodologiasa da kerZo statistikur meTodebs.

radganac statistikur meTodebs mravali mecniereba iyenebs, savsebiT SesaZlebelia visaubroT iseTi disciplinebis arsebobaze, rogoricaa socialuri statistika, demografiuli statistika, istoriuli statistika da a.S.

arsebobs statistikis saxeoba romelic mimarTulia sameurneo procesebis gamokvlevaze, - ekonomikuri statistika.

ekonomikuri statistika - es aris statistikis nawili, romelic saxelmwifosa da samoqalaqo sazogadoebas uzrunvelyofs cifrobrivi informaciiT ekonomikisa da masTan dakavSirebuli socialuri procesebis Sesaxeb.

ekonomikuri statistika amuSavebs statistikuri meTodebis gamoyenebis sakiTxebs sameurneo movlenebsa da procesebSi; iyenebs ra statistikuri kvlevis enas ekonomikur faqtebTan mimarTebaSi, igi daxmarebas uwevs xelmZRvanel organoebs mniSvnelovani gadawyvetilebebis gamomuSavebis procesSi sameurneo situaciebis gaTvaliswinebiT.

”ekonomikuri analizis” terminTan analogiiT konkretul sameurneo procesebTan mimarTebaSi SesaZlebelia agreTve ”statistikuri analizis” terminis gamoyenebac.

statistikuri analizis cnebis qveS unda gvesmodes sameurneo saqmianobis warmarTvis sxadasxva xerxebis raodenobrivi gamokvleva statistikuri Teoriisa da meTodologiis Sesabamisad; igi mimarTulia statistikuri mecnierebis kategoriaruli aparatis gamoyenebaze realur, praqtikul sameurneo procesebSi.

2. statistikuri meTodebis gamoyenebis istoria ekonomikr gamokvlevebSi

ekonomikuri statistikis fuZemdeblebad miCneuli arian f. kene, u. petti, agreTve, ingliseli statistikosi d. graunti, frangi mecnieri a. deparsie, XIX saukunis yvelaze TvalsaCino figuras ki belgieli ekonomisti l. kiotle warmoadgenda. Tavis naSromSi ”socialuri fizika da socialuri sistema”, man statistika ganmarta rogorc mecniereba saSualo sidideebisa da im kanonebis Sesaxeb, romlebic ganapirobeben individualuri mniSvnelobebis saSualoebidan gadaxras. l. kiotlem Camoayaliba pirveli fundamenturi statistikuri kanonebi - SesaZleblobis kanoni da SemTxveviTi mizezebis kanoni. am ukanasknelSi belgieli mecnieri ganixilavda ”SemTxveviTobis STanTqmis” problemas.

XX saukuneSi ekonomikuri statistika intensiurad viTardeboda. mniSvnelovani wvlili am disciplinis ganviTarebaSi Seitanes germanelma ekonomistebma a. vagnerma, g. knapma da g. Smolerma, ingliselebma k. pirsonma, u. gosetma, a. boulim, m. kendelma, r. fiSerma, r. stounma da d. midma, amerikelebma a. valdma, e. neimanma, g. sterJesma, i. fiSerma da v. leontievma, italielma statistikosebma r. beninim da k. jinim, polonelma mecnierma v. bortkeviCma da indoelma p. malaxanobisma.

am saukunis gansakuTrebul miRwevebs warmoadgens SerCeviTi meTodi, korelaciis Teoria, mravalganzomilebiani statistikuri analizi, dinamikis mwkrivebis analizis meTodebi, indeqsuri da zogierTi sxva meTodi, romlebic farTod gamoiyeneba ekonomikur-statistikur gamokvlevebSi.

Tanamedrove ekonomikuri statistika flobs statistikuri analizis meTodebis did arsenals, romlis gamoyenebiT SesaZlebelia mravalferovani cifruli ekonomikuri informaciis gadamuSaveba da msoflio ekonomikuri ganviTarebis saimedo statistikuri Sefaseba.

3. Tanamedrove ekonomikuri statistika: kvlevebis ZiriTad mimarTulebebi

Tanamedrove ekonomikuri statistika kvlevebs ramdenime mimarTulebiT warmarTavs. misi aparati aRWurvilia indeqsebisa da formulebis didi simravliT, romlebic saSualebas iZleva ekonomikuri da socialuri ganviTarebis sxvadasxva parametri gadaviyvanoT angariSebsa da balansebSi.

mravalferovan sameurneo maCvenebelTa gasaanalizeblad ekonomikur statistikaSi gamoiyeneba erovnul angariSTa sistema.

rogorc erovnul angariSTa sistemis CarCoebSi, ise mis gareT ekonomikuri statistikis maCvenebelTa sistemas ierarqiuli struqtura aqvs.

ekonomikis calkeul dargebsa da sferoebs ekonomikuri statistikis Sesabamisi nawilebi ikvlevs.

demografiuli statistika swavlobs mosaxleobis mdgomareobas, mis ricxovnobas, geografiul ganawilebas, sqesobriv-asakobriv da erovnul Semadgenlobas, stratifikacias sxvadasxva socialuri jgufebis Sesabamisad. statistikis am nawilSi ganixileba mosaxleobis bunebrivi aRwarmoeba (dabadeba, qorwineba, sikvdilianoba) da migraciuli procesebi (emigracia da imigracia).

SromiTi resursebis statistika gansazRvravs SromiTi resursebis ricxovnobas, Semadgenlobasa da dinamikas, ikvlevs momuSaveTa ganawilebas dargebisa da teritoriebis Sesabamisad, agreTve ganawilebis zogierT sxva saxeobasac (profesiis, kvalifikaciis da a.S. Sesabamisad). aqve ganixileba SromiTi konfliqtebisa da gaficvebis, agreTve, umuSevrobis registraciis sakiTxebi.

ekonomikuri subieqtebis statistika ikvlevs sameurneo saqmianobis monawileTa Semadgenlobasa da dinamikas. aq moqmedebs specialuri klasifikatori. igi saSualebas iZleva ganvaxorcieloT dakvirveba ekonomikur subieqtebze da movaxdinoT maTi klasifikacia organizaciuli an sakuTrebis formis, sabazro wilis da a.S. Sesabamisad.

fasebis statistika ikvlevs faswarmoqmnis Semadgenlobasa da dinamikas. mis mTavar amocanebs warmoadgens: 1) fasebis mdgomareobis zogadi daxasiaTeba bazarze rogorc momxmarebelTa, ise mwarmoebelTa mxridan; 2) fasebis, rogorc inflaciuri procesebis indikatori Seswavla; 3) saerTaSoriso da reginiTaSorisi Sepirispireba faswarmoqmnis sferoSi. mocemul sferoSi ekonomikur statistikaSi damuSavebulia indeqsTa mTeli sistema, romelTa Soris umTavresia samomxmareblo fasebis indeqsi. es indeqsi mosaxleobis mier SeZenili saqonlisa da momsaxurebis fasebis s dinamikis gaangariSebis saSualebas iZleva.

fasebis statistikis winaSe mdgar mTavar meTodologiur problemas warmoadgens sxvadasxva fasebis Tanafardobis, maTi indeqsebisa da saSualo sidideebis gaangariSeba. ukve arsebuli indeqsebisa da formulebis (i. fiSerisa da ejvort-marSalis indeqsebi, laspeiresisa da paaSes formulebi) miuxedavad es problema jer kidev ar aris gadawyvetili da mniSvnelovania rogorc meTodologiuri, ise Teoriuli kuTxiT.

produqciis warmoebis statistika ikvlevs da zomavs sawarmoo saqmianobis zogad statistikur maCveneblebs.

saxelmwifo biujetis statistika ikvlevs saxelmwifo biujetis ZiriTad maCveneblebs, romlebic gansazRvraven fiskaluri politikis ZiriTad mimarTulebebsa da meTodebs. pirvel rigSi es aris biujetis proficitis (an deficitis), saxelmwifo Sida valebisa da, bunebrivia, saxelmwifos efeqturi fiskaluri politikis gansazRvra. amiT xorcieldeba gadanawilebis procesebis analizi, romelSic subieqtis rolSi saxelmwifo gamodis, agreTve, am procesebis gavlena sameurneo cxovrebaze. saxelmwifo biujetis didi deficiti, an magaliTad, soliduri saxelmwifo Sida vali sakuTari moqalaqeebis winaSe, es aris indikatorebi, romlebic, rogorc wesi, mTavrobisagan eqsternuli zomebis miRebas moiTxovs, sxvanairad, SeiZleba am saxelmwifos ekonomikuri usafrTxoebis problema Seeqmnas.

garemos da bunebrivi resursebis statistika orientirebulia statistikuri indikatorebis analizze, romlebic sazogadoebisa da bunebrivi garemos urTierTqmedebas axasiaTebs.

garemos ekonomikur-statistikuri kontrolis ZiriTad praqtikul mizans warmoadgens masTan urTierTqmedebisa da bunebrivi resursebis eqspluataciis efeqturi modelebis SerCeva, garemos gardaqmnaze mimarTuli da masTan mWidrod dakavSirebuli socialuri maxasiaTeblebis mokle da grZelvadiani Sedegebis gamokvleva.

calke gamoiyofa agreTve Semdegi mimarTulebebi: atmosferos dacvis statistika, wylis resursebis statistika, miwis resursebis statistika, tyis resursebis statistika da a.S.

fulis mimoqcevisa da kreditis statistika ikvlevs raodenobriv maxasiaTeblebs fulad-sakredito sferos masobriv movlenebSi. am dargis ZiriTad amocanebs ganekuTvneba: fuladi masis raodenobis da struqturis gansazRvra; fulis mimoqcevis asaxva da fulis gaufasurebaze moqmedi faqtorebis Sefaseba; sakredito politikis daxasiaTeba; kreditis formebis statistikuri Seswavla; sasesxo procentis Seswavla.

aseTi informaciis ZiriTad momxmareblebs warmoadgenen centraluri bankebi, romlebic fulis mimoqcevisa da kreditis statistikuri maCveneblebis analizis safuZvelze gansazRvraven sakredito ganakveTis normebsa da sakredito resursebis moculobas qveynebis ekonomikis stabiluri ganviTarebis mizniT.

sawarmoTa finansebis statistika ekonomikuri statistikis kidev erT mniSvnelovan mimarTulebas warmoadgens. igi ikvlevs finansur urTierTobebs calkeul sawarmoo subieqtebs Soris.

safondo bazris statistika swavlobs fasiani qaRaldebis bazris statistikas. safondo bazris analizis dros gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba e.w. safondo indeqsebs - agregirebul maCveneblebs, romlebic axasiaTeben fasiani qaRaldebis kotirebis dones drois raime momentisaTvis, romelic bazarze iqmneba (magaliTad, savaWro dRis bolos). safondo indeqsebis regularuli monitoringi rogorc saxelmwifos, ise kerZo safinanso pirebs saSualebas aZlevs mudmivad ”eWiroT xeli” fasiani qaRaldebis bazris pulsze da mzad iyvnen masSi nebismieri, Tundac yvelaze moulodnel cvlilebebze reagirebisaTvis.

sagareo vaWrobisa da sagadaxdelo balansis statistika ikvlevs mocemuli saxelmwifos sagareo ekonomikuri kavSirebis statistikur maCveneblebs. aq gamoiyeneba paaSesa (saSualo fasebis indeqsi) da laspeiresis (fizikuri moculobis indeqsi) formulebi, agreTve, balansis ZiriTadi maCveneblebis specialuri meTodikebi.

Sromis anazRaurebis statistika ikvlevs Sromis anazRaurebis fondis moculobebs, mis Semadgenlobas, dinamikas da a.S. Seiswavleba agreTve sakuTrebis struqtura (sakuTrebis formebis Sesabamisad) xelfasis organizaciis formebTan kavSirSi.

warmoebis danaxarjebis statistika - es aris ekonomikuri statistikis nawili, romelic ikvlevs sawarmoTa danaxarjebs dargebis mixedviT da mTlianobaSi, agreTve, mis dinamikas. warmoebis danaxarjebis gamoTvla metad mniSvnelovania makroekonomikri TvalsazrisiT, kerZod, GNP-isa da NNP-is gaangariSebisaTvis, aseve, ekonomikuri faqtoris (resursis) rolis gansazRvrisaTvis ama Tu im produqciis warmoebis procesSi.

arasawarmoo moxmarebis statistikis gamokvlevis sferos warmoadgens piradi da sazogadoebrivi moxmarebis sferoebi. aq mTavar amocanas saqonlisa da momsaxurebis Semadgenlobis, moxmarebis donis, moxmarebis wyaroebisa da misi dinamikis Seswavla warmoadgens. gasakuTrebuli mniSvneloba eniWeba sazogadoebriv moxmarebas - moxmarebas ganaTlebis sferoSi, jandacvas, kulturas, mecnierebas, marTvas da a.S.

dabolos, mosaxleobis cxovrebis donis statistika - es aris statistikis nawili, romelic ikvlevs raodenobriv maCveneblebs, romlebic asaxaven calkeuli individebis an socialuri jgufebis mflobelobaSi myof saqonlisa da momsaxurebis erTobliobas. aq muSavdeba da gamoiyeneba iseTi statistikuri maxasiaTeblebi, rogoricaa ”saarsebo minimumi”, ”siRaribis indeqsi”, ”axalSobilis sicocxlis mosalodneli xangrZlivoba”, “GDP - indeqsi”, ”samomxmareblo kalaTa” da a.S., romlebic ekonomistebs saSualebas aZlevs Seqmnan erTiani warmodgena cxovrebis donisa da xarisxis Sesaxeb ama Tu im socialuri jgufisaTvis.

ekonomikuri statistikis ganviTarebis perspeqtivebi ukavSirdeba axali maTematikuri meTodebis damuSavebasa da praqtikaSi danergvas, agreTve, dakvirvebaTa xarisxis gaumjobesebas, axali ekonomikuri informaciis registraciasa da indeqsacias.