Saodat sadirova

Soching o'zagi uning markaziyqismida joylashgan bo'lib, ko'pqirrali hujayralardan tashkil topgan bo'sh, g'ovakli to'qimadan iborat. Ushbu hujayralar shoxlangan qobiq va protoplazlamaga ega. Hujayralar qobig'ini tashkil etuvchi oqsillar yumshoq keratinlar sinfiga kiritiladi. Hujayralar ichida burishgan yadro, havo pufakchalari va pigment donachalarini kuzatish mumkin. Havoning kattagina miqdori hujayralararo bo'shliqlarda joylashgan, bu bo'shliqlar bir vaqtning
24
o'zida soch ichiga har xil suyuqliklar, masalan, bo'yoq eritmalarining singish yo'llari bo'lib xizmat qiladi.
Po'stloq qavatining qalinligi sochning butun uzunligi bo'yicha ko'pmi-ozmi doimiy bo'lgan paytda, o'zakning qalinligi yetuk soch qalinligiga proporsional o'zgarib, keskin farq qilib turadi. Yetuk sochning uchi va ildizining quyi qismida o'zak bo'lmaydi. Soch ildizida o'zakning bo'lishi uning o'sishi davom etayotganidan dalolat beradi. O'sayotgan soch, soch xaltachasining g'uddalari bilan bog'langan bo'ladi. Soch yetilganida, birinchi bo'lib o'zak qavatining hujayralari ko'payishdan to'xtaydi, ayni paytda kutikula va po'stloq qavatining o'sishi yana bir muddat davom etadi. So'ngra piyozchaning yuqori hamda o'rta qismlarining shoxlanishi ro'y beradi va ildiz soch xaltachasining g'uddasidan ajraladi. Bunday soch qin bo'ylab bir oz ko'tariladiva ildizning qalinlashgan qismida soch kanalining devoridagi maxsus chuqurchada, xuddi shu soch xaltachasida rivojlangan yangi sochning, uni yuzaga itarib chiqarguniga qadar mahkam ushlanib turadi. Hayvonlar sochining yoppasiga almashinuvi tullash deb aytiladi.
Sochning shakli uning ko'ndalang kesimi shakli, uzunligi bo'yicha o'zgarishi, shuningdek, o'qning buralganligiga qarab aniqlanadi. O'qning
buralganligiga qarab, sochning olti turi farqlanadi: to'g'ri, egilgan, siniq,

to'lqinsimon, burama va spiral (5-rasm). Soch shakllarining har xilligi
nafaqat turli xil hayvonlarda,
balki bir terming o'zida, uning

har xil topografik qismlarida yoki
xuddi shu qismlardagi har xil
toifali sochlarda kuzatiladi. Ishlab chiqarishga mo'ljallan-
gan terilar soch qoplamining
sifatini baholashda sochning
o'lchamlari bo'yicha nisbati va

5-rasm. Soch o'qlarining egilganlik
va buralganlik toifalari:
1-to'g'ri; 2-egilgan; 3-siniq;
4-to'lqinsimon; 5-burama.

qayishqoqlik darajasiga katta
e'tibor qaratiladi. Momiq -
mo'ynali hayvon terilarida
sochning beshta toifasi farqla-
25
nadi: yo'naltiruvchi sochlar, qiltiq sochlar, oraliq sochlar, tivit sochlar va sezuvchi sochlar (vibrisslar). Sezuvchi sochlar hayvonning bosh, ko'krak va oyoqlarida joylashgan bo'lib, jun qoplamining sifatini aniqlashda muhim ahamiyatga ega emas. To'yoqlilarda, odatda, sochning ikki-uch toifalari (ko'proq tivit va qiltiq sochlar) uchraydi. Sof zotli mayin junliqo'yzotlariningjun qoplami faqat tivit sochlardan tashkil topgan.