Saodat sadirova

1.1.4. Teri topografiyasi
Teri topografiyasi (grekchadan topos - joy, grapho - yozaman) deb, terining har xil qismlari maydoni bo'ylab o'zaro joylanishiga aytiladi.
Terining topografik qismlari (3-rasm) har xil xossalarga ega, chunki ular bir-biridan qalinligi, zichligi, tolalar o'rilishining tabiati va bir qator boshqa belgilariga qarab farqlanadi. Teri umumiy qalinligining o'zgarishi asosan to'rli qavat qalinligining o'zgarishi tufayli kelib chiqadi, chunki g'uddali qavat qalinligi nisbatan kam o'zgaradi. Terining yupqaroq qismlari - etak qismida g'uddali qavat, uning yo'g'onroq qismi yopqichga nisbatan qalinroq bo'ladi.
Yopqich dermasining strukturasi kollagen tolalari bog'lamining ancha yo'g'onligi bilan tavsiflanadi; bu bog'lamlar bir-biriga zich yondashib, har xil tekislik va yo'nalishlar bo'yicha qalin bog'lamlarni hosil qiladi. Bunda vertikal va diagonal bog'lamlarning mavjudligi tufayli romb ko'rinishidagi halqalar hosil bo'ladi. Bunday struktura tufayli terining yopqich qismi cho'zilganda yuqori mustahkamligi va cho'zilganda uzayishining kichikligi bilan ajralib turadi. Yopqich qismining tuzilishi bo'yicha pishiqroq qismi sag'ri sohasi hisoblanadi.
Yoqa dermasining tola bog'lamlari mayinroq va bo'shroq bo'lib, yopqichga nisbatan qiyalik burchagi bir oz kichik. Etaklar yupqaroq
20

va bo'sh to'qimalari bilan farqlanadi;
mayin tola bog'lamlari zich o'rnash-
magan va uncha katta bo'lmagan
qiyalik burchagiga ega. Etak qismining
eng yupqa va bo'sh qismi qo'ltiq osti
va oldingi oyoqlar hisoblanadi. Ular
cho'zilganda eng ko'proq uzayishni
namoyon etadi. Yirik xomashyo
qanday maqsadda ishlatilishiga qarab,
shuningdek, topografik qismlardan
to'g'ri foydalanish va ishlov berishda
qulay bo'lishi uchun ishlab chiqarish-

3-rasm. Yirik shoxli mol terisining
topografiyasi:
1-yopqich; 2-yoqa; 3-etak; 4-sag'ri;
5-chotlari; 6-oyoqning tizzagacha
qismi; 7-bosh qismi; 8-oyoqning
tizzadan quyi qismi.

ga kiritishdan oldin yoki ishlab
chiqarishning birinchi bosqichlarida
bichiladi. Poyabzalning yuqori qismi
uchun xromli ishlangan teri ishlab
chiqarishga yuboriladigan sigir va ho'kiz
terilari, odatda umurtqa chizig'i bo'ylab
ikkita yarimtalikka bo'Unadi. Ba'zan
ushbu terilardan yoqa qismi qirqib olinib, qolgan qismi umurtqa chizig'i
bo'ylab ikki qismga bichiladi. Shunday qilib teri uch elementga: yoqa va ikki
yarim qanotga bo'Unadi. Tag charm ishlab chiqarishda yopqichlash jarayoni
olib boriladi, ya'ni teri yopqich, etaklar va yoqa qismlariga bichiladi.
Ot terilari odatda old teri va xazga bo'lib bichiladi. Terilarni bunday bichilish usuli xazlash deb yuritiladi.
Cho'chqa terilaridan ayrim teri turlari, jumladan, egar-jabduq, poyabzalning ustki qismi uchun xromli teri ishlab chiqarishda butun teridan etaklari qirqib olinadi. Terining qolgan o'rta qismi, yopqich va yoqa bilan birgalikda "baliqcha" deb yuritiladi. Shunday qilib. tayyor terilar konfiguratsryasi bo'yicha butun teri, yarim teri, yopqich va yarim yopqich, "baliqcha", etak va yoqa, qanot va yarim qanot, ot xazlari va old terilari ko'rinishida ishlab chiqariladi.
Teri xomashyosi va terini bichish mas'uliyatli jarayon hisoblanadi. Uni to'g'ri bajarish uchun teri va tayyor charm xossalarini, shuningdek, topografik qismlarni yaxshi bilish kerak.