Sanоq sistеmasi. Mоddiy nuqta kinеmatikasi

8.Aylanma harakat dinamikasinig asosiy tenglamasi. Jismdagi barcha elementar massalarni jamlab ular uchun aylantiruvchi momentlarini yozish mumkin bundagi - deb yozib, ya’ni jismga qo’yilgan aylantiruvchi moment - jismni to’la inertsiya momenti deyiladi.M=I bu formula aylanma harakat dinamikasini asosiy qonuni deyiladi. Ilgarilanma harakatdagi Nyutonni II-qonunga o’xshaydi. Inertsiya moment (I) qancha katta bo’lsa, burchak tezlanish () shunga kichik bo’ladi. Ilgarilanma harakatda massa inertlik xossani ifoda qilsa, aylanma harakatda inertsiya moment ham inertlik xossani namayon qiladi. Birok inertsiya moment, jismni aylanish o’qiga bog’liq, u qaysi o’qqa nisbatan olinishiga bog’liq ya’ni ayni bir xil jismning inertsiya momenti har xil aylanish o’qiga nisbatan xar xil bo’lishi mumkin. Amalda ko’p xollarda, jismning simmetriya markazi o’qiga nisbatan inertsiya momenti olinadi. inersiya momentni birligi Mt- kuch momenti impulsi deyiladi. Jismni ixtiyoriy harakatini ko’rganda uni ikki asosiy harakat — ilgarilanma va aylanma harakatlarning yig’indisi sifatida qarash mumkin, ya’ni umumiy ko’chish: S S_ilg S_ayl .Kattiq jismning bunday harakatini yassi harakat deyiladi. SHunga ko’ra qattiq jism tezligini shunday yozish mumkin:V V_ilg V_ayl , bu yerda – V_ilg ,V_ayl ilgarlanma va aylanma harakat tezligi. Aylanish jarayonida har xil nuqtalarda har xil bo’ladi:V_ayl R , bu yerda - burchak tezlik, R - nuqtaning radius-vektori. Demak, qattiq jismning murakkab harakatining tezligi shunday bo’ladi:V V_ilg R Qattiq jism qo’zg’almas o’q atrofida aylanganda uning harakati uchun Nyutonning 2-qonunini tadbiq etish mumkin. Buning uchun qattiq jismning aylanma harakatini xarakterlaydigan ikki fizik kattalik—kuch momenti M va inersiya momenti I kiritiladi. Qattiq jismni aylantiruvchi kuchning momenti M deb, shu kuch F ning ko’rilayotgan nuqtasidan aylanish o’qigacha bo’lgan R masofaga ko’paytmasiga aytiladi:M FR. Kuch momentining birligi 1N*m . Biror jismning aylanish o’qiga nisbatan inersiya momenti I deb, jism massasini shu o’qqacha bo’lgan masofa kvadrati ko’paytmasiga aytiladi.I mR².Inersiya momentining birligi XBS da 1kg*m² Endi aylanma harakat dinamikasining asosiy tenglamasini shunday yozish mumkin: M I I , bu yerda - burchak tezlanish.