Саноат ва кишлок хужалик асослари ма

NEFT SANOATI 
 
Ushbu  sanoat  tarmog’i  XX  asrning  o’rtalaridan  boshlab  jahon 
energetika  sanoatida  yetakchi  o’rinni  eg’allab  kelmoqda.  Neft  xalq 
xo’jaligida g’oyat muhim ahamiyatga ega.  
Undan  yoqilg’ining  turli  xillari,  ko’p  miqdorda  kimyo  maxsulotlari, 
surkov  moylari  olinadi.  Ichki  yonish  dvigatellari  bug’  mashinalarini  siqib 
chiqara  boshlagandan  keyin,  benzin,  kerosin  hamda  boshqa  neft 
maxsulotlari  ishlab  chiqarila  boshlangandan  keyin,  shuningdek  bu 
maxsulotlar  motor  va  reaktiv  yoqilg’i  sifatida  qo’llaniladigan  bo’lgandan 
keyin  neftning  yoqilg’i  sifatidagi  ahamiyati  nixoyatda  ortib  ketdi.  Neft 
maxsulotlaridan kimyo sanoatining turli tarmoqlari uchun, ayniqsa organik 
sintez uchun foydalanish katta ahamiyatga ega bo’lib qoldi. 
Neft xom ashyo xolida ishlatilmaydi, qayta ishlash natijasida, undan 
turli  xil  yoqilg’i  va  yangi  kimyoviy  mahsulotlar  olinadi.  Neftni  qayta 
ishlashdan  chiqqan  moy  elektrostantsiyalarda  yoqilg’i  sifatida  ishlatiladi. 
Neftni  qazib  olish  ko’mirni  qazib  olishdan  o’rta  hisobda  4  barobar  arzon 
tushadi.  Xalq  xo’jaligining  turli  tarmoqlarida  neftdan  foydalanish  juda 
ko’p mablag’ni tejashga imkon beradi. 
Neftning  tan  narxiga  uning  qanday  chuqurlikda  yotgani  emas,  balki 
konning  qanchalik  kattaligi,  bitta  burg’u  qudug’idan  naqadar  ko’p  neft 
olish mumkinligi ko’proq ta’sir ko’rsatadi. 
Neft  qazib  olishning  eng  arzon  usuli  fontan  usuli  bo’lib,  bunda  neft 
quduqlardan  neft-gazning  bosimi  ta’sirida  otilib  chiqadi.  Vaqt  o’tgan  sari 
bosim  asta-sekin  pasaya  boradi  va  uni  turli  usullar  bilan  oshirib  turiladi. 
Bosim  kam  yoki  butunlay  yo’q  joylarda  neftni  nasoslar  yordamida  qazib 
olinadi. 

---

 
43 
Neft  jahondagi  80  ga  yaqin  davlatda  qazib  olinadi,  ammo  bir  yilda 
100  mln  t  dan  ortiq  neft  qazib  oladigan  davlatlar  bor-yo’gi  7  ta:  Rossiya, 
AQSH,  Saudiya  Arabistoni,  Meksika,  Buyuk  Britaniya,  Eron,  Xitoy. 
Jahonda  neft  qazib  olish  bo’yicha  Rossiya,  AQSH  va  Saudiya  Arabistoni 
yetakchi hisoblanadi. 
Jahondagi  eng  yirik  neft  xavzalari  G’arbiy  Sibir  (Rossiya),  Texas 
(AQSH),  Meksika  qo’ltig’i  (AQSH,  Meksika),  Fors  qo’ltig’i  (Eron  va 
Arab  davlatlari),  Shimoliy  dengiz  hisoblanadi.  Ammo  neft  zaxiralarining 
asosiy  qismi  rivojlanayotgan  mamlakatlarga  to’g’ri  keladi.  Bu  esa  neftni 
uzoq  masofalarga  tashishga  olib  keladi.  Jahon  dengiz  transportida 
tashiladigan  yuklarning  asosiy  qismini  neft  tashkil  qiladi.  Hozirgi  paytda 
asosiy  neft  tashish  yo’nalishlari  quyidagilar:  Fors  qo’ltig’idan  G’arbiy 
Yevropaga,  Shimoliy  Afrikadan  Janubiy  Yevropaga,  Venesueladan 
Shimoliy Amerikaga, Rossiyadan Sharqiy Yevropaga. 
1960 yilda neft qazib olish va uni sotish narxini tartibga solib turish 
maqsadida neft eksport qiluvchi davlatlar tashkiloti (OPEK) tuzildi. Ushbu 
tashkilotga  13  ta  davlat  a’zo  bo’lib  kirgan:  Birlashgan  Arab  Amirliklari, 
Venesuela,  Gabon,  Jazoir,  Indoneziya,  Iroq,  Qatar,  Quvayt,  Liviya, 
Nigeriya, Eron, Saudiya Arabistoni, Ekvador.  
Neft sanoati faqat neft qazib olish bilan emas, balki uni qayta ishlash 
bilan  ham  shug’ullanadi.  Hozirgi  paytda  neftni  qayta  ishlash  korxonalari 
iste’molchiga  yaqin  qurilmoqda,  chunki  turli  tayyor  maxsulotlarni 
tashigandan ko’ra, neftni tashish arzonga tushadi.