|
4
3. Panjara birinchi tartibli kaliy spektri chiziqlarini (λ1=4044 Ǻ va λ2=4047Ǻ ) ajrata oladigan bo’lsa, difraksion panjara doimiysi nimaga teng? Panjara eni 3 sm.
. Birinchi tartibli natriy dubleti λ 1=5890Ǻ va λ2=5896 Ǻ ni ajratish uchun eni 2,5 sm difraksion panjara doimiysi qanchaga teng bo`lishi kerak?
5. Agar spektrni ekranga proeksiyalovchi linzaning fokus masofasi 40 sm bo’lsa, oldingi masaladagi difraksion panjaraning chiziqli dispersiyasi (mm/Ǻ larda) topilsin.
6. Doimiysi d=5 mkm difraksion panjara qaysi to’lqin uzunligi uchun uchunchi tartibli spektrda D=6,3 ∙ 105 rad/m burchak dispersiyasiga ega bo’ladi?
Mavzuga doir test savollari
Monoxromatik parallel nurlar dastasi difraksion panjaraga tik tushayotganda hosil bo'ladigan difraksion polosaning holati quyidagi qaysi formuladan aniqlanadi?
d sin
dsin =
d sin
d sin k (2k 1)
2
Bir - biridan b uzoqlikda joylashgan bir xil a kenglikdagi tirqishlar to'plamidan iborat asbob nima deb ataladi:
mikroskop
lupa
linza
difrakson panjara
Difraksion panjaraning ajrata olish qobiliyati qaysi formula yordamida aniqlanadi?
kN
d sin
d sin k (2k 1)
2
kr R
k
Difraksion panjarada kuzatilishi mumkin bo’lgan maksimum tartibi qanday aniqlanadi?
d a b
kN
d
k
r r0
2
Rentgen nurlari difraksiyasi qachon sodir bo’ladi?
Kristallar orqali rentgen nurlari o’tganda ko’p o’lchamli panjaralar difraksiyasi sodir bo’ladi
Fraungoffer difraksiyasi hodisasida kuzatiladi
Rentgen nurlari doiraviy diskdan o’tganda
Rentgen nurlari difraksion panjara orqali o’tganda
7-§. DIFRAKSIYA HODISASINING
QO’LLANILISHI
7.1. Golografiya haqida tushuncha
Golografiya grekcha "holo" "to'liq", "grafic", "yozaman" so'zlaridan tashkil topgan bo'lib, u buyumlarning tashqi ko'rinishini "yozib olish" ning maxsus usulini anglatadi. Bu usul 1947 yilda D.Gabor tomonidan kashf
qilingan.
GABOR DENIS (1900- 1979). Golografiya hodisasi- ning asoschisi. Budapesht- dagi texnika universitetini tugatgan. 1927- 1933-yillarda Berlinda injener-izlanuvchi sifatida ishladi. Ilmiy yo’nalishi elektron optikasiga bag’ishlangan. Elektron mikroskoplarni yasashda faol ishtirok etgan. 1948-yillarda golografiya uslubiyatining rivojlanishiga bag’ishlab maqola yozadi va shu yil golografiyaning ixtirochisi sifatida tan olingan. Bunda
Golografiyaning mohiyati buyumdan kelayotgan
nurlanishning to'lqin frontini fotoplastinkaga qayd
qilish (yozib olish), so'ng buyumning tasvirini vujudga keltirish maqsadida bu frontni tiklashdan iborat.
Fotografiyada yoritilgan ob'yektning ayrim nuqtalaridan qaytgan nurlar fotoplastinka yoki fotoplyonka tekisligining ayrim nuqtalariga ob'yektiv
7.1-rasm. Golografiyani kuzatish chizmasi
yordamida qismlarining Fotoapparat
|
fokuslanadi. Bunda buyum barcha tasvirlari ravshan bo'lavermaydi. biror tekislikka ravshan qilib moslangan
|
hajmli tasvirlarni olishga asoslanilgan. 1971-yilda golografiyani ixtiro qilganligi
bo'lsa, buyumlarning nuqtalarining tasvirlari
shu tekislikda yotuvchi ravshan bo'lib chiqadi.
uchun Nobel mukofotiga sazovor bo’lgan. Juda ko’p ixtirolarning muallifi hisobla- nadi. Hajmli kinoning asoschisi. Gabor Shenon teoremasining ham asoschisidir.
Buyumning bu tekislikdan beriroqdagi yoki nariroqdagi qismlarining tasvirlari esa unchalik aniq bo'lmaydi. Masalan, bino oldida turgan odamning fotografik tasvirida odam gavdasi berkitib turgan bino qismini suratga turlicha vaziyatlardan bilan qaragan
bilan bari bir ko'rib bo'lmaydi. Bundan tashqari, binoni odamdan qanchalik uzoqda joylashganligi ham aniqlab bo'lmaydi. Bino va odamning tasvirlari bitta tekislikda ko'rinadi. Fotoplastinkada buyumning ayrim nuqtalaridan
qaytgan nurlarning nisbiy intensivliklari qayd qilinadi. Bu nurlar fazalari
orasidagi munosabatni fotoplastinkaning
qorayishiga qech ta'siri yo'q. Vaholanki,
fazalar orasidagi munosabat buyumning
ayrim nuqtalarining fotoplastinkadan
uzoqliklariga bog’liqdir
Demak, buyumdan qaytgan
nurlarning faqat amplitudalarinigina emas,
balki fazalarini ham fotoplstinkada qayd
qilish usulini topish lozim. Bu usul golografiyadir (7.1, 7.2 -rasm). 7.2-rasm. Golografiya
Golografiya to'lqin optikasining asosiy
qonunlari – intenferensiya va difraksiya qonun-
laridan foydalanish asosida vujudga
keldi. Kogerent yorug’lik dastasi ikkiga ajratilib
(7.3-rasm), uning bir qismi buyum (B) dan qaytib
fotoplastinka (G) ga tushadi.
Bu to'lqinni signal to'lqin yoki buyum to'lqin
deyiladi. Ikkinchi qismi esa qaytargich plastinka
(K) dan qaytib fotoplastinkaga tushadi. Uni tayanch
to'lqin deyiladi. Bu ikki guruh kogerent to'lqinlar
fotoplastinkada qo'shilib intenferension manzara hosil qiladi.
7.3-rasm.Gologrammaning hosil bo’lishi
Fotoplastinkaga ishlov berilgandan so'ng oshkor bo'ladigan bu interferension manzara gologramma deyiladi. Gologrammada buyumdan qaytgan to'lqinlarda, ya'ni buyum to'lqinlarining amplituda qatlamda fazalari to’g’risidagi axborotlar qayd qilingan. Haqiqatan, buyum va tayanch to'lqinlarning fazalari bir xil bo'lsa, bu to'lqinlarning amplitudalari qo'shiladi. Shuning uchun pozitiv gologrammaning bunday nuqtalari shaffofroq (negativ gologrammada esa xiraroq) bo'ladi. Buyum va tayanch to'lqinlar fazalari mos bo'lmagan tarzda yetib kelgan gologrammada esa nuqtalar qorong’iroq bo'ladi.
Tasvirni tiklash uchun gologramma avvalgi holatiga joylashtiriladi va uni "tayanch" bilan yoritiladi. Natijada interferension strukturadagi difraksiya tufayli buyum to'lqinning nusxasi tiklanadi.
Mavzuga doir test savollari
Do'stlaringiz bilan baham: | 
