Саноат тармок тузилмаси ва таркибий силжишлар


Узбекистон саноатида 1900 – 2005 йиллар мобайнида ялпи махсулот ишлаб чикаришнинг тармоклар тузилмаси динамикаси



Download 146,5 Kb.
bet5/6
Sana28.06.2022
Hajmi146,5 Kb.
#711826
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
САНОАТ ТАРМОК ТУЗИЛМАСИ ВА ТАРКИБИЙ СИЛЖИШЛАР

Узбекистон саноатида 1900 – 2005 йиллар мобайнида ялпи махсулот ишлаб чикаришнинг тармоклар тузилмаси динамикаси
(якунига нисбатан фоиз хисобида)



Тармок

1900

1940

1980

1991

1997

1998

2000

2001

2005

Бутун саноат

100

100

100

100

100

100

100

100

100

Шу жумладан:
Электроэнергетика

-


-


-


2,8


9,2


8,5


9,1


8,0


10,9


Ёкилги саноати

-

-

-

3,7

13,31

13,3

15,0

12,5

16,3

кора металлургия

-

-

0,6

0,7

1,0

0,9

1,2

1,4

2,3

Ранги металлургия

-

-

5,2

9,7

11,4

10,9

10,1

10,7

16,9

Кимё ва нефть кимё

-

0,5

5,1

4,3

4,4

5,2

5,5

5,3

5,2

Машинасозлик ва металлни кайта ишлаш

0,5


8,8


16,3


11,6


13,2


13,1


9,2


10,5


12,9


курилиш материаллари саноати

0,5

1,8

5,8

5,2

4,5

4,2

5,3

5,3

3,9

Урмон, ёгоч ва когоз саноати

-

1,4

1,8

1,2

0,9

0,9

1,4

1,4

0,9

Енгил саноат

85

58,8

38,8

39,9

19,8

19,2

19,0

20,5

16,9

Озик-овкат саноати

12

25,1

15,4

14,7

12,1

12,6

14,1

13,9

8,4

Бошка тармоклар

2,0

2,1

1,1

6,2

10,2

11,2

9,6

10,1

5,4



Тармок тузилмаси узгаришининг асосий тенденцияси

Узбекистон саноатининг хозирги тараккиёти катта динамиклиги билан ажралиб туради, чунки у мустакиллик йилларида, айникса, XX асрнинг охири йилларида ва XXI аср бошларида юкори суръатлар билан ривожлана борди. Айни вактда саноат ишлаб чикариши юкори даражада усиш билан бир каторда, унинг тузилмасида хам узлуксиз таркибий узгаришлар руй берди. Охирги 12 йил мобайнида саноат тузилмаси ишлаб чикаришни интенсивлаштириш ва унинг самарадорлигини ошириш талаблари ва халк хужалигини баланслаштириш заруриятига мос равишда узгариб борди. Саноат ишлаб чикаришининг прогрессивлик, яъни тараккийпарварлик даражаси анчагина усди. Бундай ривож фан-техника тараккиётини белгиловчи тармоклар – нефть ва газ саноати, машинасозлик, кимё саноати ишлаб чикаришининг устувор суръатлар билан усишида намоён булди. Буни 10-жадвалда келтирилган маълумотлардан куриш мумкин.


Юкорида келтирилган тармок корхоналарида ишлаб чикарилган махсулотлар 1991 йилда умумсаноат махсулотининг 32,8 фоизини ташкил этган булса, 2000 йилда бу курсаткич 54 фоизга етди.
Саноат тузилмасининг илгорлик даражаси хар кайси комплекс тармок ичидаги узгариш билан белгиланади. Саноатнинг у ёки бу тармоги улуши узгармаслиги, хатто камайиши хам мумкин, Лекин бу тармок ичидаги колокликдан дарак бермайди. Буни Узбекистон машинасозлик ва металлни кайта ишлаш саноати мисолида куриш мумкин. Масалан, бу тармокларда 1997 йилда ялпи саноат махсулотининг 13,2 фоизи ишлаб чикарилган булса, 2001 йилга келиб бу курсаткич 10,5 фоизни ташкил этди, яъни карийб 3 фоизга камайди.
Тармокларнинг фан-техника тараккиёти билан боглик булган устувор ривожланиш тенденцияси 2005-2010 йилларда хам кузга ташланади. Бу давр ривожланиш дастурида саноат ишлаб чикаришининг тузилмасини такомиллаштириш, ундирувчи ва кайта ишловчи тармокларнинг ривожида балансликни таъминлаш миллий иктисодиёт ва фан-техника тараккиётини белгилайдиган ракобатбардош махсулотлар тайёрлашни кучайтириш кузда тутилган.
Саноатнинг узок истикболга мулжалланган ривожини аниклаш турли иктисодий мутаносибликларни белгилаш ва уларга эътибор беришини талаб килади. Бундай мутаносибликлар тармок тузилмасини башоратлашда инобатга олинади.
Саноат ишлаб чикариш тузилмасини режалаштириш ва башоратлаш куйидаги асосий масалаларни хал килишга каратилиши керак:

  • бозор иктисодиёти талаблари, халк хужалиги ва ахолининг айрим махсулот турларига булган талабини кондиришни хисобга олган холда умуман саноат ва унинг хар кайси тармогининг ривожланиш суръатини белгилашни;

  • илгор ишлаб чикариш тармокларини аниклаш, улар тараккиётини тезлаштириш учун зарур булган капитал куйилмалари ва материалларни биринчи навбатда ажратишни;

  • саноат тузилмасида устувор узгаришларни кузда тутиш лозимки, хар кайси бундай узгаришлардан хам бири ижтимоий ишлаб чикаришнинг энг юкори самарадорлигини таъминласин;

  • халк хужалигининг умумий мутаносиблиги хар кайси саноат тармоги тараккиётининг тенглиги билан боглашни талаб этади.

Тармок таркибининг мамлакат микёсида кулайлашуви юкори суръатда иктисодий ривожланишни, ахолининг турмуш даражасини оширишни хамда махсулот ишлаб чикариш харажатларини камайтиришни таъминлайди. Чунки бу, ишлаб чикаришнинг даражаси ва якуний – провард махсулотнинг купайишига, умуман ижобий структуравий силжимларга сабаб булади. Демак, таркибий узгаришнинг узи ишлаб чикариш самарадорлиги ва мехнат унумдорлиги усишининг кушимча омили сифатида майдонга чикади.
Саноат тармоклари тузилмасини такомиллаштиришнинг асосий йуллари куйидагилардир:

  • ишлаб чикариш воситалари ва истеъмол товарлари ишлаб чикарадиган тармоклар орасида мутаносибликни урнатиш;

  • ишлаб чикариш тузилмасининг башорат ва йуналишларини ишлаб чикиш;

  • тармокларнинг ташки иктисодий фаолиятини баркорорлаштириш;

  • илмий-техник тараккиётни жадаллаштириш, илгор технологияларни жорий этиш;

  • шахсий ва ижтимоий истеъмолни урганиш хамда ахолини юкори сифатли саноат махсулотлари билан тула таъминлаш;

  • тармокларда хомашё ва ресурслардан окилона фойдаланиш самарадорлигини ошириб бориш;

  • иктисодий районлар саноатини зарурий (мехнат, моддий ва молиявий) ресурслар билан таъминлаш ва улардан окилона фойдаланишни тугри йулга куйиш.

Айни вактда тармокларнинг ички тузилмасини кайта куриш, махсулот ишлаб чикариш ва ахолининг турмуш даражасини ошириш, чет эл корхоналари билан иктисодий хамкорлик килиш, чет эл инвестициялари хамда илгор технологияларини сифатли саноат моллари тайёрлашга йуналтириш вазифаларини хал этиш керак булади.
Республика иктисодиётида ва унинг етакчи тармоги булган саноат сохасида амалга оширилаётган таркибий силжишлар якин келажакда куйидагиларни амалга ошириш учун имкониятлар яратади:

  • мамлакат ахолисининг озик-овкат махсулотлари, оммабоп талабга эга булган товарлар ва бошка хаётий зарур воситаларга булган эхтиёжларини кондиришни таъминлаш;

  • фан-техника тараккиёти ва саноатнинг илгарилиб борадиган ривожини таъминлайдиган технологияларни, умуман, илгор тармокларни ривожлантириш;

  • республиканинг узида ишлаб чикариладиган махсулотларни купайтириш ва шу асосда товарлар импортини кискартириш;

  • агросаноат мажмуи самарадорлигини ошириш ва уни кишлок хужалиги хомашёсини янада чукуррок кайта ишлашга утказиш хамда тайёр махсулотнинг сифати ва товар куринишини ошириш;

  • кичик бизнес корхоналари (фирмалар ва тадбиркорлик, дехкон, фермер хужаликлари, «корхона-махалла» типидаги ишлаб чикариш тузилмалари)ни ривожлантириш асосида янги ишчи уринларини хамда янги сохаларни яратиш;

  • ва нихоят, республикада у ёки бу махсулотни ишлаб чикариш учун тегишли шароит ва минерал-хомашё ресурслари мавжудлигини хисобга олган холда саноатнинг экспорт салохиятини ошириш ва экспорт устунлигига эришиш учун шароитлар яратади.




Download 146,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish