Sanoat portlovchi moddalari tasnifi. Sanoat portlovchi moddalari detonatsiyasining fizik mohiyati va uning parametrlarini aniqlash. Sanoat portlashlarning tasnifi. Por

Portlashning bajargan ishi. 

Portlashning  to’liq  bajargan  ishi  PM  potensial  energiyasiga  teng  bo’lmaydi, 

chunki  portlash  vaqtida  portlash  energiyasining  kimyoviy  va  termodinamik 

yo’qotilishlari kuzatiladi. Kimyoviy yo’qotilishlar portlash vaqtida PM zaryadining 

---

to’liq  reaksiyaga  kirishmasligi  bilan  izohlanadi  (odatda  PM  zaryadining  yuqori 

qismi  reaksiyaga  kirishishga  ulgurmaydi).  Termodinamik  yo’qotilishlarni 

quyidagicha  izohlash  mumkin:  portlashdan  so’ng  hosil  bo’ladigan  portlash 

mahsulotlari va portlash natijasida maydalangan tog’ jinslari qizib turgan bo’ladi, 

ya’ni o’zida qoldiq energiyani saqlab qoladi. 

   Odatda portlash issiqlik energiyasining mexanik ishga aylanishi 40-60% dan 

oshmaydi. Portlashning FIK i portlash energiyasining 15% I dan oshmaydi. 

   Atmosfera  havosida  zarbli  to’lqin  hosil  qilish  uchun  portlashni  amalga 

oshirilganda  portlash  enrgiyasining  85%    i  to’lqinga  o’tishi  va  qolgan  15%  i 

yo’qotilishi  kuzatilgan.  Portlash  vaqtida  energiya  balansi  professor  A.F.Belyayev 

tomonidan ishlab chiqilgan sxema asosida o’rganiladi. 

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6.1-rasm. Portlashda energiya balansi sxemasi, professor A.F. Belyayev sxemasi 

bo’yicha 

  

   Portlashning  to’liq  issiqlik  energiyasi  deb  portlashning  portlash 

energiyasidan  kimyoviy  yo’qotilishlar  ayirmasiga  aytiladi.  Portlashning  to’liq 

bajargan ishi deb, portlashning to’liq issiqlik energiyasidan issiqlik yo’qotilishlar va 

atrof  muhitni  qizdirishga  issiqlik  yo’qotilishlar  ayirmasiga  aytiladi.  Portlashning 

foydali  mexanik  ishlari  deb,  portlashning  to’liq  bajargan  ishidan  portlashning 

foydasiz  mexanik  ishlari  ayirmasiga  aytiladi.  Agar  portlashning  to’liq  issiqlik 

energiyasini      E=E

y

*Q      deb  olsak  portlashning  foydali  ishi  portlash  issiqlik 

energiyasining bir qismini tashkil etadi,ya’ni:    A

n

=E*=E*

𝜂

 

Bu  yerda:  E

y

-  portlashning  solishtirma  issiqligi,  Kj/kg;  Q-zaryad  massasi; 

𝜂

- 

portlashning FIKi bo’lib, uning qiymati 10-20% gacha. 

Kimyoviy yo’qotilishlar 

Ideal issiqlik yo’qotilishlari 

Atrof-muhitni qizdirishga 

yo’qotiladigan issiqlik 

Portlashning foydasiz mexanik ishlari 

Portlashning foydali mexanik 

ishlari 

Portlashning potensial energiyasi 

Portlashning to’liq issiqlik 

energiyasi 

Portlashning to’liq 

haqiqiy ishi 

---

   Tadqiqot  ishlarining  ko’rsatishicha  portlash  vaqtida  ajralib  chiqadigan 

issiqlik  energiyasining  14-17%  i  tog’  jinsi  massivini  maydalashga,  3-6%i 

maydalangan tog’ jinslarini uloqtirishga sarflanadi. 

   Portlash  vaqtida  portlash  energiyasining  maksimal  foydalanish  uchun  PM 

zaryadi  konstruksiyasini  o’zgartirish,  yangi  zaboyka  turlarini  ishlab  chiqish,  1ta 

seriyada ulangan zaryadlarni ma’lum ketma-ketlikda portlatish talab etiladi.