Sanoat korxonalarini yoritish

9-jadval

Cho 'g'lanuvchi lampalar						Lyuminissent
Turi va quvvati	127 V		220 V			Nuri va	lampalar 220 V
	Nur oqimi ,1m	Nur be- rish da-	Nur oqimi, 1m	Nur beri sh dara	Nur oqimi , Lm		Nur berish darajasi lm/Vt
NV- 15	135	9,0	105	7,0	LDS		820	41,0
NV-25	260	10,4	120	8,8	20LD20		920	46,0
NB-40	490	12,2	400	10,0	LB20		1180	59,0
NBK-	520	13	460	11,5	LDS		1450	48,2
NB-60	820	13,7	715	11,9	LD30		1640	54,5
NB-	630	16,3	1450	14,5	LB30		2100	70,0
100NG-	300	16,3	2000	13,3	LBS4		2100	52,5
NG-	200	16	2800	14,0	LD40		2340	58,5
NG-	950	16,5	4600	15,4	LB40		3000	75,0
NG-	100	18,2	8300	16,6	LDS		3560	44,5
500NG-	—	—	13100	17,5	80LD80		4070	50,8

700
Izoh: Lampalarning harf belgilari: N - cho'g'lanuvchi, Llyuminissent. Cho'g'lanuvchi lampalar uchun V - vakuumli, g - qo'sh spiralli, G — gaz to'ldirilgan. Lyuminissent lampalar uchun D ~ kunduzgi yorug'lik, S — rang uzatishi yaxshilangan, B — oq rangli.
Bu formuladan amalda foydalanish imkoniyatini tug'dirish uchun, unga zapas koeffitsiyent k ni kiritamiz va r ni H/cosα bilan almashtiramiz, unda,
E = I α .cos²α /(k.H)
ni hosil qilamiz, bunda, N — ishchi yuza ustiga osilgan
lampaning balandligi. Yorug'lik kuchining taqsimlanishi haqidagi ma'lumotlar ma'lumotnomalarda berilgan bo'ladi.
Agar o'lchanayotgan yuzaga bir necha lampaning yorug'ligi tushayotgan bo'lsa, unda har bir lampa uchun alohida hisob olib boriladi va ularning arifmetik yig'indisi yoritishni belgilaydi.
Solishtirma quvvat usuli (Vatt-usuli) eng sodda usul hisoblansada, yetarlicha aniqlikdagi ma'lumot bera olmaydi, shuning uchun bu usuldan taxminiy hisoblash vaqtida foydalanish mumkin.
Bu usul har bir lampa bilan sarioat xonalarida normalangan yoritish yaratilishini aniqlash imkoniyatini beradi.
P₁=P_2’S/N,
bunda, Pi — bitta lampaning quvvati, Vt; P₂ ~ solishtirma quvvat, Vt/m; S — xonaning yuzasi; N — yoritish qurilmasidagi lampalar
Solishtirma quvvat miqdori yoritilish darajasi, xonaning yuzasi, lampaning osilgan balandligi va tipiga asoslangan holda jadvallarda benladi.

8. Tabiiy yoritish normalari

Sanoat korxonalarini yuqoridan va kombinatsiya usulida tabiiy yoritish yon tomondan yoritishga qaraganda ham mukammal, ham bir tekisda yoritishni ta'minlaydi. Yon tomondan yoritishning o'zi qolgan hollarda yoritilish darajasida ancha farq kuzatiladi, ya'ni yorug'lik derazalar yaqinida yuqorii sex ichkarisida esa past bo'ladi. Bu farq uskuna jihozlarining to'sishi bilan yana ham ortadi.
Sanoat korxonalari ishlab chiqarish xonalarini yoritilganligini baholash uchun tabiiy yoritilish koeffitsiyenti kattaligi qarab belgilash qabul qilingan. Tabiiy yoritilish koeffitsiyenti tashqariga qaraganda xona ichkarisining yoritilganligi necha marta kamligini o'rsatadigan nisbiy kattalikdir. U foizlarda ifodalanadi va quyidagi formula bo 'yicha aniqlanadi:
Eⁱ
e  100%,
E_t
bunda, e — tabiiy yoritilish koeffitsiyentining foizlarda ifodalangan kattaligi; E_i va E_t — binoning ichkarisida va tashqarisida bir vaqtda o'lchangan yoritilish darajalari. Tabiiy yoritilish koeffitsiyenti kunning vaqti va boshqa sabablardan tabiiy yoritish o'zgarishiga bog'liq bo'lmaydi.
QMQ 2.01.05-98 gigienik normalan ishmng aniqligi va yoritish turiga qarab talab qilinadigan tashqi yoritilish koeffitsiyentining kattaligini belgilaydi (10-jadval).
Ishlab chiqarish xonalaridagi belgilangan tabiiy yoritilish koeffitsiyentining qiymati
10-jadval

Ish	Xonada bajariladigan ishlar		Tabiiy yoritilish koeffitsiyenti normalari
Razr yadi	Aniqlik bo'yicha	Obyektni ng farqlanish kattaligi, mm	Yuqori va kombi natsiya yoritis h-da, o'rtach a	Yon tomon dan yoritis hda, minim al
I	Alohida aniq ishlar	0,1 va undan kam	10	3,5
II	Yuqori aniqlikdagi ishlar	0,1 dan ortiq 0,3 gacha	7	2
III	Aniq ishlar	0,3 dan ortiq 1 gacha		1,5
IV	Kam aniqlikdagi	o'* dan ortiq 10 1 gacha	3
V	Qo'pol ishlar	10 dan ortiq	2	0,5
VI	Ayrim detallarniajratma sdan ishlatish	-	1,5	0,5
VII	Ishlab chiqarish jarayoni kuzatib turiladigan ishlar	-	1	0,25
VIII	Ombordagi ishlar	-	0,5	0,1

10-jadvaldan ko'rinib turibdiki, aniqlik darajasi bo'yicha ish xarakterini belgilashda obyekt kattaligining farqlanishi, masalan, detallarning tirnalish va g'ovakligi, tirnalish va chiziqlarning yo'g'onligi kabilariga asoslaniladi. Normalar yuqoridan va kombinatsiyali yoritishga nisbatan tashqi yoritilish koeffitsiyentining talab qilinadigan kattaligini belgilaydi, chunki yoritishning bu turlarida, yuqorida ko'rsatilgandek, nur oqimi bir tekis taqsimlanadi. Yon tomondan yoritishning minimal tashqi yoritish koeffitsiyentining, ya'ni derazalardan eng uzoqdagi koeffitsiyent kattaligini normalashda talab etiladiganlarga qaraganda tashqi yoritish koeffitsiyentining bu qiymatlari ancha yuqori; bo'ladi, shuning uchun yoritiladigan zonalarda yomonroq bo'ladi.
Binodan foydalanish jarayonida sexdagi yoritilganlik darajasi ancha pasayishi mumkin, chunki oynalangan yuzalarning ifloslanishi oqibatida ularning yorug'likni o'tkazish rkoeffitsiyenti kamayadi; devorlar va shiftlarning ifloslanishi ham ularning nur qaytarish koeffitsiyentini kamaytiradi. Shuning uchun ham sanitariya normalari yorug'lik tuynuklari oynalarini tozalab turish zarurligini qayd qiladi. Kam chang ajraladigan xonalarni yiliga kamida 2 marta, tutunli va isli xonalarni kamida 4 marta tozalash zarur. Shift va devorlarni yiliga kamida bir marta oqlash va bo'yash lozim.
Ko’p maydoni oynalangan ba'zr bir ishlab chiqarish xonalarining ish joylarida quyosh nurlarining to'g'ri yoki aks etib tashishidan ko'zni oladigan sharoitlar yuzaga kelishi mumkin. Ular bilan kurashish uchun quyoshdan himoya qiladigan soyabonlar, ekranlar, jalyuzlar va shunga o'xshashlardan foydalaniladi.


FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. 
   A. Qudratov, T.G’aniev, O’. Yuldashev, G’.Yo. Yormatov, N. Xabibullaev, F.D Xudoev. «Hayot faoliyati xavfsizligi» maruzalar kursi.
   

Toshkent 2005 y
6.Yuldashev O.R., Sapaev Sh.M., va boshqalar «Hayot faoliyati xavfsizligi» fanidan amaly mashg’ulotlar. O’quv qo’llanma. Toshkent 2010 y

7. 
   Т.В. Гитун, А.Г Елисеев и др. «Экстремальная медицина» Полный справочник. Москва 2006 г.
   
8. 
   О.Р Юлдашев, О.Т Хасанова и др. «Аварийно-спасательные раьоты» Учебное пособие. Ташкент 2008 г.
   
9. 
   О.Р Юлдашев, О.К Абдурахманов и др. «Безопасность жизнедеятельности» Учебное пособие. Ташкент 2009 г.
   
10. 
    X.V Salimov. «Ekologiya» Ruscha-o’zbekcha izohli lug’ati Toshkent 2009 y.
    
11. 
    M.K.Полтев. Oxpaнa тpyдa в мaшиностроении.М.Высшая школа,1980.
    
12. 
    Caйдаминов C.C. Ocновы oxpaны окружаюшей среди.T.: «O'qituvchi», 1989 r.
    
13. 
    Yormatmov G.Yo. , Mahmudov R. «Mehnatni muhofaza qilish» Ma'ruzalar to'plami 1-2 qism T., 1995-y.
    
14. 
    Yormatov G'.Yo. «Hayot faoliyati xavfsizligi» ma'mzalar matni. T., 2000 y.
    

6. Yormatov G'.Yo., Nasretdinova Sh.Sh. «Sanoat sanitariyasi». O'quv qo'llanma T., 1999-y.