Sanoat korxonalari asosiy vositalarining baholanishi(ma’ruza)

^Ksm^{= MS/ KO}

Bu yerda: MS - sutka davomida haqiqiy ishlangan mashina-smenalar yig‘indisi;
KO - o‘rnatilgan asbob-uskunalarning umumiy soni.
Uskunalarni yuklanish koeffitsiyenti ham uskunalardan vaqt bo‘yicha foydalanishni tavsiflaydi. Smenalilik koeffitsiyentidan farqli ravishda, u mahsulotning mehnat sig‘imini hisobga oladi. U mazkur uskunada tayyorlangan barcha mahsulotlar mehnat sig‘imining uning ishlash vaqti fondiga nisbati orqali aniqlanadi.
Korxonada asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanishni to‘liq baholash uchun ekstensiv ko‘rsatkichlardan tashqari, ularning quvvat bo‘yicha yuklanish tabiatini o‘rganish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Bu yerda yuqorida aytib o‘tilganidek, texnologik uskunalar amaldagi unumdorligining, ya’ni texnik asoslangan progressiv unumdorlikning normativ unumdorlikka nisbati asosida, ya’ni uskunalardan intensiv foydalanish koeffitsiyentidan foydalanish, uni quyidagi formula bo‘yicha hisoblash mumkin:


^Kinten^{= Q}xaq/ ^Qrej
^{Bu yerda: Q}xaq ^{ vaqt birligida uskunada ishlab chiqarilgan haqaqiy mahsulot} miqdori;
^Qrej ^{ vaqt birligida uskunada texnik jihatdan asoslangan mahsulot} ishlab chiqarish normasi.
Misol. Pasport ma’lumotlari bo‘yicha dastgohda bir soatda 100 ta buyum yasash mumkin, amalda esa shu vaqt ichida faqat 80 ta buyum tayyorlandi. U holda K_int=0,8 (80:100), ya’ni dastgohdan quvvat bo‘yicha foydalanish 80 foizni tashkil qildi.
Uskunadan integral foydalanish koeffitsiyenti uskunadan ekstensiv va intensiv foydalanish koeffitsiyentlarining ko‘paytmasi orqali aniqlanib, uning vaqt va
quvvat bo‘yicha band bo‘lishini (foydalanilishini) kompleks xarakterlaydi.


^Kinteg^{= K}eks* ^Kinten
Har bir korxona o‘z tasarrufidagi asosiy ishlab chiqarish fondlaridan iloji boricha unumli foydalanishga intilishi lozim. Bunga fondlarni ish bilan ta’minlashni yaxshilash tufayli ishlab chiqarish va mahsulotlarni sotish hajmini oshirish, nisbiy xarajatlarni kamaytirish, foydani oshirishdan tashqari asosiy vositalarda jamiyatning o‘tmishda narsa holiga aylangan mehnati mujassamlanganligi ham zaruriyat tug‘diradi.
Asosiy vositalardan foydalanish samaradorligiga turli omillar ta’sir qiladi. Ular qatoriga quyidagilarni kiriish mumkin:

• 
  ishlab chiqarilgan va sotilgan mahsulot hajmi;
  
• 
  asosiy vositalar o‘rtacha yillik summasi;
  
• 
  ishlab chiqarishda band bo‘lgan xodimlar mehnatining samaradorligi;
  
• 
  asosiy asosiylarning tarkibiy tuzilishi;
  
• 
  asosiy vositalar alohida turlaridan foydalanish samaradorligi.