|
Korporativ madaniyat turlari
«Korporativ madaniyat» tushunchasini o‘rganishga yondashuvlarni ikki guruhga ajartish mumkin: idealistik va pragmatik yondashuv. Idealistik yondashuv tarafdorlari korporativ madaniyatni tashkiiotni rivojlantirish maqsadi, uning faoliyat yuritishi oliy bosqichi bilan bir xil deb qaraydilar. Pragmatik yondashuv tarafdorlari madaniyatga korxonaning belgilangan tavsifnomalari to‘plami — shakllangan rne’yorlar, qoidalar va an’analar sifatida munosabatda bo‘ladilar. Bunda to‘g‘ri tushunish kerakki, korporativ madaniyat me’yorlarining ko‘pchiligi latent, ya’ni yashirin xarakterga ega. Odamlar o‘z xulq-atvorida belgilangan qoidalarga amal qilsada, ularni oxirigacha to‘liq anglamaydilar. Ular ma’lum vaziyatda nima qilish kerakligini biladi, biroq nima uchun degan savolga javob berishga qiynaladi.
Madaniyatning asosiy turlari:
Birinchi turi «paternalizm» bo‘lib, u rahbarning barcha tan olgan e’tiborli kishi ekanligiga asoslangan korporativ madaniyat. Mehnat, funksiyalar va majburiyatlar taqsimoti mavjud bo‘lsada, biroq mutloq xarakterga ega emas. Rahbar o‘z qarori bilan majburiyatlarning taqsimlanishi, o‘zaro aloqa qoidaiari va mukofotlash darajasini o‘zgartirishi mumkin. Ishlarni taqsimlash topshiriqlar berish shaklida amalga oshiriladi. Qaror qabul qilish va hamma narsa uchun javobgarlik — rahbarning alohida huquqlari hisoblanadi.
Madaniyatning ushbu turi ko‘plab kichik va yirik korxoiiitlar uchun xos bo‘lib, ularning asosiy belgilari quyidagilar hisoblanadi:
1) xarizmatik etakchining mayjudligi;
2) mukofotlar va ishlarni taqsimlash bo‘yicha yaqqol ifodalangan savdolashish munosabatlarining yo‘qligi. Eng muhim mukofot — obro‘-e’tibor;
3) boshqaruv o‘rtacha darajasining roll minimal darajaga keltirilgan.
Ikkinchi turi «artel» deb nomlanib, u barqarorlashmagan mehnat taqsimoti, funksiyalar va majburiyatlarning ajratilmaganligiga asoslangan korporativ madaniyat. Har bir xodim hamma narsa uchun javob beradi va o‘z korxonasi uchun qo‘lidan kelgan hamma narsani bajaradi.
Qoidaga ko‘ra, bu rejimda tadqiqot va loyiha bo‘limlari, servis uchastkalari, ta’mirlash-qurilish brigadaiari ishlaydi. Bundan tashqari, korporativ madaniyatning artel turi kichik korxonalarga xos bo‘lib, bu korxonalar hajmi mijozlarning individual so‘rovlari, ularning shakllangan doirasiga yo‘naltirilgan ishlab chiqarish xususiyatlari (kichik ustaxonalar, non do‘konlari, emakxonalar) bilan belgilab beriladi.
Artel madaniyatiga xos bo‘lgan asosiy belgilar:
1) harakatlar multiplikastiya samarasi mavjudligi — butun holdagi narsa doimo uning qismlari summasidan katta bo‘ladi, ya’ni koman-daning sinergetik, iqtisodiy va ijtimoiy samarasi yakka holatdagi bellashuv afzalliklaridan ortiq bo‘ladi;
2) komanda a’zolari o‘rtasida ishonch — shaxslarning bir-biriga mosligi;
3) faoliyat almashuvi umumiy ishga hissa qo‘shish xarakteriga ega. Uchinchi turi «koloniya» — xodimning texnologiyaga mutlaq
bo‘ysunishiga asoslangan korporativ madaniyat. Xodimlar ishlab chiqarish jarayonining muruvvatlariga aylantirib qo‘yilgan. Qattiq intizom nazoratchilar armiyasi tomonidan ta’minlanadi. Asosiy belgilari:
xodimning mehnat funksiyalarini soddalashtirish, uni ishlab chiqarish jarayonining murvatiga aylantirish;
qattiq ierarxik bo‘ysunish tizimi, xodimlar mustaqilligi va tashabbuskorligining minimal holatga keltirilishi. Ushbu madaniyat turining asoschisi — ishlab chiqarishning uzluksiz tizimi, ishlab chi-qarishni andozalash, konveeriashtirish va ratsionallashtirish g‘oyalarini hayotga tatbiq etgan Genri Ford hisoblanadi.
To‘rtinchi turi «kolxoz» — u ishni o‘ziga va ishni korxonaga qarshi qo‘yishga asoslangan korporativ madaniyat. Xodimlar reja topshiriq-larini bajaradi va korxona quvvatlari hamda vaqtidan o‘ziga ishlash uchun foydalanadi.
Asosiy belgilari:
1) ishga majburiyat kabi munosabatda bo‘lish;
2) aniq ifodalangan ierarxichek savdo. Ish haqi ijtimoiy minimum sanaladi. Xodimning har qanday qizg‘inligi qo‘shimcha to‘lov talab qiladi;
3) korxona resurslarini taion-taroj qilishda bir-birini qo‘llash. Beshinchi turi «xutor xo‘jaligi» — faoliyat va uning natijalariga
egalik huquqini alohida aj rat ishga asoslangan korporativ madaniyat. Har bir xodim «o‘z maydoniga ishlov beradi», umumiy ishga qo‘-shilgan hissa esa majburiy topshiriq yoki daromaddan ajratmalar hisoblanadi.
Misol -v advokatlik byurosi (har bir advokat o‘z idorasi uchun zarar minimal ishlarni bajaradi, ishni — mijozlarni o‘ziga-o‘zi izlaydi); rieltorlik firmalari (xodimlar umumiy ma’lumotlar to‘plamidan, yuridik ko‘makdan, firma rnarkasidan foydalanadi, biroq mijozlarni o‘zi topadi va bitimdan foiz ko‘rinishida haq oladi).
Asosiy belgilari:
minimal ichki firma kooperatsiyasi;
mijozlar bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqa — kim yaxshi muloqot qila olsa, o‘sha ko‘proq pul ishlab topadi;
ichki raqobat (mijozlar uchun kurash).
Oltinchi turi «feodal $otsializm» — barcha ijrochilarning teng iiuquq asosida bir joyga qarashi va qattiq ierarxiyaga asoslangan korporativ madaniyat. Mehnat taqsimoti va kooperatsiya o‘zaro aloqa qilish shartlariga nisbatan vertikal va gorizontal bo‘yicha uzluksiz savdo bilan uyg‘unlashadi.
Asosiy belgilari:
vujudga kelgan munosabatlar tizimi kuchli inersiyasi — mu-nosabatlarning katta qismi yuzaga kelgan mutaassiblikni takror ishlab chiqarish xarakteriga ega;
bo‘ysunishning o‘xshamas xarakteri;
o‘zgarishlarning har xilligi — doimiy o‘zgarib turadigan man-faatlar tizimi.
Ettinchi turi «korporatsiya» ~ «mas’uliyat hududlari»ni aniq ajrat-gan holda faohyat kooperatsiyasiga asoslangan korporativ madaniyat. O‘zaro aloqalar asosida har bir ijrochining funksiyalari, huquq va majburiyatlarini, shuningdek, qaror qabul qilish va manfaatlarni muvofiqlashtirish jarayonlarini belgilab beruvchi qat’iy reglament yotadi. Asosan yirik kompaniyalar uchun xarakterli.
Asosiy belgilari:
individualistik xulq-atvor uslubi;
xodim-korxona munosabatlarida shartnoma xarakteri;
rasmiy va real, jamiyatda ruxsat berilgan xulq-atvor me’yorlarining maksitnal darajada mos tushishi.
Ta’kidlash joizki, ba’zida bitta kornpaniyaning o‘zida korporativ madaniyatning bir necha turlari birga bo‘la oladi, SHu. bilan bir paytda mutlaqo bir-biriga mos kelmaydigan turlar ham mavjud (masalan, «kolxoz» va «koloniya»).
Madaniyat, kornpaniyaning institutsional tavsifi sifatida, manfaat-iarni muvofiqlashtirish usuilari, korporativ harakatiar shakllari va nizolarni bartaraf etish usullarini ko‘zda tutadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
