Sanoat ishlab chiqarishini tashkil etish

K_ra=F_st/B_v

Bunda, F_st — soliq to‘langungacha foyda; B_v — balansning yillik o‘rtacha qiymati. Ushbu koeffitsient 0,05 dan yuqori bo‘lishi kerak.

4. Xarajatlarning rentabeliik koeffitsienti(Krx).


K_rx =F_st/X

Bunda, X — jami xarajatlar. Ushbu koeffitsient 0,05 dan yuqori bo‘lishi kerak.

Ushbu koeffitsientlar bilan birgalikda yakuniy qaror qabul qilish uchun qo‘shimcha quyidagi koeffitsientlardan ham foydalaniladi:
1. O‘zining va qisqa muddatli qarz mablag‘laming nisbat koeffitsienti — K_o‘n


K_o‘n=P₁/P₂-UMM₂

Ushbu koeffitsient 1,0 dan yuqori bo‘lishi kerak.

2. Ishlab chiqarish quvvatidan foydalanish koeffitsienti K_qf

Bunda, Q_xaq — Jami ishlab chiqarish quvvati; Q_loyih, Q_ijara, Q_konservas — joriy faoliyat mobaynidagi loyihalashtirilgan, ijraga olingan va konsereasiya qilingan ishlab chiqarish quvvatlari. Ushbu koeffitsient 0,5 dan yuqori bo‘lishi kerak.

2. Asosiy vositalarning eskirish koeffitsienti — K_ave


K_ave =E­_av /B_qv

Bunda E_av — asosiy vositalarning eskirishi; B _qv — asosiy vosita­larning boshlang‘ich qiymati. Ushbu koeffitsient 0,5 dan past bo‘lishi kerak.

YUqoridagi har ikkala korxonalar iqtisodiy ahvolini baholashning xususiyatli jihatlari, birinchidan ulardagi koeffitsientlarning har-hilligi bo‘lsa, ikkinchidan mezonlarni hisoblashning umiy uslubiyotidadir. Xususan, Altmanning 5 omilli modeli asosiy moliyaviy tavsifdagi ko‘rsatkichlarga qaratilgan bo‘lsa, shuningdek, integral xarakterga ega bo‘lgan ko‘rsatkichdir.
SHunday qilib, moliyaviy-iqtisodiy holatni real baholash tashqi va ichki omillar ta’sirida murakkab jarayondir, chunki aynan u korxo-; sailing moliyaviy siyosatini ishlab chiqishda baza bo‘lib xizmat qiladi. Noaniqlar ko‘payib borayotgan bozor muhiti va korxonaning hayot sikU intensifikasiyasi sharoitida moliyaviy sog‘lomlashtirishni mustaqil bosqich sifatida ajratish zaruriyati yanada aniqlashib bormoqda. Bu bankrotlik jarayonidagi korxonalar va beqaror moliyaviy-iqtisodiy liolatda bo‘lgan va tinimsiz rejimda sog‘lomlashtirish strategiyasini amalga oshirayotgan korxonalar uchun dolzarb hisoblanadi.
Hozirgi kunda Respublikamizda amalga oshirilayotgan korxonalarni larkibiy jihatdan o‘zgartirish, ixchamlashtirish va moliyaviy sog‘lom-lashtirishning asosiy yo‘nalishlari quyidagilardan iboratdir:
1. Ishlab chiqariladigan mahsulot turiarini restrukturizatsiya qilish. Bunda ishlab chiqarilgan mahsulot turiarini har birini alohida zararh, foydali va rentabeliik darajasini chuqur tahlil qilish. SHuningdek, mahsulot ishlab chiqarishni diversifikatsiya qilish va mahalliylashtirish davlat dasturi doirasida mahsulot ishlab chiqarish tizimini yo‘lga qo‘yish ustuvor ahamiyatga ega bo‘lmoqda.
2. Mavjud quvvatlami restrukturizatsiya qilish. YAngi turdagi maxsulotlarni ishlab chiqarish jarayoniga o‘tish davrida ortiqcha avtivlarni (bino, inshoot va uskunalar) hisobdan chiqarish yoki sotish. Ishlab chiqarishda foydalanilmayotgan asosiy vositalarni konservatsiya qilish.
3. Mavjud maydonlarni restrukturizatsiya qilish. Ishlab chifqarishda ishtirok etmaydigan, ortiqcha er maydonlarini aniqlash va ularni hisobdan chiqarish.
4. Ijtimoiy soha ob’ektlarini restrukturizatsiya qilish. Korxonaning balansida mavjud bo‘lgan ijtimoiy soha ob’ektlarini sotish, ijaraga berish yoki tegishli tartibda mahalliy hokimiyat balansiga o‘tkazish. Ushbu holat o‘z navbatida ortiqcha xarajatlarni iqtisod qilish imko-niyatlarini vujudga keltiradi.
5. Korxonani moliyaviy restrukturizatsiya qilish. Korxonani qarzlarini kechiktirsh yoki bo‘lib-bo‘lib to‘lash bo‘yicha kreditorlar bilan vaqtinchalik kelishuvlarni amalga oshirish. Ushbu yo‘nalish surunkali debitorlik va kreditorlik qarzlari hisobiga aylanma mablag‘lar samaradorligiga salbiy task etuvchi omillarni bartaraf qilinishiga olib keladi. O‘z navbatida to‘lovlar bilan bog‘liq muammolarni bartaraf qilishga yo‘naltirilgan tadbirlar korxonalar moliyaviy barqarorligining asosiy omiliga aylanadi.
6. Menejmenti restrukturizatsiya qilish. Restrukturizatsiyaning boshqa omillarining amalga oshirishda muhim ahamiyatga ega. Korxonaning boshqaruv strukturasini yangilash.
SHuningdek, ma’muriy xarajatlarni qisqartirish hisobiga foydani shakllanishiga noishlab chiqarish
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008-yil 19-noyabrdagi F-4010-sonli «Iqtisodiy nochor korxonalarni tijorat banklariga sotish to‘g‘risidagi tartibni tasdiqlash to‘g‘risida»gi sonli Farmoyishi hayotga joriy qilindi. Ushbu Farmonga muvofiq, bankrot korxonalarni tijorat banklariga sotishning (balansiga berishning) 3 ta mexanizmi amal qiladi. bular:
1. Bankrot korxonaning kreditorlik qarzining tarkibini 70 va undan ortiq foizini bank kreditlari tashkil etsa tijorat banklari balansig^ berish tartibi amal qilmoqda.
2. Auksion savdolari orqali tijorat banklariga sotish (eng ko‘p narxni taklif qilgan va tegishli majburiyatni o‘z zimmasiga olgan) tizimi yo‘lga qo‘yilgan;
3. Tanlov savdolari orqali - tijorat banklariga «0» (nol) qiymatga investitsion majburiyat sharti bilan sotish.
Ushbu mexanizmlarning barchasi Respublika Komissiyasining qarori bilan amalga oshiriladi.
SHuningdek, tijorat banklariga bir qator imkoniyatlar ham yaratilgan. Xususan, tijorat banklari
1. Bankrot korxonalar negizida — ustav jamg‘armasi 100%gacha bo‘lgan yangi korxona tashkil etish imkoniyati berildi
2. Bankrot korxonalar tugatilishi munosabati bilan unga avval berilgan, qoplanmagan kreditini, shu jumladan hukumat kafolati bilan berilgan kredit summasini bank kengashining qarori bilan hisobdan chiqarish imkoniyatiga ega.
3. Bankrot korxonalar uchun malakali boshqaruv kompaniyasini tuzish va jalb qilish hamda ularni tugatish bahosida olib, faoliyatini tiklab uni bozor bahosida sotish imkoniyatlar yaratildi.
Tayanch iboralar;
restrukturizatsiya, isloh qilish, makroiqtisodiy va siyosiy risklar, moliyaviy strategiya, potensial investorlar, tashqi moliya manbalari, joriy aktivlar, yalpi daromad, debitorlik qarzlari.
Nazorat savollari

1. 
   Korxonani restrukturizatsiyalashning mazmunini ayting.
   
2. 
   Restrukturizatsiya qilish korxona faoliyatiga qanday ta’sir ko‘rsatadi?
   
3. 
   Korxonani tang holatga olib keluvchi sabablarni ayting.
   
4. 
   Korxona faoliyati samaradorligining ko ‘rsatkichlarini ayting..
   
5. 
   Korxonalarni qayta tarkiblashning muvaffaqiyatli shartlari qanday?
   
6. 
   Korxonaning moliyaviy holatidagi muammolarni sanang.
   
7. 
   O‘zbekistonda korxonalarni restrukturizatsiyalash jarayonlarining o ‘zi-ga xos xususiyatlarini ayting.
   
8. 
   O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008-yil 18-noyabrdagi PF-4053-sonli «Iqtisodiyot real sektori korxonalarining moliyaviy barqa-rorligini yanada oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi Farmoni mazmunini tushuntiring.
   
9. 
   O‘zbekistonda restrukturizatsiya jarayoni qanday?
   
10. 
    Xorijiy davlatlardagi restrukturizatsiyalash jarayonlarini tajribasi qanday?
    
11. 
    Tavakkalchilik qarorlarini qabul qilishning asosiy tamoyillari ni ayting.