Sa’ne: noyabr

GRAFIKALIQ OBYEKTLER HAM OLARDI KOM PYUTERDE SUWRETLEW USILLARI
Insan sirtqi dunya haqqindagi informaciyamn tiykargi bolimin kozleri jardeminde qabil etedi. Koriw sistemasi har turli obyektlerdih suwretleniwin qabil etip aladi. Olardin jardeminde insanda sirtqi ortahq ham ondagi obyektler haqqtnda ugim payda boladt. Obyektlerdin siiwretleniwin jaratiw, olardi saqlaw, qayta islew ham siiwretlew qunlmalarmda siiwretlep beriw kompyuterdin eh qiyin ham tiykargi maselelerinen biri esaplanadi. Kompyuterge hesh qanday tapsirma berilmegende, yagnty biykar turganmda da ekranmda koriniwi kerek bolgan shwretleniwdi sekundina onlagan marte qayta islep korsetedi. Kompyuterdih ekranmda payda bolatugin suwretleniwler omh videokarta dep atalaiwshi qunlmasi jardeminde jaratiladi ham ekranga shtgariladt. Yideokartalar ushin arnawlt videoprocessorlar islep shigariladi. Videoprocessorlar kompyuterdih tiykargi processormih quramaliligi ham esaplaw islerin ortnlaw tezligi boyinsha artta qaldirip ketken. Kompyuter ekranmda shwretleniw qalay jaratiliwi menen tanisip shigamiz. Kompyuterdih magliwmatlardi elektron koriniste suwretlew qurilmasi — monitor (monitor — baqlaw, qadagalaw) dep ataladi.
Kompyuterde bolip atirgan proceslerdi monitor arqali baqlaw mumkin. Monitordin suwretleniwler korsetiletugin bolimi, yagmy ekram displey (display - suwretlew) dep ataladi. Hazirgi payitta ayirim korpusta jiynalgan suwretlew qunlmalan kompyuter monitori, kompyuter menen birge jaylasqan suwretlew qurilmalan (maselen, noutbuk, planshet hamde telefonlarda) displey dep atalmaqta. Displey tuwri tortmuyeshlik korinisinde bolip, otun tarepleri qatnasi adette 16 ga 9 siyaqli boladi. Bunnan basqa, displey tarepleri qatnasi 16 ga 10, 4 ke 3, 5 ke 4 siyaqli boliwi da mumkin. Sohgi payitta 21 ge 9 qatnasindagi displeyler islep shiganla baslandi. 16x9 ham 16x10 qatnasindagi displeyler ker'i, 21x9 ogada ken, 5x4 qatnaslan kvadrat displeyler dep ataladi. Pikseller sam boymsha displeylerden ken tarqalganlari ham olardm atamalari tomende keltirilgen:
320x240 CGA (Color Graphic Adapter - renli grafikaliq qurilma);
640x480 VGA (Video Graphic Adapter - video grafikaliq qunlma);
800x600 SVGA (Super VGA);
1024x768 XVGA (eXtended VGA - keneyitilgen VGA);
1280x720 HD (High Definition - joqari aniqliq);
1280x800 HD+ (HD dan kobirek);
1366x768 WXVGA (Wide XVGA - ken XVGA);
1440x900 HD++ (HD dan jane de kobirek);
1600x900 HD+++ (HD dan jane de kobirek);
1920x1080 FHD (Full HD - toliq HD);
2560x1440 QHD (Quadra HD - tortlengen HD);
3840x2160 4K (4 kilo - tort min bagana) yaki UHD (Ultra HD - asa HD).
Displey ekrani qatarlarga ham baganalarga bolinip shigilgan bolip, har bir qatar ham bagana © 0 | kesilisken jerde piksel dep atahwshi juda kishi suwretleniw bolekleri jaylasqan. Piksellerdin har biri oz aldtna manzilge iye ham erkin basqarthwt mumkin. Har bir piksel ushm yadtan bir bayttan tort baytqa shekem orm ajiratiliwi mumkin. Demek, har bir piksel 256 dan 4 milliardqa shekem bolgan rehlerden birinde boliwi mumkin.
Ekrandagi har bir pikseldin ozi lishke bolinedi. Olardan biri qizil, ekinshisi jasil, ushinshisi kok rende jarqiraydi. Bul renler tiykargi renler dep ataladi ham har turli qatnasta qosilip, tabiyatta ushirasatugin rehlerdin derlik hammesin jarata aladi. Kompyuter grafikasi iskerliktin sonday tiiri esaplanadi, onda kompyuter ham arnawli jaratilgan programmalardan paydalamp, siiwretleniwler jaratiladi, ameldegileri sanli koriniske otkeriledi, qayta islenedi, saqlanadi ham qolayli koriniste siiwretlenedi. Kompyuter grafikasi otken asirdih 70—80-jillarman baslap kennen tarqala basladi. Hazirgi kunde kompyuter grafikasi sonshelli rawajlangan, omh mutajliklerin qanaatlandiriw kompyuter texnikasmih jedel rawajlamwimn tiykargi sebeplerinen biri bolip qalmaqta. Kompyuter grafikasi ilim-pange, isbilermenlikke, korkem oner ham sportqa da tiyisli bolip, barshe salalarda ken qollamladi. Kompyuter grafikasi boyinsha har jih koplegen konferenciyalar otkeriledi, ilimiy jurnallar ham oqiw qollanbalar baspadan shigariladi, dissertaciyalar qorgaladi. Har jili bir neshe juz milliard dollarliq kompyuter grafikasi onimleri islep shigariladi ham satiladi. Korkem oner durdanalan jaratiladi. Kompyuter grafikasi tiykarmda jaratilgan elektron oyinlar boyinsha jahan birinshilikleri otkeriledi ham olarda millionlagan qatnasiwshilar qatnasadi. Kompyuter grafikasi nenih suwretin jaratiwina qarap tomendegi klaslarga bolinedi: 1) stacionar (turaqli) yaki apiwayi grafika; 2) kompyuter animaciyasi; 3) multimedia. Apiwayi grafika waqit otiwi menen ozgermeytugin shwretleniwlerdi jaratiw menen shugillanadi. Olarga misal sipatinda suwretler, fotosuwretler, sizilmalardi keltiriw mumkin. Kompyuter animaciyasi waqit otiwi menen ozgeretugm shwretleniwler jaratadi. Maselen, multfilmler, videokhp ham videorolikler. Multimedia onimleri shwretler ham animaciya menen birge basqa turdegi informaciyalardi, maselen dawis ham tekstti de qamtip aladi. Multimediamh ozine tan tarepi omh interjedelligi bolip, onda bir orinnan ekinshi ormga otiw imkaniyati kozde tutilgan boladi. Multimediaga ayqin misal sipatmda phtkil alem ton — WWWdi, ondagi WWW saytlar ham WWW-betlerdi keltiriw mumkin.