Sana: Sinf: 9-sinf Fan: Biologiya Mavzu: Postembrional rivojlanish. Maqsad

Sana:  

Sinf: 9-sinf 

Fan: Biologiya 

Mavzu: Postembrional rivojlanish. 

Maqsad: 

a)  Ta`limiy: O`quvchilarga organogenez davrining qonuniyatlari 

asosida  organizmlarning  embrional  rivojlanishi  haqida 

bilimlarini chuqurlashtirish. 

b)  Tarbiyaviy:  O`quvchilarni  umumiy  biologiyadan  olgan 

bilimlarini mustahkamlash, ularni tabiatni sevish, uni asrash 

tuyg`ularini shakllantirib, ekologik tarbiya berish. 

c)  Rivojlantiruvchi: 

O`quvchilarni 

dasrlik 

bilan 

ishlash 

ko`nikmasini 

rivojlantirish, 

o`z 

fikrlarini 

asoslash 

ko`nikmalarini  rivojlantirish.  O`quvchilarda  Vatanparvarlik 

hissini rivojlantirish. 

 

Dars metodi: Zamonaviy 

Dars usuli: Yangi tushuncha, bilimlarini shakllantiruvchi. 

Dars jihozi:  

1)  texnik  vositalar:  kompyuter,  kodoskop,  proyeksion  multimediya, 

electron darsliklar. 

2)  ko`rgazmali  va  didaktik  vositalar:  darsga  doir  slaydlar,  tablisa, 

marker va vatmon 

Tashkiliy qism: 

a)  Salomlashish, davomat va tozalikni tekshirish. 

b)  Siyosiy qism 

c)  O`tilgan mavzuni takrorlash(aqliy hujum, muammoli vaziyat) 

O`tilgan mavzuni takrorlash: 

1.  Ontogenez nima? 

2.  Embrional rivojlanish bosqichlari nechaga bo`linadi? 

3.  Blostomer nima? 

4.  Nima uchun maydalanish deyiladi? 

5.  Maydalanish qachon tugaydi? 

6.  Blastulani birlamchi tana bo`shlig`i nima deyiladi? 

7.  Qachon murtak ikki qavatga bo`linadi? 

8.  Murtakning tashqi qavati nima deyiladi? 

9.  Gastrulyatsiya nima? 

10. Mezoderma qavat qaysi hayvonlarda uchraydi? 

11. Biogenetik qonunni kimlar kashf qilgan? 

12. Filogenez nima? 

13. Gostrulyatsiya tugagandan so`ng qaysi organlar hosil bo`ladi? 

14. Mezoderma qavatidan qaysi organlar rivojlanadi? 

15. Endodermadan qaysi organlar hosil bo`ladi? 

Muammoli  vaziyat:  zigota,  ontogenez  va  filogenezni  farqlab 

bering? 

 

 

Yangi mavzu bayoni: Embriyonning tuxumdan chiqish yoki tug`ilishi 

bilan  embrional  rivojlanish  davri  tugallanadi  va  postembrional 

rivojlanish  davri  boshlanadi.  Po`stembrional  rivojlanish  to`g`ri  yoki 

noto`g`riga bo`linadi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

To`g`ri  rivojlanishda  tuxumdan  chiqqan  yoki  ona  organizmidan 

tug`ilgan embrion voyaga yetgan organizmlarga o`xshydi, faqat kichik 

bo`ladi.  Bunda  organizmlar  o`sadi,  rivojlanadi  va  jinsiy  balog`atga 

yetadi. 

 

Noto`g`ri  rivojlanishda  tuxumdan  lichinka  chiqadi.  Lichinka 

voyaga  yetgan  organizmdan  tuzilishi  jihatdan  keskin  farq  qiladi. 

Lichinka  oziqlanadi,  o`sadi  va  ma`lum  muddat  davomida  lichinka 

organlari voyaga yetgan organizm organlari bilan almashinib boradi. 

Binobarin  noto`g`ri  rivojlanishda  lichinka  organlari  o`rnida  voyaga 

yetgan organizmga xos organlar hosil bo`ladi.  

 

Masalan:  assidiyaning  lichinkasi  xordali  hayvonlarning  asosiy 

belgilarini:  xorda,  nerv  nayi  va  halqumida  jabra  yoriqlarini    o`zida 

mujassam qilgan bo`ladi. Lichinka suvda erkin suzib yuradi, keyin suv 

 

postembrional 

To`g`ri 

rivojlanish 

Noto`g`ri 

rivojlanish 

Sudralib 

yuruvchilar, 

qushlar, sut 

emizuvchilar 

Suvda hamda 

quruqlikda 

yashovchilar, 

hasharotlar 

tubidagi  qattiqroq  narsaga  yopishib  olib,  metamorfozga  uchraydi. 

Uning  alohida  dumi,  xordasi  muskullari  yo`qolib  ketadi,  nerv  nayi 

hujayralarga  bo`linib  fagositlarni  hosil  qiladi.  Lichinkaning  nerv 

nayidan tuguni hosil qilishda ishtirok etadigan, faqat ayrim hujayralar 

to`plami qoladi. Voyaga yetgan assidiyaning tuzilishi umuman xordali 

hayvonlar tuzilishiga o`xshamaydi. Assidiya lichinkasining tuzilishi bu 

hayvonning  kelib  chiqishi  erkin  hayot  kechiradigan  xordalilar 

ekanligidan dalolat beradi.  

 

Assidiyadagi  metamorfozni  yuzaga  kelishining  asosiy  sababi 

o`troq holatda hayot kechirishiga o`tishi bilan bog`liq. 

  

                

 

 

 

 

 

Not`g`ri rivojlanish 

hasharotlarda 

tuxum 

lichinka 

G`umbak 

Voyaga 

yetgan forma 

Noto`g`ri  rivojlanishning  biologic  ahamiyati  shundan  iboratki, 

bitta  turning  lichinkalari  va  voyaga  yetgan  individlari  har  xil 

sharoitda  yashaganligi  uchun  ularning  yashash  joyi  va  ozuq  uchun 

o`zaro  raqobati  kuzatilmaydi.  Faqat  o`troq  yoki  parazit  holda 

yashashga  moslashgan  organizmlarning  lichinkalari  erkin  harakat 

qilib, turning keng tarqalishiga yordam beradi. 

Postembrional  rivojlanish  davri  turli  muddatda  davom  etadi. 

Masalan:tut  ipak  qurtining  qurtlik  davri  20-24  kun  davom  etadi. 

Voyaga yetgan kapalagi esa 5-10 kun yashaydi. Itbaliq 2-3 oy, baqa bir 

necha yil yashaydi. 

Odamlarda  postembrional  rivojlanish  jinsiy  balog`atga  yetish, 

balog`at va qarilik davrlariga bo`linadi. 

Postembrionlar  rivojlanish  o`sish  bilan  davom  etadi.  O`sish 

butun  umr  davomida  hamda  ma`lum  muddat  bilan  chegaralangan 

bo`ladi.  Butun  umri  davomida  o`sish  o`simliklarda,  lentasimon 

chuvalchanglar,  ayrim  molyuskalar  va  baliqlarda  kuzatiladi. 

Ko`pchilik  hayvonlar  jinsiy  balog`atga  yetgandan  so`ng  o`sishdan 

to`xtaydi. Odam 20-25 yoshda o`sishdan to`xtaydi 

 

                    

. 

Mustahkamlash: Test 

1.  Po`stembrional  rivojlanishi  metamorfozsiz  rivojlanadigan 

hayvonlarni belgilang? 

a) baqa  

b) kapalak  

c) kaptar 

2. Po`stembrional davrda organism…. 

a) o`sadi, muxitga moslashadi. 

b) qariydi 

c) hujayra va to`qimalar ixtisoslashadi 

3. Odam necha yoshgacha o`sadi? 

a) 25-30 

 

b) 20-25   

c) 15-20 

4. Baqaning lichinkalik davri qancha davom etadi? 

a) 1-2 oy 

 

b) 2-4oy   

c) 2-3 oy 

5. Itbaliqda yuragi necha kamerali bo`ladi? 

a) 2kamerali b) 3kamerali 

c) 4 kamerali 

6. Itbaliqning baliqlarga o`xshash tomonlarini toping? 

a) o`pka bilan nafas olishi, yuragi 3 kameraligi 

b) yon chiziqlari, yurak tuzilishi, qon aylanish sistemasi 

c) jabra yoriqlari, tangachalar borligi 

7. Qo`ng`iz va kapalaklarning ajdodi qaysi hayvonlar? 

a) molyuskalar 

b) halqali chuvalchanglar 

c) yassi chuvalchanglar 

8. Po`stembrional rivojlanish nechiga bo`linadi? 

a) 2ga   

 

b) 3ga 

 

c) 4ga 

9. Baqa dumi nima hisobiga tushib ketadi? 

a) lizosoma fermenti ta`sirida 

b) tiroksin 

c) sekretin 

10. Partonogenez bu… 

a) tuxum va urug` hujayrani qo`shilishi 

b) tuxum va urug` hujayrani urug`lanmasdan ko`payishi 

c) tuxum hujayrani urug`lanmasdan ko`payishi 

 

 

Mustahkamlashda  qo`shimcha  tayanch  atamalarni  yozib  himoya 

qiladi. 

 

Baholash: o`quvchilarni bilim saviyasidan kelib chiqib baholanadi. 

Uyga vazifa: Darslikning  41-mavzusini o`qib krasvord tuzish, 54, 55,-

rasmlarni chizish, mavzuga doir internet ma`lumotlarini olish 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Farg`ona viloyati 

Marg`ilon shahar 

Xalq ta`limi muassasalari 

faoliyatini metodik ta`minlash 

va tashkil etish bo`limi  ta`sarrufidagi 

23-umumiy o`rta ta`lim maktabi 

Biologiya fani o`qituvchisi 

 Aliyeva Gavharoyning 

“Yilning eng yaxshi fan o`qituvchisi” 

ko`rik tanloviga tayyorlagan 

 video dars