|
Belgilangan vaqt.
1.
|
Tashkiliy qism
|
3 daqiqa
|
2.
|
O`tilgan mavzuni takrorlash
|
12 daqiqa
|
3.
|
Yangi mavzu bayoni
|
14 daqiqa
|
4.
|
Mustahkamlash
|
12 daqiqa
|
5.
|
Baholash
|
2 daqiqa
|
6.
|
Uyga vazifa
|
2 daqiqa
|
I.Tashkiliy qism: Salomlashish,davomatni aniqlash,sinf tozaligini kuzatish.
II.O`tilgan mavzuni takrorlash: O`quvchilarning o’tgan darsda olgan bilimlari sinab ko`riladi.
1. Xitoyda yerga egalik munosabatlari qachon vujudga keldi
2. Mamlakatda dehqonlar qanday bo’lgan
3. Tan sulolasi tasqi siyosatda qanday muvaffaqiyatga erishgan
Faol o`quvchilar baholanadi.
III.Yangi mavzu bayoni: Reja:
Xalifalikda ilm-fanning qaysi sohalari rivojlangaqn?
Osiyo mamlakatlari madaniyatlaridagi o’xshash va tafovutli tomonlar haqida fikr yuriting
G’arbiy Osiyoning qadimgi yuksak madaniyatli O’lkalariga kelgan arablar dastlab yunonlar, yahudiylar, suriyaliklar, forslar, sug’diylarga nis-batan qoloq edilar. Ammo ushbu xalqlar ma-daniyatini O’zlarida singdirib. yanada yuksakroq madaniyatning yaratilishiga sharoit yaratdilar. Xususan, xalifa Horun ar-Rashid saroyida. IX asr boshlarida '‘Bayt ul-hikma" — "donishmand-lik uyi" tashkil etiladi. "Bayt ul-hikma’' — olimlarni bidashtirgan ilmiy muassasa. Xalifa Horun ar-Rashid (786-809) Bag-dodda tashkil etgan. Ma'mun davrida O’/iga xos ilmiy maktabga aylangan. Uning tarkibida juda katta xa boy kutubxona mavjud bO’lgan. Ku-tubxonada hind, yunon, suriya, arab. fors tillarida 400 ming jild qolyozma kitoblar saqlangan. "Ваx1 ul hikma"da olimlar chet tildagi murakkab tushunchalarni ifodalashga qodir arab atamashunosligini yaratishga va uni boyitishga katta hissa qO’shdilar. Uni Platon akademixasi bilan qiyoslash mumkin Bu davrda aniq fanlar — marematika, astronomiya, geografiyaning taraqqiyoti kuzatilib, bu jarayon hunarmandchilik va savdoning yuk-salishi natijasi boladi. Zamonlar o4ib xalifalikda ixtiro qilingan globus va usturlob (astrolyabiya)dan barcha mamlakatlarda foydalana boshlana-di. Yevropa tibbiyoti esa XVII asrning O’rtalariga qadar bilim va amaliy tavsiyalarni O’rta Osiyoda yetishib chiqqan alloma: Abu Ali ibn Sino va Abu Вакг ar-Roziylar asarlaridan olgan.
Vatandoshimiz Muhammad Xorazmiy (IX asr) matematika tarixida birinchi bo’lib algebra faniga asos soladi. Matematikada foydalana boshlangan hind raqamlari, keyinchalik Yevropaga ham. faqat arab raqamlari nomi bilan tarqaladi. Musulmon adabiyoti dastlab arab tilida yaratiladi. Keyin-chalik X asrdan u fors tiliga tarjima qilina boshlaydi.
Musuimon she'riyati ayniqsa yuksak darajaga erishib, uning kO’plab turiari shakllanadi. SheViyat sohalari rang-barang: afsonaviy qahramon-lar haqidagi dostonlar, saroy she'riyati. sevgi haqida qissalar, diniy sheyriyai, marosimlar va hokazolarga bo"Iingan. Musulmonlar qisqa hayo-tiy hikoxaIarni yoqiiiganlar. KO’pgina yozuvchilar bu sohada yuksak ma-horaiga erishganlar.
Savdogar va sayyohlar uzoq O’lkalardan faqat g’aroyib buyum-larnigina emas, ajoyib sarguzashilari haqida hikoyaiar. O’zga xalqlar afsonalari, ertaklarini ham olib keiganlar. Ular bu haqda xalifa saro-yida, zodagonlar bazmlarida, bozor va kO’cha-kuylarda sO’zlab berganlar Ushbu sarguzashtlar, afsona va ertaklar asosida arab adabi-yotining ajoyib durdonasi "Ming bir kecha" yaratiladi.
Xalifaiikda san"atning barcha sohalariga nisbatan me'morchiIik yuksak taraqqiy etgan. Xalifalik tarkibidagi manilakatlarda muhtasham saroylar, masjid-u madrasalar. qaPalar bunyod etilgan. Granada (Ispaniya)dagi AI-Humro saroyi. Kordoxa (Ispaniya)dagi masjid, Qohiradagi Hasan masjidi, Buxorodagi Ismoil Somoniy maqbarasi — arablar davri me'morchiIigi durdonalari hisoblanadi. Binolarning peshtoqlari. niinoralari toshga O’yilgan naqshlar, rangli sopol plitkalar, arab yozuviga O’xshash, jimjimador — arabeska naqsh-lari bilan bezatilgan.
Xalifalik madaniyati asosiy sohalaridan yana biri xattotlik — husnixat sanyati boMgan. Xattotlar yozish uchun zamr boigan matn mazmuniga monand yozuvning turii uslublarini ixtiro qilganlar. Quroni karimdan olingan oyatlar, islom meymorchiligi durdonalari boigan binolarning ichki va tashqi tomonlarini bezashda keng qoilanilgan. Xattotlik san'ati yuksalishiga Ispaniyadan, Buxoro va Hindistonga qadar hududlarda yashagan, hamda arab yozuvidan foydalangan xalqlar O’z hissalarini qO’shganlar.
Maiumki, islom dinida tirik jonzotlami tasviriash taqiqlan-gani haqidagi aqida keng tarqalgan. .yslida esa xudoni tasviriash, shu-ningdek. tasvirlangan narsalarga siginish taqiqlangan. Musulmon tas-viriy san'ati kitoblarni bezash sohasida O’zining yuksak chO’qqisiga erishadi. Kitoblarga kO’p sonli odamlar va hayvonlarni tasvirlagan bezaklar tayyorlangan. Matn murakkab naqshlar bilan O’rab olingan. Lekin musulmonlar san'atining asosi tasvir emas, xattotlik, ya'ni chiroyli yozish san'ati boigan. Agar xristianlar uchun eng muqaddas tasvir xochdagi xudo siymosi boisa, musulmonlar uni xudoning sO’zida tasvirlaganlar. SO’zni muqaddas bilganlar. Musulmonlaming xat-totlikdagi muvaffaqiyatlari hayratlanarli. Xattotlar kO’plab yozish usul-larini ixtiro qilib, ulardan yozilayotgan matn mazmuniga qarab foy-dalanishgan. Musulmon diniy muassasalari, masjid va madrasalarning ichi va tashqarisini Qur’on oyatlari bezab turgan. Idishlar, qimmatbaho
Musulmonlar turmush madaniyati O’zining nafisligi, yuksak didliligi bilan ajralib turgan. Ulaming ayrim jihatlari keyinchalik yevropaliklar tomonidan qabul qilingan. Musiqachi va qO’shiqchi Zuiyab IX asrda yashagan. U Bag’dodda xalifa Horun ar-Rashid saroyida xizmat qilgan. Yillar o4ib u Ispaniyaga kO’chib keladi. Ziriyab hayotga yangi kiyimlar. tartiblar kiritishda beqiyos shaxs bO’lgan. U turli fasllarda mavsumga qarab kiyinish tartibini joriy etgan. Ziriyab oltin va kumush idishlarga nisbatan yupqa shishadan buyumlaming nafisligi va qulayligiga bazm tashkilotchilarini ishontira oladi. Bazmda taomlami: dastlab suyuq shO’rvalar, sO’ng gO’shtli taomlar, undan keyin qush gO’shti va nihoyat eng oxirida — shirinliklami tortish tartibini joriy etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
