Sana: 2019-yil 7-sinf «B»,

Sana: ____________________ 7-sinf«B», «V»

28-Mavzu: Adir tog’ yaylov o`simliklari.

Darsning talimiy maqsadi: O`quvchilarga O`rta Osiyo tabiiy geografik o`lkasi haqida tushuncha berishda davom etish, O`rta Osiyo o`simliklari haqida, tog` va yaylov o`simliklari haqida bilim berish.

Tarbiyaviy – shaxsning qanday sifatlari shakillantirilishi ko’rsatiladi (axloqiy, estetik,ekologik, tarbiya berish, vatanga saodat, mexnatni ulug’lash, do’stona munosabatni tarbiyalash.

Rivojlantiruvchi- o’quvchilar aqliy faoliyatining qanday hakillarini(materiallarga ishlov berish,jixozlardan foydalanish) va qanday mantiqiy jarayonlarni o’zlashtiradilar va bu qanday natija berish ifodalanadi (nutqni, fikrni o’stirish, xarakatlarni rivojlantirish

Shakllantiriladigan kompetensiyalar: Axborotlar to’plash. Manbalardan foydalanish. Vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo’lish, ekologik dunyoqarash va tafakkurini mustaqil ravishda o’stirib borish.

Statistik ma’lumotlar bilan ishlay olish, ularni to’g’ri solishtira olish, proporsiyalar tuzish orqali nisbiy ulushlarni aniqlay olish, jadval, diagramma va grafiklarni tuzish, ularning mazmunini tahlil qila olish.

Tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy jarayon hamda hodisalarni kuzatish, aniqlash, tushunish va tushuntirish, Geografik ob’ektlar, joy nomlarini to’g’ri qo’llay olish, Globus, geografik atlas va xaritalardan amaliyotda foydalana olish, Tabiatni muhofaza qilish va ekologik madaniyat kabi fanga oid kompetentsiyalarni shakllantirish.

Darsning jihozi: Dunyoning tabiiy xaritalari, O`rta Osiyo va Qozog`iston tabiiy xaritasi, darslik, 7 - sinf atlasi, yozuvsiz xaritasi.

Dars o`tish metodi: Aqliy hujum, suhbat, og`zaki bayon qilish, xarita bilan ishlash.

Darsning borishi:

Tashkiliy qism: a) salomlashish; (5 daqiqa)

b) davomatni aniqlash;

v) sinf tozaligini tekshirish.

O’tilgan mavzuni mustahkamlash (10 daqiqa )

Umumiy tarizda savol-javob qilish

Yangi mavzu bayoni (15 daqiqa

Tog` mintaqasi dengiz sathidan 1200-1500 m.dan 2800-3000 m.blandlikkacha bo`lgan yerlarda joylashgan.

Tog` o`simliklari ularning agroekologik sharoitiga ko`ra ikki asosiy tipga: tog`-dasht va tog` o`rmonlari o`simliklariga ajratish mumkin.

Tog`-dasht o`simliklari, asosan, tog` mintaqasining quyi qismlarida o`sadi. Ular, asosan, bug`doyiq, har xil o`tlar, qo`ziquloq, astragal, bo`tako`z, yovvoyi beda va boshqalardir. Bu yerda na`matak, yovvoyi olcha, zirk kabi butalar uchraydi.

Tog` mintaqasidan yuqoridagi joylarni tog`yaylovlari egallagan. Bu joylarning iqlimi tog`mintaqasidagiga nisbatan ancha salqin va quruq bo`ladi.

Subalp o`tloqlarida o`tlar juda zich o`sadi, bo`yi past bo`lsa ham, ularning turi ko`p, gullari yirik va rang-barang bo`ladi. Bu yerda qo`ngìrbosh, tulkiquyruq, sovuqqa chidamli yorongul, oq anemon, pushyi qo`qongul, qo`ziquloq, sassiqquvray, chayir ko`p tarqalgan.

Alp o`tloqlarida subalp mintaqasidan yuqorida joylashgan. Bu mintaqada yoz juda qisqa va salqin, qish sovuq, qor ko`p yog`adi.

Yangi mavzuni mustahkamlash (7 daqiqa )

1.Tog`-dasht o`simliklari,

2.Tog` o`simliklari

3.Subalp o`tloqlari

Uyga vazifa: Mavzuni o`qib kelish, savollarga javob yozish. (3 daqiqa )

O’.I.B.D.O’_______________ QO’ZIBOYEVA F.

Sana: ____________________ 7-sinf «B», «V»

30-Mavzu: O`rta Osiyo hayvonot dunyosi.

Darsning talimiy maqsadi: O`quvchilarga O`rta Osiyo tabiiy geografik o`lkasi haqida tushuncha berishda davom etish, O`rta Osiyo hayvonot dunyosi haqida, uning eng asosiy xususiyatlari haqida bilim berish.

Tarbiyaviy – shaxsning qanday sifatlari shakillantirilishi ko’rsatiladi (axloqiy, estetik,ekologik, tarbiya berish, vatanga saodat, mexnatni ulug’lash, do’stona munosabatni tarbiyalash.

Rivojlantiruvchi- o’quvchilar aqliy faoliyatining qanday shakillarini(materiallarga ishlov berish,jixozlardan foydalanish) va qanday mantiqiy jarayonlarni o’zlashtiradilar va bu qanday natija berish ifodalanadi (nutqni, fikrni o’stirish, xarakatlarni rivojlantirish

Darsning jihozi: Dunyoning tabiiy xaritalari, O`rta Osiyo va Qozog`iston tabiiy xaritasi, darslik, 7 - sinf atlasi, yozuvsiz xaritasi.

Dars o`tish metodi: Aqliy hujum, suhbat, og`zaki bayon qilish, xarita bilan ishlash.

Darsning borishi:

Tashkiliy qism: a) salomlashish; (5 daqiqa)

b) davomatni aniqlash;

v) sinf tozaligini tekshirish.

O’tilgan mavzuni mustahkamlash (10 daqiqa )

Umumiy tarizda savol-javob qilish

Yangi mavzu bayoni (20 daqiqa )

Tekislik tabiat lonalari. O'rta Osiyoning turli qismlarida quyoshdan keladigan yalpi radiatsiya miqdori lurlicha. shimolida kamroq (100 I .al sm ). janubida ko'proq (160 kkal/Snv). Bu esa haroratning. namlikning notekis taqsimlanishiga va iqlim mintaqalarining hamda har bir iqlim mintaqasi ichida o'ziga tabiat zonolarining hosil bo'hshiga olib keladi O'rta Osiyo hududida juda baland tog'lar joylashganligi sabftbli haroiat va namlikning balandlik bo'yicha o'zgarishi tufuyli balandlik virjudga kelgan. Binobarin. O'rta Osiyo hududida tabiat zonalari kenglik (shimoldan janubga) balandlik bo'yicha almashinib keladi.

O'rta Osiyo hududi mo'tadil mintaqaning janubida. subtropik min-taqaning shimoliy quruq qismida joylashgan

Mo'tadil iqlim mintaqasida dasht. cha-lacho'l va cho'l zonalari. subtropik mmtaqada tubtropi' cho'ilar zonasi joylashgan.

Dasht tpnasiga To'rg'ay pktosining shimol qismi. Qozog'iston past tog'larining shimoli' va markaziy qismlari iradi. O'lka okeanlardan uzoqda joylashganligi sababli iqlimi quruq. yog inlar kam. bailor va kuz qisqa Yillik yog'in miqdori 300 mm. yanvar-ning o'rtacha harorati — 17—18 C, ivulniki 20-24 C.

Dasht zonasining shimoliy qismida qora tuproqlar. janubida to'q kashtan tupioqlari tarqalgan. Dasht o’simliklar . asosan pakuna qiyoq, chalov, ht’taga, zig'ir. yo'ng'ichqa. aytqtovon, yaltifh&sh va boshqalardan iborat.

Hawonlardan kenurmchilar ko'proq tarqal gan. Dasht zonasi paytda deyarli to'liq hay dab yuborilgan va ekinzorlarga aylan-tirilgan.

Chalucho'l zonusiga To'rg'ay supasiinon o'lkasiiung jmubiy qismi. Qozog’iston past tog'larining

Quyosh nurlarini ‘ o'proq oladi, harorat yuqori, namlik yetishmaydi, qishi qattiq; yanvarning o'rtacha harorati — 16°C, ba’zan sovuq —48°C ga yetishi mumkin, yozi issiq, iyulnmg o’rtacha harorati 23—26°C, yillik yog'in miqdori 200—225 mm. Asosan, kashtan tuproqlar tarqalgan, qatlami yupqa, chirindi miqdori qora tuproqqa nisbatan kamroq. Dehqonchilikka nam yetishmasligi xalaqit beradi. Ayrim joylarda tuproq sho'rlangan. Asosiy o'simliklari burgan, qora shuvoq, ko'kpek.

Cho'l zonasiga Turon tekisligi va Balxashbo'yi

tekisliklari kiradi. O'rta Osiyoda, asosan,

qumli, toshli, gilli cho'ilar tarqalgan. Cho'llarning

hosil bo’lishiga asosiy sabab haroratning

yuqoriligi, yog'in miqdorining kamligi, oqar

suvlarning yo'qligi. O'simlik qoplami siyrak,

massasi kam, tezda qovjirab qoladi va chirindi

hosil bo'lmaydi. Tuproqlari. asosan, qumli,

sur-qo’ng’ir, gilli, toshloq va bo’z tuproqlar.

Bo’z tuproqlar sug'orilganda yaxshi hosil beradi.

Past joylarda shoTxoklar va sho'rtoblar ham

uchrab turadi.

O'simliklar.. asosan, saksovul, yanloq, quyonsuyak, sho’ra

va iborat. Hayvonlardan chayon, falanga. gekkon

kaltakesagi, bo'g'ma ilon, ko'zoynakli ilon, efa iloni,

echkemair yashaydi (33- rasm). Cho'l zonasining

o'simlik va hayvonot dunyosi qurg oqchil sharoitga moslashgan. O simliklarning ildizi uzun. bargi kichik, ignasimon yoki butunlay yo'q. Hayvonlar inlarida yashaydi yoki qum orasiga kirib ketadi, ba’zilari kunduzi uxlab, kechasi ovga chiqadi, ba’zilari yozda butunlay uyquga ketadi, ba’zilari umuman suv ichmaydi. ba’zilari vegan ovqati tarkibidagi suvga qanoat qiladi.

Subtropik iqlim mintaqasi tabiat zonalari Bu mintaqaga, asosan, Turkman—Xuroson tog'lari va Atrek vodiysi kiradi. Bu yerlarda quruq subtropik iqlim vujudga kelgan. Tuproqlari bo'z, tog' yonbag'irlarida changalzorlar, ar-chazorlar va pistazorlar tarqalgan. Vodiylarda dehqonchilik qilinadi.

Balandlik mintaqalari. Tabiat zonalarining kenglik bo'yicha joylashish qonuni togii o'lkalarda buziladi. Tog'larda harorat va namlik miqdorining pastdan yuqoriga qarab o’zgarib borishi sababli tabiat zonalari ham pastdan yuqoriga qarab almashinadi. O'rta Osiyo tog'larining etagi cho'llarga borib taqalganligi uchun balandlik mintaqalari cho’ldan boshlanadi va asta-sekin subalp, alp o’tloqlarigacha almashinadi.

Cho'l zonasi ko'proq JVlarkaziy Qizilqumdagi tog' etaklari va yon-bag’irlarida, Kopetdog', Sulton-Uvays tog'i etaklarida tarqalgan.

Yangi mavzuni mustahkamlash (7 daqiqa )

1.O`rta Osiyoning tabiiy sharoyiti

2.Cho`llarda sudralib yuruvchilar

3.To`qayning asosiy hayvonlari

Uyga vazifa: Mavzuni o`qib kelish, savollarga javob yozish. (3 daqiqa )
O’.I.B.D.O’_______________ QO’ZIBOYEVA F.