Sana: 201 y. Mavzu: to’G’ri va noto’G’ri kasrlar darsning maqsadi

Sana: «___» _____________ 201__ y.
Mavzu: O’NLI KASRLARNI QO’SHISH
Darsning maqsadi: O’quvchilarga o’lchov birliklarini o’nli kasrlar bilan ifodalash haqida ma’lumotlarni berish.Ushbu mavzuga doir misollar yechib ko’rsatish.
Darsning ko’rgazmali qurollari: ______________________________
Darsning borishi:
1. Tashkiliy qism – salom-alik qilish, davomatni tekshirish, zarur ko’rgazmali qurol va jihozlarni darsga hozirlash;

2. O’tilganlarni takrorlash va yangi mavzuni boshlashga hozirlik – yangi mavzu bilan bog’liq o’tilgan dars mavzularini takrorlash; o’quvchilarning yangi
mavzuni o’tishdan oldin bu mavzuga oid bilim darajalarini aniqiash, baholash
va yangi materialni o’zlashtirishga tayyorlash; yangi dars maqsadini tushuntirish;

3. Yangi mavzuni yoritish:
1-misol. 2,65 va 6,32 o’nli kasrlar yig’indisini toping.

Yechish: 2,65+6,32==

Tushuntirish: 1) yuzdan 5+yuzdan 2=yuzdan 7

2) O’ndan 6+o’ndan 3=o’ndan 9;

Yig’indining o’ndan birlar xonasiga 9 ni yozamiz. Sonlarning kasr qismlarini qo’shib bo’ldik. Yig’indida 9 ning oldiga vergul (,) qo’yamiz, vergul qo’shiluvchilardagi vergullar tagiga mos kelishi kerak.

Endi kasrlarning butun qismlarini qo’shamiz.

1. 
   2 birlik +6 birlik=8 birlik. Birlar xonasiga sakkizni yozamiz va javobni olamiz: 8,97
   

Demak, o’nli kasrlarni “ustun” usulida qo’shish amali natural sonlarni “ustun” usulida qo’shish kabi bajariladi.

2-misol. Yig’indini hisoblang.

20,08+25=20+0,08+25=(20+25)+0,08=45+0,08=45,08

O’nli kasrga natural sonni qo’shish uchun o’nli kasrning butun qismiga shu sonni qo’shish kerak, kasr qismi esa o’zgarishsiz yoziladi.

Ushbu mavzuga doir misollar yechamiz:

49. Yig’indini hisoblang:

1) 6,5+3,5=10; 3) 6,45+3,55=10; 5) 4,805+6=10,805;

2) 4,7+5,3=10; 4) 7,82+2,18=10; 6) 9,056+91=100,056.

50. Hisoblang.

1) 2,08+4,42=6,5; 3) 12,345+13,655=26; 5) 0,1234+1,4321=1,5555;

2) 6,85+1,25=8,1; 4) 30,008+60,092=90,1; 6) 4,0101+3,7384=7,7485.

51. Amallarni bajaring.

1) ; 2) ; 3) ; 4)

53. Yechish: Birinchi kuni - 12,8 km; ikkinchi kuni – 20,7 km;

uchinchi kuni – 12,8+3,7=16,5 km; uch kunda – 12,8+20,7+16,5=50 km.

Javob: Sayyoh uch kunda 50 km yo’l bosgan.
5. Darsga yakun yasash va baholash – darsning maqsadini yana bir bor eslatish va unga qanchalik erishilganligini o’quvchilar bilan birgalikda aniqlash. O’quvchilarning mavzu bo’yicha savollariga javob berish, ulaming o’zlashtirganlik darajasini aniqiash, darsning asosiy lahzalarini qayd qilish. Darsda faol qatnashgan o’quvchilarni tilga olish va baholash;
6. Uyga vazifa ________________________

Sana: «___» _____________ 201__ y.
Mavzu: O’NLI KASRLARNI AYIRISH
Darsning maqsadi: O’quvchilarga o’nli kasrlarni ayirish qoidalarini o’rgatish. Ushbu mavzuga doir misollar yechib ko’rsatish.
Darsning ko’rgazmali qurollari: ______________________________
Darsning borishi:
1. Tashkiliy qism – salom-alik qilish, davomatni tekshirish, zarur ko’rgazmali qurol va jihozlarni darsga hozirlash;

2. O’tilganlarni takrorlash va yangi mavzuni boshlashga hozirlik – yangi mavzu bilan bog’liq o’tilgan dars mavzularini takrorlash; o’quvchilarning yangi
mavzuni o’tishdan oldin bu mavzuga oid bilim darajalarini aniqiash, baholash
va yangi materialni o’zlashtirishga tayyorlash; yangi dars maqsadini tushuntirish;

3. Yangi mavzuni yoritish:
Misol. Ayirmani toping:

12,47-2,26:12,47-2,26=12-2

O’nli kasrlarni ayirishni, natural sonlardagi kabi, ”ustun” usulida ham bajarish mumkin:

Tushuntirish: 1) yuzdan 7-yuzdan 6=yuzdan 1; 1 ni ayirmaning yuzdan birlar xonasiga yozamiz;

2) o’ndan 4-o’ndan 2=o’ndan 2; 2 raqamini ayirmaning o’ndan birlar xonasiga yozamiz. Sonlarning kasr qismini ayirib bordik;

3) vergullar tagiga – ayirmaning o’ndan birlar xonasi oldiga – vergul qo’yamiz;

4) kasrlarning butun qismlarini ayiramiz:

2 birlik-2 birlik=0 birlik, ayirmaning birlar xonasiga 0 raqamini yozamiz;

5) 1 o’nlik-0 o’nlik, ayirmaning o’nlar xonasiga 1 raqamini yozamiz va ayirmada 10,21 sonni olamiz.

a-b=c ayirish amali to’g’ri bajarilganligini tekshirish usullari

Ayiriluvchi+ayirma=kamayuvchi

b+c=a

Kamayuvchi-ayirma=ayiriluvchi

a-c=b


70. Hisoblang;

1) 3,5-2,5=1 3) 0,75-0,5=0,25 5) 6,74-3,54=3,2

2) 8,7-3,7=5 4) 1,83-0,03=1,8 6) 7,45-4,45=3
71. Ayirmani toping va natijani ikki usul bilan hisoblang.

1) 9,1-4,3=4,7 3) 14,28-5,39=8,89 5) 180-71,48=109,48

2) 17,6-11,8=5,8 4) 23,5-12,473=11,027 6) 0,038-0,015=0,023

72. a) 23,95-2,7= 21,25 23,95-3,42=20,53 23,95-1,86=22,09 23,95-0,75=23,2

b) 20,375-8,27=12,1 15,7409-8,27=7,4709 10,001-8,27=1,734

73. Tenglamani yeching:

1) 34,7+x=43,9 2) x-56,018=43,99 3) 41+x=12,81+22,3 4) 58-x=17,3+22,95

x=43,9-34,7 x=43,99+56,018 41+x=35,11 58-x=44,25

x=9,2 x=100,008 x=41-35,11 x=58-44,25

x=5,89 x=13,75

74. 1-chi yechim

Nozima - 1,64 m; Naima – 1,64-0,09=1,55 m; Mohira – 1,55-0,06=1,49 m.

Javob: Nozima Mohiradan 1,64-1,49=0,15 m yoki 15 sm baland.

2-chi yechim 0,09+0,06=0,15 m yoki 15 sm baland.
75. Bor edi – 70 tonna ; Tarqatildi – 18,5 tonna va 23,7 tonna

Olib kelindi – 29,5 tonna; Do’konda necha tonna un bo’ldi?

Yechish: 70-(18,5+23,7)=70-42,2=27,8

27,8+29,5=57,3

Javob: Do’konda 57,3 tonna un bo’ldi.
76. Toshkent viloyatining hududi – 15,6 ming kv km

Sirdaryo viloyatining hududi – 15,6-10,6=5 ming kv km

Jizzax viloyatining hududi – 15,6+4,9=20,5 ming kv km

Uchala viloyatning yer maydoni birgalikda 15,6+5+20,5=41,1 ming kv km

77. Berilgan: a = b+8,29 dm va c= a-16,2 dm. Agar shu

uchburchakning eng uzun tomoni 32,54 dm bo’lsa, uning

perimetrini toping.
Yechish: b=a-8,29 . Demak a = 32,54 dm eng uzun tomon. Uchburchakning perimetri: a+b+c=a + a-8,29 + a-16,2 = 3a-8,29-16,2 = 3·32,54-8,29-16,2=97,62-8,29-16,2=89,33-16,2=73,13 dm. Javob: 73,13 dm.
5. Darsga yakun yasash va baholash – darsning maqsadini yana bir bor eslatish va unga qanchalik erishilganligini o’quvchilar bilan birgalikda aniqlash. O’quvchilarning mavzu bo’yicha savollariga javob berish, ulaming o’zlashtirganlik darajasini aniqiash, darsning asosiy lahzalarini qayd qilish. Darsda faol qatnashgan o’quvchilarni tilga olish va baholash;
6. Uyga vazifa ________________________

Sana: «___» _____________ 201__ y.
Mavzu: O’NLI KASRLARNI NATURAL SONGA KO’PAYTIRISH
Darsning maqsadi: O’quvchilarga o’nli kasrlarni ko’paytirish va bo’lishni o’rgatish, mavzuga doir misollar yechib ko’rsatish.
Darsning ko’rgazmali qurollari: ______________________________
Darsning borishi:
1. Tashkiliy qism – salom-alik qilish, davomatni tekshirish, zarur ko’rgazmali qurol va jihozlarni darsga hozirlash;

2. O’tilganlarni takrorlash va yangi mavzuni boshlashga hozirlik – yangi mavzu bilan bog’liq o’tilgan dars mavzularini takrorlash; o’quvchilarning yangi
mavzuni o’tishdan oldin bu mavzuga oid bilim darajalarini aniqiash, baholash
va yangi materialni o’zlashtirishga tayyorlash; yangi dars maqsadini tushuntirish;

3. Yangi mavzuni yoritish:




101.

1) (53,725-x)+4,56=24,854-12,604 53,725-x=12,25-4,56 -x=7,69-53,725 -x=-46,035 /·(-1) x=46,035

2) 49,865-2,9965-(35,632-x)=69,865 46,8685-35,632+x=69,865 x=69,865-46,8685+35,632 x=58,6285

102. Amallarni bajaring:

1) 6,2-(3,4-2,8)=5,6 3) 17-(6,8+3,3)=6,9 5) (8,9-1,3)+7,4=15

2) 8,7-(3,8+1,3)=3,6 4) 29-(8,7-5,2)=25,5 6) (6,7+3,8)-9=1,5

110. 1) Natural sonlarni Usulida ko’paytirish qoidasini eslang. Misollarda

tushuntiring.

2) O’nli kasrlar natural songa qanday ko’paytiriladi?

3) Natural son o’nli kasrga qanday ko’paytiriladi? Misolda tushuntiring

112. Ko’paytmani toping:

1)2,85·4=11,4 3)104·2,75=286

2)3,012·15=45,18 4)3,141·101=317,241

113. Yig’indini ko’paytma bilan almashtiring va hisoblang:

1) 2,4+2,4+2,4+2,4+2,4=2,4·5=12 2) 3,85+3,85+3,85+3,85=3,85·4=15,4

114. Amallarni bajaring:

1)4,86·5+6,4=30,7 2)48,7-8·4,21=15,02 3)30,04-3,004·10=0

115. Tenglamani yeching:

1)x:12=2,5 3)x:12=2,81

x=2,5·12 x=2,81·12

x=30 x=33,72

2)x:8=4,5 4)x:15=3,14

x=4,5·8 x=3,14·15

x=36 x=47,1
116. To’g’ri to’rtburchakning asosi 3,2 dm, balandligi asosidan 12 sm qisqa. Shu to’g’ri to’rtburchakning perimetri va yuzini toping.

117. Mirolim bozordan 8,5 kg olma, 6,5 kg nok va 4,8 kg uzum sotib oldi. Olmaning bir kilogrami 120 so’m, nokning bir kilogrami 250 so’m, uzumning bir kilogrami 340 so’m bo’lsa, jami xarid uchun u qancha pul sarflagan

Yechish:

Olmaga 8,5·120=1020 Nokga 6,5·250=1625 Uzumga 4,8·340=1632

Javob: Mirolim bozorga 4277 pul sarflagan.
5. Darsga yakun yasash va baholash – darsning maqsadini yana bir bor eslatish va unga qanchalik erishilganligini o’quvchilar bilan birgalikda aniqlash. O’quvchilarning mavzu bo’yicha savollariga javob berish, ulaming o’zlashtirganlik darajasini aniqiash, darsning asosiy lahzalarini qayd qilish. Darsda faol qatnashgan o’quvchilarni tilga olish va baholash;
6. Uyga vazifa ________________________

Sana: «___» _____________ 201__ y.
Mavzu: O’NLI KASRLARNI 10 ga, 100 ga, 1000 ga, ...

KO’PAYTIRISH VA BO’LISH
Darsning maqsadi: O’quvchilarga o’nli kasrlarni 10 ga, 100 ga, 1000 ga, ... ko’paytirish va bo’lishni o’rgatish, mavzuga doir misollar yechib ko’rsatish.

Darsning ko’rgazmali qurollari: ______________________________
Darsning borishi:
1. Tashkiliy qism – salom-alik qilish, davomatni tekshirish, zarur ko’rgazmali qurol va jihozlarni darsga hozirlash;

2. O’tilganlarni takrorlash va yangi mavzuni boshlashga hozirlik – yangi mavzu bilan bog’liq o’tilgan dars mavzularini takrorlash; o’quvchilarning yangi
mavzuni o’tishdan oldin bu mavzuga oid bilim darajalarini aniqiash, baholash
va yangi materialni o’zlashtirishga tayyorlash; yangi dars maqsadini tushuntirish;

3. Yangi mavzuni yoritish:

1. 
   O’nli kasrlarni 10 ga, 100 ga, 1000 ga, ... ko’paytirish.
   

O’nli kasrlarni 10 ga, 100 g a, 1000 ga, ... ko’paytirish uchun: 1-qadam: ko’paytuvchi: 10,100, 1000, ... dagi nollar soni sanaladi. 2-qadam: o’nli kasrdagi vergul nollar soni nechta bo’lsa, shuncha xona o’ngga suriladi.

Agar o’nli kasrda verguldan keyingi raqamlar soni ko’paytuvchidagi nollar sonidan kam bo’lsa, u holda o’nli kasrni 10 ga, 100 ga, 1000 ga, ... ko’aytirish uchun: 1-qadam: o’nli kasrda verguldan keyingi raqamlar soni ko’paytuvchidagi nollar sonidan nechta kamligi hisoblanadi. 2-qadam: berilgan o’nli kasrni vergulsiz yozib, uning davomidan o’shancha nol yozib qo’yiladi.

2. 
   O’nli kasrlarni 10 ga, 100 ga, 1000 ga, ... bo’lish.
   

O’nli kasrni 10 ga, 100 ga, 1000 ga, ... bo’lish uchun: 1-qadam: bo’luvchi (10,100,1000,...)dagi nollar soni sanaladi. 2-qadam: o’nli kasrdagi vergul bo’luvchidagi nollar soni nechta bo’lsa, shuncha xona chapga suriladi.

Sonni 0,1 ga (0,01 ga; 0,001 ga; ...) ko’paytirish uni 10 ga bo’lish demaktir.

Sonni 0,1 ga (0,01 ga; 0,001 ga; ...) bo’lish uni 10 ga (100 ga; 1000 ga; …) ko’paytirish demaktir.

127. Javobni ayting:

1) 0,15·10=1,5 3) 63,41:10=6,341 5) 9,45·100=945

2) 15,1·0,1=1,51 4) 3,19:0,1=31,9 6) 41,24:0,01=4124

128. Tenglashtiring

1) 24,53<245,3 tenglashtirish uchun 24,53:0,1=245,3

2) 5,4321<54321 tenglashtirish uchun 5,4321:0,0001=54321

3) 2468>24,68 tenglashtirish uchun 2468·0,01=24,68

129. Amallarni bajaring:

1) 34,15·0,1:0,1·100=3415 2) 48,32:0,1·01, ·100=4832

3) 0,001:0,01·100=10 4) 3,003:0,01:100=3,003

130. Ketma-ketlikni yozing:

1) 4785000; 478500; 47850; 4785; 478,5; 47,85; 4,785; 0,4785; 0,04785.

Ketma-ketlik hadlari 0,1 ga ko’paytirilgan.

2) 0,0050128; 0,050128; 0,50128; 5,0128; 50,128; 501,28; 5012,8; 50128; 501280.

Ketma-ketlik hadlari 0,1 ga bo’lingan.

131. Hisoblang:

1) 10,8·90=10,8·10·9=(10,8·10) ·9=108·9=972;

2) 11,24·20=11,24·10·2=(11,24·10) ·2=112,4·2=224,8;

3) 1,023·200=1,023·100·2=(1,023·100) ·2=102,3·2=204,6;

4) 4,0051·7000=4,0051·1000·7=(4,0051·1000) ·7=4005,1·7=28035,7.




132. To’g’ri to’rtburchakning asosi 32 sm. Balandligi asosining 0,4 qismini tashkil etadi. Demak, H=32·0,4=12,8 sm.
P=2·(a+h)=2·(32+12,8)=89,6 sm

S=ah=32·12,8=409,6 sm²

133.

a) Kub metrda ifodalang: 1. 5600 dm^3=5,6 m^3 2. 1825 dm^3=1,825 m^3 3. 10 000 sm^3=0,01 m^3 4. 125 dm^3=0,125 m^3

b) Kub detsimetrda ifodalang: 1,1 m^3=1100 dm^3 0,05 m^3=50 dm^3 0,001 m^3=1 dm^3 4,004 m^3=4004 dm^3

134. Ifodaning son qiymatini toping.

a) a·100 1) 0,001·100=0,1; 2) 1,4831·100=148,31 3) 1,0001·100=100,01 4) 8,125·100=812,5 5) 3,25·100=325

b) a·0,01 1) 100·0,01=1 2) 0,1·0,01=0,001 3) 105,4·0,01=1,054

4) 41,4·0,01=0,414 5) 380,5·0,01=3,805 6) 12,45·0,01=0,1245

5. Darsga yakun yasash va baholash – darsning maqsadini yana bir bor eslatish va unga qanchalik erishilganligini o’quvchilar bilan birgalikda aniqlash. O’quvchilarning mavzu bo’yicha savollariga javob berish, ulaming o’zlashtirganlik darajasini aniqiash, darsning asosiy lahzalarini qayd qilish. Darsda faol qatnashgan o’quvchilarni tilga olish va baholash;

6. Uyga vazifa ________________________

Sana: «___» _____________ 201__ y.
Mavzu: O’NLI KASRNI O’NLI KASRGA KO’PAYTIRISH
Darsning maqsadi: O’quvchilarga o’nli kasrni o’nli kasrga ko’paytirishni o’rgatish, mavzuga doir misollar yechib ko’rsatish.
Darsning ko’rgazmali qurollari: ______________________________
Darsning borishi:
1. Tashkiliy qism – salom-alik qilish, davomatni tekshirish, zarur ko’rgazmali qurol va jihozlarni darsga hozirlash;

2. O’tilganlarni takrorlash va yangi mavzuni boshlashga hozirlik – yangi mavzu bilan bog’liq o’tilgan dars mavzularini takrorlash; o’quvchilarning yangi
mavzuni o’tishdan oldin bu mavzuga oid bilim darajalarini aniqiash, baholash
va yangi materialni o’zlashtirishga tayyorlash; yangi dars maqsadini tushuntirish;

3. Yangi mavzuni yoritish:

O’nli kasrni o’nli kasrga ko’paytirish qoidasi: 1-qadam: vergulga e’tibor bermay, ularni natural sonlar kabi ko’paytirish. 2-qadam: ko’paytuvchilarda birgalikda verguldan keyin nechta raqam (kasr qismidagi raqamlar soni) borligini sanash. 3-qadam: ko’paytmada o’ngdan chapga shuncha raqamni sanab, so’ngra vergul qo’yish kerak.

141. Ko’paytmani toping:

1) 2,25·1,4=3,15 3) 3,15·1,6=1,55

2) 0,03·0,07=0,0021 4) 0,72·0,09=0,0648.

142. Oddiy kasrlarni o’nli kasrga aylantirib, ko’paytmani toping:



143. 7,8·8,4=65,52 ekanidan foydalanib, ko’paytmalarni toping:

1) 7,8·84=655,2 3) 0,78·84=65,52

2) 0,78·8,4=6,552 4) 78·84=6552.

144. Tenglamani yeching:

1) 7,05·12,4-x=8,5 2) x-8,3·2,5=7,5·3,4

87,42-x=8,5 x-20,75=25,5

x=87,42-8,5 x=25,5+20,75

x=78,92 x=46,25.

145. Amallarni bajaring:

1) 36,5·1,2-63,7·0,41=43,8-26,117=17,683

2) 3,65·12-6,37·4,1=43,8-26,117=17,683

3) 7,005·10,4-8,04·3,05=72,852-24,522=48,33

4) 62,25·1,8+50,08·0,05=112,05+2,504=114,554

146. Bir dala hovlining bo’yi h=50,4 m, eni bo’yining 0,75 qismini tashkil etadi:

a=50,4·0,75=37,8 m

Ikkinchisining eni a=40,5 m, bo’yi enidan 1,3 marta uzun:

h=40,5·1,3=52,65 m

1. 
   Qaysi dala hovlining yuzi katta? Qanchaga katta?
   

S₁=a·h=37,8·50,4=1905,12 m²

S₂=a·h=40,5·52,65=2132,325 m²

Javob: Ikkinchi hovlining yuzi birinchi hovlining yuzidan 2132,325-1905,12=227,205 m² katta

2. 
   Qaysi dala hovlini o’rab olishga kam material ketadi?
   

P₁=2·(a+h)=2·(37,8+50,4)=176,4 m

P₂=2·(a+h)= 2·(40,5+52,65)=186,3 m

Javob: Birinchi dala hovlini o’rab olish uchun ikkinchisiga qaraganda

186,3-176,4=9,9 m kam material ketadi.

147. A=12,8·a+14,5·b; B=10,6·a-13,2·b

a	4,5	6,3	9,2	10,7	18,4	20,5	24,3
b	2,6	4,5	5,4	7,5	10,3	13,4	16,8
A
B