Sana: 14 – fevral 2015 yil Sinf: ixa

O Riomer 1676-yilda birinchi bo’lib yorug’lik tezligini aniqlagan uning qiymati taqriban 215 000 000 m/s ga teng bo’lib chiqqan.
Hozirda yer orbitasining diametri 299 200 000 km ekanligi, yorug’lik bu masofani 16 minut 37 sekunda bosib o’tishi ma’lum. Bu holda yorug’lik tezligining 3*10⁸ m/s ga teng bo’lgan aniq qiymat kelib chiqadi.
Fizo tajribasi
Oradan 173 yil o’tgandan keyin 1849-yilda fransuz fizigi Fizo tajriba yo’li bilan yorug’lik tezligini aniqroq o’lchash bo’yicha muaffaqiyatga erishdi.

G’ildirakning aylanishi ma’lum  burchak tezlikka erishganda kuzatuvchiga nur ko’rina boshlaydi. G’ildirak shu tezlik bilan aylantirib turilganda qaytgan nurning ko’rinishi davom etavergan uning sababi g’ildirakning birinchi va ikkinchi tishlari orasidan o’tgan nurlar qaytib kelguncha g’ildirakning birinchi tishi o’rnini ikkinchi tishi, ikkinchi tishi o’rnini uchinchi tishi egallashga ulgurgan. Natijada qaytgan nur ikkinchi va uchinchi tishlar orasidan o’tgan. Fizo g’ildirakning aylanish tezligi  ni o’lchab, g’ildirakning radiusi R, tishlar orasidagi yoyning uzunligi S, g’ildirakdan ko’zgugacha bo’lgan masofa (L=8.6 km) ni bilgan holda yorug’lik tezligi c ni aniqladi.
Fizo tajribasida yorug’lik tezligi 313 300 000 m/s ga teng bo’lib chiqqan.
Fransuz fizigi L Fuko 1862- yilda Fizo tajribasidagi tishli g’ildirak o’rniga aylanuvchi ko’zgular o’rnatib yorug’lik tezligini aniqladi va uning 298 000 000 m/s qiymatni aniqladi.
Amerikalik fizik A Maykelson Fuko tajribasini takomillashtirib yorug’lik tezligi uchun 299 796 000 m/s qiymatni olishga muaffaq bo’ldi.
Hozirgi paytdagi ma’lumotlarga ko’ra yorug’lik tezligi 299 372 458 m/s ga teng.
Yorug’lik tezligining bunday aniq qiymatiga asoslanib, 1983-yilda Xalqaro o’lchov va tarozilar assambleyasi metrning yangi ta’rifini hosil qilgan: “metr”- yorug’lik vakuumda 1/299 792 458 sekund vaqt intervalida o’tilgan yo’l uzunligiga teng.
Yangi mavzuni mustahkamlash: O’quvchilarni yangi mavzu yuzasidan tuzilgan 5 ta savoldan iborat test berish orqali.
1. O Riomer qaysi yili yorug’lik tezligini aniqlagan? A) 1512 B) 1676 C)1768 D)1958
2. Fizo tajribasi qaysi yili o’tkazilgan? A) 1849 B) 1756 C) 1845 D) 1647
3. Hozirda yorug’lik tezligining yaxlitlab olingan qiymatini toping (m/s)?
A) 3*10³ B) 3*10⁹ C) 3*10⁴ D) 3*10⁸
4) Fizo tajribasida yorug’lik tezligi necha m/s ga teng ?
A) 300 300 000 B) 215 000 000 C) 313 300 000 D) 298 000 000
5) O Riomer yorug’lik tezligini qanday qiymatda aniqladi?
A) 343 300 000 B) 215 000 000 C) 313 300 000 D) 298 000 000
Uyga vazifa: mavzuni o’qib o’rganib kelish.
Darsni yakunlash:
-o’quvchilar baholari e’lon qilinadi
-o’quvchilar qiziqtirgan savollariga javob beriladi