Sana: / sinf: 6 Fan: Tarix Mavzu

Darsning turi: Yangi tushuncha va bilimlarni hosil qilish

Dars usuli: Guruhlarda ishlash, noan’anaviy usullarda o'yinlar

Dars jihozi: Tarix darsligi, mavzuga oid xarita, rasm, kompyuter, tarqatma material, testlar, krassvord, daftar, doska, bo’r.

Darsning tuzilishi:
I. Tashkiliy qism

II. O’tilgan mavzuni takrorlash

III. Yangi mavzu bayoni

IV. Yangi mavzuni mustahkamlash

V. Dars yakunlarini chiqarish

VI. Uyga vazifa berish

I. Tashkiliy qism. Sinf xonalarini darsga tayyorlash (salomlashish, davomatni aniqlash), o’quvchilarni darsga jalb qilish. Dunyoda va O’zbekistonda yuz bergan muhim yangiliklar haqida xabar berish.

II. O’tilgan mavzuni takrorlash.

Uyga berilgan vazifalar topshiriqlar, savollar, testlar bo’yicha bajariladi.

• 
  Guruhlar tuzib kelgan krossvordlardan foydalangan holda o’qituvchi uni yechish uchun guruhlarga tarqatadi. Eng yaxshi tuzilgan krossvordni muallifi va krossvordni yechgan guruhlar rag’batlantiriladi;
  
• 
  Mavzuga oid tuzilgan testlar o’quvchilarga tarqatiladi va to’gri yechgan o’quvchilar rag’batlantiriladi;
  
• 
  O’qituvchi bergan quyidagi savollariga o’quvchilarning og’zaki javobi tinglanadi:
  

Savol va topshiriqlar

1. 
   Rimda respublika boshqaruvi qay tarzda amalga oshirilgan?
   
2. 
   “Respublika” so'zi qanday ma’noni anglatadi?
   
3. 
   Diktator kim? Qaysi hollarda u Rim hukmdoriga aylangan?
   
4. 
   Rim qonunchiligi haqida so'zlab bering. Uning o'ziga xosligi nimada?
   
5. 
   “12 jadval qonunlari” kimlarning manfaatlarini himoya qilar edi?
   

III. Yangi mavzu bayoni.

Mavzu: Rim respublikasining hayoti

Reja:

1. 
   Shaharlardagi hayot
   
2. 
   Qadimgi rimliklarning xudolari
   
3. 
   Diniy marosimlar
   

Shaharlardagi hayot

Imperiya hududi kengayib borgani sayin shaharlar ham ko`paydi. Rim shaharlari oldindan puxta ishlangan reja asosida barpo etilgan. Shaharlarda ko`plab chiroyli jamoat va turar joy binolari, ibodatxonalar, hammomlar, savdo rastalari va dorixonalar bo`lgan. Ko`pchilik odamlar 2—3 qavatli binolarda istiqomat qilgan. Badavlat odamlar esa o`zlariga koshona qurib olar edilar. Bunday uylarda markaziy isitish tizimi bo`lgan: pollar isitilar, quvurlar orqali uylarga suv oqib kelar edi. Uy mozaikalar— shisha yoki tosh parchalaridan ishlangan suratlar bilan bezatilgan. Shohona koshona — uy-joylar — villalar devorlarini freskalar — selgimagan suvoqqa ishlangan rasmlar bezatib turar edi. Har bir shahar markazidagi Forumda bozor maydoni, xalq yig`ilishlari uchun joy va markaziy ibodatxona bo`lgan. Suv shaharga bir necha qavatli ko`prikka o`xshab ketuvchi akveduk orqali oqib kelar edi. Ovqat pishirish va isitish uchun yog`och ko`miri yonib turuvchi o`txonalar (o`choqlar)dan foydalanilgan. Rim bozorlarida eng bozori chaqqon tovar qullar edi. Har bir shaharda qullar savdoga chiqariladigan bozor bo`lgan.

Odamlar kiyib yuradigan liboslar ularning jamiyatdagi mavqeyini bildirib turar edi. Masalan, o`g`il bolalar 14 yoshga to`lgunga qadar pushti yo`llik toga kiyishgan. 14 yoshga kirganlarida ular voyaga yetgan shaxs hisoblanar va oppoq toga kiya boshlar edilar. Xuddi shunday harir togani senatorlar ham kiyishar edi. Rimlik ayollar turli rangdagi ko`ylaklar kiyishar, bosh va yelkalariga ro`mol yopinar edilar.

Xonadon o`chog`i ilohasi Vesta ibodatxonasida muqaddas olov saqlanar edi. Muqaddas olovni saqlash ayol kohinalar majburiyatlari sirasiga kirardi. Olov yonib turar ekan, davlat mavjuddir deya hisoblashgan. Shuning uchun vestalka kohinalar ta'siri va nufuzi katta edi.

IV. O’rganilgan mavzuni mustahkamlash.

• 
  O’qituvchi o’quvchilarni 3-4 ta guruhga bo’lib, mavzu bo’yicha asosiy tushunchalar va atamalar yozilgan kartochkalarni tarqatib, o’quvchilardan uning izohini so’rash orqali mustahkamlanadi;
  
• 
  Savol-javob va mavzuning asosiy mazmunini takrorlash orqali mustahkamlanadi;
  
• 
  O’qituvchi bergan quyidagi savollariga o’quvchilarning og’zaki javobi tinglanadi:
  

Savol va topshiriqlar

1. 
   Rim shahri aholisi hayoti haqida so'zlab bering.
   
2. 
   Rimliklar liboslan nimasi bilan ajralib turar edi?
   
3. 
   Rim xudolarini sanab bering. Ular yunon xudolaridan nimasi
   bilan farqlanar edi?
   
4. 
   Pontifik kohinlar va avgur kohinlar kim?
   
5. 
   Vestalka kohinalarning asosiy majburiyati nima bo'lgan?
   

V. Dars yakunlarini chiqarish.

1. O‘quvchilar savollariga javob berish;

2. Yakuniy umumiy xulosa chiqarish;

3. Faol qatnashgan guruh va o‘quvchilarni rag‘batlantirish, baholarni e'lon qilish.

VI. Uyga vazifa.

1. O’rganilgan mavzu savollariga javoblar tayyorlash.

2. Mavzudagi asosiy tushunchilar va atamalarni daftarga yozish.

3. Mаvzuni аsоsiy mаzmunini so`zlаb bеrа оlish.

4. Kеyingi dаrsdа o`rgаnilаdigаn mаvzu bilаn tаnishib kеlish.

Sana: __________________ / sinf: 6

Fan: Tarix

Mavzu: O’rtayer dengizida hukumronlik uchun kurash
Darsning texnologik haritasi

№	Malaka talablari	Bilim O’rtayer dengizida hukumronlik uchun kurash Ko`nikma: Mavzu yuzasidan atamalarni tanish vaziyatlarda qo`llash malakasi shakllantiriladi Malaka:Egallagan ko`nikmalarni notanish vaziyatlarda qo`llay oladi. Kompitensiya: Tushuna oladi, mavzuni sanalari asosida xiranalogik jadval tuza oladi va ularni tanish va notanish vazaiyatlarda qo`llay oladi va farqini ajrata oladi.
	Maqsad va vazifalar	a) Ta’limiy maqsad: O‘quvchilarga Rim armiyasi, Puni urushlari, Karfagenni vayron etilishi, Rim tomonidan bosib olingan hududlar haqida ma’lumot berish. b) Tarbiyaviy maqsad: Manan sog’lom, barkamol insonni tarbiyalash. c) Rivojlantiruvchi maqsad: O`quvchilarni voqea hodisalarni tahlil qila olish qobiliyatlarini rivojlantirish. Mustaqil fkrlashga o’rgatish. O`quvchilarda mavzuga nisbatan qiziqish uyg`otish, bilimlarini kengaytirishga erishish.
	O`quv jarayonini mazmuni	Mavzu to’g’risida tassavurga ega bo’lish va mavzuni mustahkamlash
	O`quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi	Metod: Amaliy, nazariy, aralash, noan`aviy, ananaviy Usul: Aqliy hujum, savol-javob, guruhlarda ishlash Shakl: yakka va guruhlarga ishlash Vosita: Darslik? Testlar? Jadavallar, audio va video materilalar, didaktik va tarqatma materiallar Nazorat: Og`zaki, yozma savol-javob test. Baholash: 5 balli tizim asosida
	Uyga vazifa	Mavzuni o`qib o`rganib mav zudagi atamalarni yodlash xarita to’g’risida ishlashni o’rganib kelish

Darsning texnik chizmasi:

Dars bosqichlari	Vaqt
Tashkiliy qism.	3 daqiqa
O’tigan mavzuni takrorlash	7 daqiqa
Yangi mavzuni guruhlar bilan ishlash	20 daqiqa
Yangi mavzuni mustahkamlash	10 daqiqa
Baholash	3 daqiqa
Uyga beriladigan topshiriqlar	2 daqiqa

Darsning turi: Aralash, yangi bilim beruvchi

Dars usuli: Interfaol

Dars jihozi: Tarix darsligi, mavzuga oid xarita, rasm, kompyuter, tarqatma material, testlar, krassvord, daftar, doska, bo’r.

Darsning tuzilishi:
I. Tashkiliy qism

II. O’tilgan mavzuni takrorlash

III. Yangi mavzu bayoni

IV. Yangi mavzuni mustahkamlash

V. Dars yakunlarini chiqarish

VI. Uyga vazifa berish

I. Tashkiliy qism. Sinf xonalarini darsga tayyorlash (salomlashish, davomatni aniqlash), o’quvchilarni darsga jalb qilish. Dunyoda va O’zbekistonda yuz bergan muhim yangiliklar haqida xabar berish.

II. O’tilgan mavzuni takrorlash.

Uyga berilgan vazifalar topshiriqlar, savollar, testlar bo’yicha bajariladi.

• 
  Guruhlar tuzib kelgan krossvordlardan foydalangan holda o’qituvchi uni yechish uchun guruhlarga tarqatadi. Eng yaxshi tuzilgan krossvordni muallifi va krossvordni yechgan guruhlar rag’batlantiriladi;
  
• 
  Mavzuga oid tuzilgan testlar o’quvchilarga tarqatiladi va to’gri yechgan o’quvchilar rag’batlantiriladi;
  
• 
  O’qituvchi bergan quyidagi savollariga o’quvchilarning og’zaki javobi tinglanadi:
  

Savol va topshiriqlar

1. 
   Rim shahri aholisi hayoti haqida so'zlab bering.
   
2. 
   Rimliklar liboslan nimasi bilan ajralib turar edi?
   
3. 
   Rim xudolarini sanab bering. Ular yunon xudolaridan nimasi
   bilan farqlanar edi?
   
4. 
   Pontifik kohinlar va avgur kohinlar kim?
   
5. 
   Vestalka kohinalarning asosiy majburiyati nima bo'lgan?
   

III. Yangi mavzu bayoni.

Mavzu: O’rtayer dengizida hukumronlik uchun kurash

Reja:

1. 
   Rim armiyasi
   
2. 
   Puni urushlari
   
3. 
   Karfagenni vayron etilishi
   
4. 
   Rim tomonidan bosib olingan hududlar
   

Rim armiyasi

Respublikani tashqi dushmanlardan himoya qilish zarur edi. Armiyada 17 yoshdan 46 yoshgacha bo`lgan erkak fuqarolar xizmat qila olar edi. 80 kishidan iborat bo`lgan jangchilar guruhi senturiyalar deb yuritilgan. Bir necha senturiyalar kogortani, 10 ta kogorta legionni tashkil etardi. Jangchilarning ko`pchiligi yaxshi ta'lim olgan askarlar bo`lib, ular uchun armiyada xizmat qilish bir umrlik ishga aylangan edi. Xizmat muddati 25 yil bo`lgan. Shuncha muddatdagi xizmati evaziga legioner uy-joy, durustgina oylik maosh olish va boshqa o`lkalarni ko`rish imkoniyatlariga ham ega bo`laredi. Rimliklar o`ziga xos jang olib borish taktikasini ishlab chiqishgan: avvaliga shahar qurshab olinar, so`ngra esa katapulta degan qamal qurolidan foydalanib devorlarni teshishar va shaharga bostirib kirar edilar. Pishiq metall taxtachalardan tiklangan uzun qamal ko`tarma minoralari yordamida baland devorlardan oshib o`tardilar.

Eslab qoling! Puni urushlari - Rim bilan Karfagenning O`r'tayer dengizida hukmronlik qilish uchun olib borgan urushlari. Bu urushlar mil. avv. II asr o`rtalarida Karfagen mag`lubiyati bilan yakunlandi

IV. O’rganilgan mavzuni mustahkamlash.

• 
  O’qituvchi o’quvchilarni 3-4 ta guruhga bo’lib, mavzu bo’yicha asosiy tushunchalar va atamalar yozilgan kartochkalarni tarqatib, o’quvchilardan uning izohini so’rash orqali mustahkamlanadi;
  
• 
  Savol-javob va mavzuning asosiy mazmunini takrorlash orqali mustahkamlanadi;
  
• 
  O’qituvchi bergan quyidagi savollariga o’quvchilarning og’zaki javobi tinglanadi:
  

Savol va topshiriqlar

1. 
   Triumf nima? Qaysi hollarda triumf nishonlangan?
   
2. 
   Rim qo'shinlari kimlardan tashkil topgan edi?
   
3. 
   Rim qo'shinlari karfagenliklarnikidan nimasi bilan farqlanar edi?
   
4. 
   Puni urushlarining asosiy sababini ayting.
   
5. 
   Rimliklarning “Bo'lib tashlab, hukmronlik qil” tamoyilini tu- shuntirib bering.
   
6. 
   Rim armiyasi senturioni nomidan hikoya tizing.
   
7. 
   Xaritagan Rim tomonidan bosib olingan hududni ko'rsating.
   
8. 
   Rimliklar Karfagenni qanday zabt etdi?
   
9. 
   Rimliklar qanday hududlarni provinsiya deb atashgan va ular­ni qanday boshqargan?
   

V. Dars yakunlarini chiqarish.

1. O‘quvchilar savollariga javob berish;

2. Yakuniy umumiy xulosa chiqarish;

3. Faol qatnashgan guruh va o‘quvchilarni rag‘batlantirish, baholarni e'lon qilish.

VI. Uyga vazifa.

1. O’rganilgan mavzu savollariga javoblar tayyorlash.

2. Mavzudagi asosiy tushunchilar va atamalarni daftarga yozish.

3. Mаvzuni аsоsiy mаzmunini so`zlаb bеrа оlish.

4. Kеyingi dаrsdа o`rgаnilаdigаn mаvzu bilаn tаnishib kеlish.

Sana: __________________ / sinf: 6

Fan: Tarix

Mavzu: Qullar va gladiatorlar

Darsning maqsadi:

a) Ta’limiy maqsad: O‘quvchilarga Rimda quldorlik , gladiatorlar janglari, Spartak qo'zg'aloni haqida ma’lumot berish.

b) Tarbiyaviy maqsad: Manan sog’lom, barkamol insonni tarbiyalash.

c) Rivojlantiruvchi maqsad: O`quvchilarni voqea hodisalarni tahlil qila olish qobiliyatlarini rivojlantirish.
Darsning texnologik haritasi

№	Malaka talablari	Bilim Qullar va gladiatorlar Ko`nikma: Mavzu yuzasidan atamalarni tanish vaziyatlarda qo`llash malakasi shakllantiriladi Malaka:Egallagan ko`nikmalarni notanish vaziyatlarda qo`llay oladi. Kompitensiya: Tushuna oladi, mavzuni sanalari asosida xiranalogik jadval tuza oladi va ularni tanish va notanish vazaiyatlarda qo`llay oladi va farqini ajrata oladi.
	Maqsad va vazifalar	a) Ta’limiy maqsad: O‘quvchilarga Rimda quldorlik , gladiatorlar janglari, Spartak qo'zg'aloni haqida ma’lumot berish. b) Tarbiyaviy maqsad: Manan sog’lom, barkamol insonni tarbiyalash. c) Rivojlantiruvchi maqsad: O`quvchilarni voqea hodisalarni tahlil qila olish qobiliyatlarini rivojlantirish. Mustaqil fkrlashga o’rgatish. O`quvchilarda mavzuga nisbatan qiziqish uyg`otish, bilimlarini kengaytirishga erishish.
	O`quv jarayonini mazmuni	Mavzu to’g’risida tassavurga ega bo’lish va mavzuni mustahkamlash
	O`quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi	Metod: Amaliy, nazariy, aralash, noan`aviy, ananaviy Usul: Aqliy hujum, savol-javob, guruhlarda ishlash Shakl: yakka va guruhlarga ishlash Vosita: Darslik? Testlar? Jadavallar, audio va video materilalar, didaktik va tarqatma materiallar Nazorat: Og`zaki, yozma savol-javob test. Baholash: 5 balli tizim asosida
	Uyga vazifa	Mavzuni o`qib o`rganib mav zudagi atamalarni yodlash xarita to’g’risida ishlashni o’rganib kelish

Darsning texnik chizmasi:

Dars bosqichlari	Vaqt
Tashkiliy qism.	3 daqiqa
O’tigan mavzuni takrorlash	7 daqiqa
Yangi mavzuni guruhlar bilan ishlash	20 daqiqa
Yangi mavzuni mustahkamlash	10 daqiqa
Baholash	3 daqiqa
Uyga beriladigan topshiriqlar	2 daqiqa

Darsning turi: Aralash, yangi bilim beruvchi

Dars usuli: Interfaol

Dars jihozi: Tarix darsligi, mavzuga oid xarita, rasm, kompyuter, tarqatma material, testlar, krassvord, daftar, doska, bo’r.

Darsning tuzilishi:
I. Tashkiliy qism

II. O’tilgan mavzuni takrorlash

III. Yangi mavzu bayoni

IV. Yangi mavzuni mustahkamlash

V. Dars yakunlarini chiqarish

VI. Uyga vazifa berish

I. Tashkiliy qism. Sinf xonalarini darsga tayyorlash (salomlashish, davomatni aniqlash), o’quvchilarni darsga jalb qilish. Dunyoda va O’zbekistonda yuz bergan muhim yangiliklar haqida xabar berish.

II. O’tilgan mavzuni takrorlash.

Uyga berilgan vazifalar topshiriqlar, savollar, testlar bo’yicha bajariladi.

• 
  Guruhlar tuzib kelgan krossvordlardan foydalangan holda o’qituvchi uni yechish uchun guruhlarga tarqatadi. Eng yaxshi tuzilgan krossvordni muallifi va krossvordni yechgan guruhlar rag’batlantiriladi;
  
• 
  Mavzuga oid tuzilgan testlar o’quvchilarga tarqatiladi va to’gri yechgan o’quvchilar rag’batlantiriladi;
  
• 
  O’qituvchi bergan quyidagi savollariga o’quvchilarning og’zaki javobi tinglanadi:
  

Savol va topshiriqlar

1. 
   Triumf nima? Qaysi hollarda triumf nishonlangan?
   
2. 
   Rim qo'shinlari kimlardan tashkil topgan edi?
   
3. 
   Rim qo'shinlari karfagenliklarnikidan nimasi bilan farqlanar edi?
   
4. 
   Puni urushlarining asosiy sababini ayting.
   
5. 
   Rimliklarning “Bo'lib tashlab, hukmronlik qil” tamoyilini tu- shuntirib bering.
   
6. 
   Rim armiyasi senturioni nomidan hikoya tizing.
   
7. 
   Xaritagan Rim tomonidan bosib olingan hududni ko'rsating.
   
8. 
   Rimliklar Karfagenni qanday zabt etdi?
   
9. 
   Rimliklar qanday hududlarni provinsiya deb atashgan va ular­ni qanday boshqargan?
   

III. Yangi mavzu bayoni.

Mavzu: Qullar va gladiatorlar

Reja:

1. 
   Rimda quldorlik
   
2. 
   Gladiatorlar janglari
   
3. 
   Spartak qo'zg'aloni (mil. avv. 74-71 y.)
   

Rimda quldorlik

Zafarli yurishlar natijasida Rimda qullar soni nihoyatda ko`payib ketdi. Misrda ham, Yunonistonda ham, qullarning soni Rimdagichalik ko`p emasdi. Erkin rimliklar tasavvuricha, qulbutunlay quldorning ixtiyorida bo`lgan bir buyumdek edi. Qullarning qadri bo`lmagan, negaki ular judayam arzon turardi.

Urushlar, bosib olingan mamlakatlardagi qullar hisobiga Rimda qullar shu qadar ko`p bo`lganki, rimliklarda har doim ham ulardan xo`jalik ishlarida foydalanish imkoniyati

ag`anab yotar­di. Yanada qiziqarliroq bo`lishi uchun gladiatorlar janglari kuchi teng raqiblar o`rtasida o`tkazilgan. Birovida faqat qilich va qalqon bo`lsa, boshqasida to`r va changak (uch ayrili nayza) bo`lgan. To`r va changak bilan qurollangan gladiator o`zini hech narsa bilan himoya qila olmasa ham, u raqibini to`r bilan o`rab tashlashi va chan­gak bilan o`ldirishi mumkin edi. Gladiatorlarning yovvoyi arslonlar, qoplonlar, darg`azab ho`kizlar bilan janglari ham o`tkazilgan.

Spartak qo`zg`aloni (mil. avv. 74-71 y.)

Mazlum qullar o`z zolim ezuvchilaridan nafratlanar, behudaga: "Qullar qancha bo`lsa, dushmanlar shunchadir", deyishmagan. Mil. avv. 74- yilda boshlangan Spartak boshchiligidagi qullar qo`z­g`a­lo­ni qadimgi dunyoda eng ommaviy va uyushgan qo`zg`alonlardan biri bo`lgan.

Rim armiyasida xizmat qilishdan bosh tortganligi uchun Kapuya shahridagi gladiatorlik maktabiga sotib yuborilgan frakiyalik qui Spartak qullarni qo`zg`alon ko`tarishga undadi. Ammo kimdir bu haqda rimliklarga xabar yetkazadi. Shunda Spartak va uning 200 ga yaqin tarafdorlari qorovullarga hujum qiladilar va qochib chiqib ketadilar. Shaharda yashirinish imkoniyati bo`lmagani sababli ular Vezuviy tog`idagi qoyaga chiqib oladilar. Asta-sekin boshqa qullar ularga kelib qo`shila boshladi va qo`zg`alon ko`targanlar safi kengaya bordi. Ko`p o`tmay ularning soni 10 ming kishiga yetdi. Qo`zg`alon ko`targan qullarni tor-mor etishga jo`natilgan uch ming kishilik qo`shin Vezuviy tog`lari yaqinida harbiy lager tikladi.

Qamal boshlandi. Ammo Spartak kutilmagan va dadil rejani amalga oshirdi. Qullar uzum novdalaridan narvon to`qib, ko`rinmaydigan tarafdan cho`qqidan pastga tushib oldilar. Rimliklar guruhining orqasidan zarba bergan Spartak ularni tor-mor etdi. Qo`zg`alon ko`targanlar orasida ixtilof paydo bo`ldi. Qullarning bir qismi Rimni tark etib, o`z yurtlariga qaytishni afzal bildilar. Ko`pgina qullar esa mamlakatdan chiqib ketmaslikka, Rimni tor-mor etishga va quldorlardan qasos olishga ahd qilishdi.

Spartakka qarshi tajribali sarkarda Mark Krass boshchiligida ko`p ming sonli qo`shin jo`natildi. Miloddan avvalgi 71- yilning bahorida ro`y bergan hal qiluvchi jangda Spartak lashkari tor-mor etildi, uning o`zi esa ana shu jangda halok bo`ldi. 6 mingdan ziyod asirlar Rim-Kapuya oralig`idagi yo`l bo`ylaridagi xochlarga mixlab tashlandi. Qo`zg`alon ko`targanlarning alohida to`dalari esa tag`in 10 yil kurashni davom ettirdilar.

Eslab qoling! Spartak qo`zg`aloni mil. avv. 74-74-yillar davomida bo`lib, qo`zg`alon qullar mag`lubiyati bilan yakun topgan.