Sana “ ” 201 yil. Mavzu: 1-mavzu. Fizikaning tadqiqot metodlari

Tebranishlar so‘nmasligi uchun ishlatilgan energiyani davriy tarzda
to‘ldirib turish kerak. Buning uchun tebranuvchi sistemaga tashqi kuch vositasida davriy ta’sir ko‘rsatib 
turish kerak. Mana shunday tashqaridan kuch ta’sir etib turadigan qurilmaning sodda maketi 5.6-
rasmda keltirilgan. Prujinaga osilgan yukni pastga tortib, qo‘yib yuborilsa, u tebranma harakat qiladi. 
Bu paytda prujina osilgan temir o‘zakning dastagi aylantirilsa, tebranishlar so‘nmaydi. Tashqaridan 
davriy ravishda ta’sir etib turadigan kuch ta’sirida sodir bo‘ladigan tizimning tebranishlariga majburiy 
tebranishlar deyiladi.Bu majburiy tebranishlarni hosil qiluvchi davriy o‘zgaruvchi tashqi kuchga 
majburlovchi kuch deyiladi.Majburiy tebranishlarga kundalik turmushdan ko‘plab misollar keltirish 
mumkin. Siz sevib tinglaydigan radiodagi, magnitofondagi, televizordagi
radiokarnaylarning membranasi undan o‘tuvchi majburlovchi tok ta’sirida tebranadi. Uyingiz yoki sinfi 
ngiz yonidan og‘ir yuk ortgan mashinalar o‘tib qolsa deraza oynalari zirillaganini eshitasiz. Eski beton 

---

42 
qurilmalar (fundament, ustun)ni parchalovchi, tog‘ jinslarini ko‘chiruvchi zirillab (titrab) 
ishlaydigan pnevmatik bolg‘alar ham davriy ravishda ta’sir etuvchi tashqi kuch ta’sirida ishlaydi. 
Majburiy tebranishlardan foydalanish yoki zararli hollarda yo‘qotish uchun ularni o‘rganish kerak. 5.6-
rasmdagi qurilmadan foydalanib, tashqi majburlovchi kuchning tebranuvchi sistemada hosil
bo‘ladigan tebranishlarga ta’sirini o‘rganamiz.5.6-rasm.Yuk (4) bog‘langan prujina (3) ning uchi
ilmoq (2)l i sim uchiga osilgan. Ilmoq uchi halqa shaklida bolib, temir o‘zak (l) ning yoy shaklida