Самиғов Нигматджон Абдурахимович Хасанова Мухаббат Қодировна Зокиров Жамолиддин Сайфутдинович

 
2-ИШ. ҚОРИШМА АРАЛАШМАСИНИ ҲАРАКЛАНУВЧАНЛИГИНИ АНИҚЛАШ 
Умумий маълумотлар. 
Қоришманинг ҳаракатланувчанлиги деганда, ғишт
 
ѐки 
тошга чапланган қоришманинг юпқа қатлам кўринишида ѐйилиш хусусияти ҳамда 
негиздаги жами ўнқир-чўнқирларни тўлдириш қобилияти тушунилади. Қоришманинг 
ҳаракатланувчанлигини аниқлаш учун маҳсус асбобдан фойдаланилади ва унинг 
пўлатдан ясалган эталон конуси қоришмага қандай чуқурликда ботишига қараб 
қоришманинг 
ҳаракатланувчанлигига 
баҳо 
берилади. 
Қоришманинг 
ҳаракатланувчанлик даражасини аниқлашда 9.1-расмдаги асбобдан фойдаланилади.
Асбоб 
ва 
ускуналар.
 
Қурилиш 
қоришмасининг 
ҳаракатланувчанлигини 
аниқлайдиган СтройЦНИЛ конуси, қоришмани зичлаш учун пўлат стержен, секундомер, 
белкурак, намуна. 
Ишлаш тартиби.
Қоришманинг ҳаракатланувчанлигини аниқлаш учун идишга 
қоришма тўлдирилади, унинг сатҳи идишнинг юқориги четига 1 см етмай туриши 
лозим. Кейин қоришмани 10-12 см диаметрли стержень ѐрдамида 25 марта шиббалаш 

---

94 
ва идишни столга 5-6 марта секин-секин уриб, қоришмани зичлаш керак. Сўнгра эталон 
конуснинг учи идишдаги қоришмага теккизиб қўйиладида, винт 3 ни бураб, стержень 
шу ҳолатида маҳкамланади. Шу пайтда асбобнинг мили шкаланинг қайси бўлимида 
турганлигини қайд қилиш керак. Кейинчалик винт 3 бураб бўшатилади, шунда 
стержень пастга сурилиб тушиб, ўз оғирлиги таъсирида қоришмага ботади. 
Конуснинг қоришмага ботиши тўхтагач, яна шкаладаги рақам ѐзиб олинади. Шкаладан 
биринчи ва иккинчи марта ѐзиб олинган кўрсаткичлар орасидаги тафовут конуснинг 
қоришмага қанчалик ботганлигини см ларда ифодалайди. Қоришманинг ѐйилувчанлигини 
кўрсатувчи (см)
қиймат икки марта ўтказилган синов натижаларининг ўртача
арифметик қиймати сифатида ҳисоблаб чиқарилади. Қоришманинг ѐзги ѐки қишги 
шароитларда ишлатиш учун талаб қилинадиган ѐйилувчанлик даражаси қуйидагича 
бўлиши лозим (см). 
 
1-расм. Қурилиш қоришмасининг ҳаракатланувчанлигини аниқлайдиган 
СтройЦНИЛ конуси.
Штатив, устунча 6, бу унга бириктирилган 
тутгич 7 лардан ташкил топган, пастки тутгич учидаги винт 3 
конус 2 нинг суриладиган стержень 5 ни бир жойда ушлаб туради. 
Асбобнинг 
тутгичларига 
даражаларга 
бўлинган 
шкала 
4 
маҳкамланган. Синаш пайтида асбоб конусининг қоришмага қандай 
чуқурликда ботганлиги ва ботган қисмининг ҳажми шу шкала 
бўйича топилади. Конуснинг стержени 5 ва юкча (балласт) билан 
биргаликдаги массасн — 300 г, баландлиги — 145 мм ва негизининг 
диаметри 75 мм бўлиши лозим. Қоришма тўлдириладиган идиш 1, 
пўлат тунукадан кесик конус шаклида ясалган. 
 
Ғиштлардан ҳамда бетондан ва енгил тоғ
 
жинсларига мансуб табиий 
тошлардан одатдагича девор қуришда 
 
9-13 
Сертешик ғиштлардан ѐки узунчоқ ковакли сопол тошлардан 
одатдагича девор қуришда 
 
7-8 
Харсангтошлардан девор қуришда 
4-6 
Харсангтош деворнинг ковак-бўшлиқларини тўлдиришда 
13-15 
Силкитиб зичланадиган тош девор қуришда 
1-3 
 
Қуруқ ва ғалвирак тош материаллардан девор қyришда - жуда ҳаракатланувчан 
қоришма, хўл ва зич материаллардан девор қуришда эса кам ҳаракатланувчан қоришма 
ишлатиш лозим. Қурилиш қоришмасининг ҳаракатланувчанлиги аниқлангандан сўнг 
коррективлаш учун қўшимча материаллар сарфи қуйидаги 1-жадвалга ѐзиб 
борилади.
 
Материаллар 
номи 
Синов учун ҳисобланган мате-
риаллар (кг да) сарфланиши 
Коррективлаш учун 
қўшимчалар, кг 
Ҳамма 
материаллар 
Қум
Цемент 
Қўшимча
Сув
Қ=1400 кг 
Ц=282 кг 
Қўш=103,6 кг 
С=192,8 л 
Қ= 
Ц= 
Қўш= 
С= 
Қ
I
= 
Ц
I
= 
Қўш.
I
= 
С
I
= 
Аралашма ҳаракатланувчанлиги -.....