Самиғов Нигматджон Абдурахимович Хасанова Мухаббат Қодировна Зокиров Жамолиддин Сайфутдинович

 
2-БЎЛИМ. СОПОЛ БУЮМЛАР. ОДДИЙ ПИШИҚ ҒИШТ
Вазифа. 
Хоссаларини аниқлаш
.
 
Ғиштга қўйилган умумий талаблар. 
Лойга шакл бериш, уни қуритиш ва пишириш 
йўли билан олинган сунъий тошлар сопол тош (сопол) деб аталади. Оддий пишиқ ғишт 
тўғри тўрт бурчак шаклида, ўлчамлари 250
х
120
х
65 ѐки 250
х
120
х
88 мм бўлади. Амалда 
аниқ ўлчамли ғишт олиш қийин. Шу сабабли давлат стандартларига мувофиқ ғиштнинг 
ўлчамлари қуйидагича ўзгариш билан ишланади. Узунлиги ±3-2 мм, эни ±2 мм, баландлиги 
эса ±1 ммга фарқ қилади.
 
1-ИШ. ҒИШТНИНГ ЎРТАЧА ЗИЧЛИГИНИ АНИҚЛАШ 
Умумий тушунчалар. 
Ўртача зичлик деганда, табиий ҳолатдаги материалнинг 
(ғоваклари, коваклари билан биргаликдаги) массасини унинг ҳажмига бўлган нисбати 
тушунилади. 
Асбоб ва ускуналар. 
Тарози, штангенциркуль ѐки линейка, қуритиш жавони.
Ишлаш тартиби. 
Тўғри геометрик шаклли намуналар (синовдан ўтказиладиган 
учта намуна тайѐрланади) қуритиш жавонида 110±5
о
С ҳароратда қуритилади. 
Намуналар штангенциркуль ѐрдамида ўлчаниб, ҳажми ҳисобланади, сўнгра намуна 
техник торозида тортилади. Куб ѐки шунга ўхшаш шаклдаги намунанинг ҳар уч 
жойидан эни ва баландлиги бўйича ўлчанади (а
1
, а
2
, а
3
, в
1
, в
2
, в
3
, h
1
, h
2
, h
3
) ва ҳар ѐқнинг 

---

64 
ўртача арифметик қиймати қабул қилинади. Томонларининг ўлчами 100 мм дан 
ошмайдиган ҳар хил шаклдаги намуналар 0,1 мм гача аниқликда ўлчаниши, 
томонларнинг ўлчамлари 100 мм ва бундан катта бўлган намуналар эса 1,0 мм гача 
аниқликда ўлчаниши лозим. Ҳар бир ғиштнинг оғирлиги торозида тортилади ва 
қийматлар ѐзиб олинади. Массаси 500 г дан енгил намуналар 0,01 г гача аниқликда, 
массаси 500 г ва бундан оғирроқ намуналар эса 1,0 г гача аниқликда тортилиши керак. 
Намунанинг ҳажми ва массаси маълум бўлгач, берилган формула ѐрдамида унинг 
ўртача зичлиги ҳисоблаб топилади. 
№ Ўлчамлари, см 
Ғиштнинг 
ҳажми, см
3 
Ғиштнинг 
массаси, г 
Ғиштнинг ўртача 
зичлиги, г/см
3
узунлиги эни
баландлиги 
1
2
3
Ўртача зичликнинг ўртача қиймати - ……кг/м
3 
Ҳисоблаш формуласи: 
намуна (ғиштни) ҳажмини аниқлаш учун
ўр
ўр
ўр
h
b
a
V
, 
Намунанинг (ғиштнинг) ўртача зичлигини аниқлаш учун
v
m
0