|
Zaharli o‘simliklar - ko‘pincha achchiq tuproq, zax va botqoqlashgan yaylovlarda, o‘rmon, chakalakzor, chiqindiq bog‘larda ko‘p uchraydi. YAylovlarda hayvonlar zaharli o‘tlarga tegmasdan o‘tib ketadi. Ammo kambag‘al yaylovlar yoki zaharli o‘tlar juda ko‘p yaylovlarda hayvonlar och bo‘lsa zararsiz o‘tlar bilan qo‘shib eydi. Qish paytlarida zaharli o‘tlari bor pichanlarni eyishdan zaharlanadi. Ularning urug‘lari don ozikalarni ifloslantiradi, uni egan mol zaharlanishi mumkin.
Hozirgi kunda zaharli o‘simliklarning zaharlanishi u yoki bu a’zolar va hayvonlar organizmiga ta’siriga hamda zaharlanishning klinik belgilariga qarab guruhlarga bo‘linadi.
Markaziy nerv tizimiga ta’sir qiluvchi o‘simliklar: zaharli vex, shivit, belladona, mingdevona, bangidevona, qirqbo‘g‘im, mastak, toron, kuzgi sovrinjon, veratrum, bodyonirumi va boshqalar. Tirishtirib, titratib, qaqshatib ta’sir qiluvchi va yurak, ovqat - hazm kilish yo‘llari va buyrakka ta’sir qiluvchi o‘simliklar: qora jusan, oddiy dastarbosh, ayiqtovon, qarg‘a tuyoq, ilon o‘t. Nafas olish va ovqat hazm qilish yo‘llariga ta’sir qiluvchi o‘simliklar: raps, kampir chopon, surepka, qurtena, baqa jo‘xorisi. Ovqat-hazm qilish yo‘llariga ta’sir qiluvchi o‘simliklar: sutlama, ituzum, botqok oqqanoti, pechak, zarpechak. Tuz almapshshga ta’sir qiluvchi o‘simliklar: marvaridgul, suvquro‘t, qarg‘a ko‘zi. Jigarga ta’sir hiluvchi o‘simliklar: o‘tlok sariq boshi, tuya qorin, qashqar beda, grechixa, sebarga, beda, dalachoy, temirtikan.
Davlat andoza talabi (GOST) bo‘yicha pichan tarkibida zaharli o‘oimliklarning miqdori 1% dan ko‘p chiqsa, bunday ozika yaroqsiz hisoblanadi. Don oziqalar zaharli o‘tlar urug‘i ifloslangan bo‘lsa tozalanmasdan berilmaydi. Don oziqa xirmonidagi chiqindilarni mollarga berishdan avval yaxshi tozalanadi, maydalanadi va bug‘lanib ivitiladi. Shuni ham aytish kerakki, keyingi vaqtlarda yaylovlarda melioratpv ishlar keng qo‘llanishi va kup yillik madaniy yaylovlarni yaratish tufayli zaharli o‘simliklar ancha kamaydi, hamda mollarni zaharlanish hollari ham kamaydi.
Oziqa mikotoksikozlari - oziqa vositalari ma’lum sharoitlarda yomg‘irli havoda saqlash qoidalari buzilganda va boshqalarda ko‘pincha zamburg‘ va bakteriyalar bilan zararlanadi. Bunday oziqalar tufayli og‘ir kasalliklar kelib chiqadi va ba’zida hayvonlarni o‘lishiga olib keladi.
Zaharli zamburug‘lar hayvon va parrandalar orasida turli kasalliklarni chaqiradi. Ularni organizmga ta’sir qilish mexanizmiga qarab mikozlar va mikotoksikozlarga bo‘linadi.
Hayvonlar organizmiga tushgan zamburug‘lar to‘qima va a’zolarda o‘sadi va ko‘payadi, natijada kasallik chaqiradi. Bu kasalliklarga mikozlar deb ataladi. Misol uchun aktinomikoz. Zaharli zamburug‘larni oziqalar bilan eyishi tufayli hayvonlar mikotoksikoz kasalligiga uchraydi. Bu zamburug‘lar oziqalarga o‘zlarining zaharlarini chiqarib zaharlaydi, ammo hayvon to‘qima va a’zolarida parazitlik qilish xususiyatiga zga emas. Zamburug‘ floralari tirik o‘simliklarni va oziqalarni ham zararlashi mumkin.
Fuzariotoksikoz - Fusarium oilasiga mansub zamburug‘lar bilan ifloslangan oziqalar bilan zaharlanishdir (G‘. sporotrichella, G‘. graminearum, G‘. nivalae, G‘. culmorum. G‘. avenacium).
Bu zamburug‘lar javdar, bug‘doy, suli, arpa va boshqa don o‘simliklarning o‘sish davrida ham va saqlash davrida ham zararlantiradi. Ayniqsa nam va yog‘in-sochinli yillarda ko‘p uchraydi.
Hayvonlar orasida kasallik tarqatadigan zamburug‘larning 300 ga yaqin turlari aniqlangan. Hayvonlarning mikotoksik kasalliklari har xil klinik belgilari, patologoanatomik o‘zgarishlari bilan xarakterlidir. Bunga asosan zamburug‘lar turi, zararlanish darajasi, oziqalarning kimyoviy tarkibi o‘zgarish darajasi sabab bo‘ladi. Hayvonlar hamma xil zamburug‘lar bilan zaharlanishi mumkin, ayniqsa ot, cho‘chqa va parrandalar o‘ta sezgir bo‘ladi.
Hayvonlar orasida mikotoksikozlar uch xil, ya’ni ichak, o‘pka va miya kasalliklari shaklida bo‘ladi. Ko‘pincha kasallik oshqozon-ichak yo‘llarining yallig‘lanishi va og‘ir holda esa asab tizimii buzilishi, bronxopnevmoniya bilan birga kechadi,
Do'stlaringiz bilan baham: |
