Samarqand veterinariya meditsinasi instituti farmakologiya va toksikologiya kafedrasi

Dori-darmonlaming trivial nomi turli so‘z yasovchi tarkibga ega.
Uning asosini lotin yoki yunon tiliga mansub o'zaklar tashkil etadi. Bundan tashqari trivial nomlarni yasashda boshqa so‘z yasash vositalari ishtirok etadi. Shunga ko‘ra, trivial nomlar oddiy, yasama, qo‘shma va qisqartma so'zlardan iborat bo'lishi mumkin.
Masalan: Mentholum, Analginum,
Papaverinum, Apisarthronum,
Dimexidum, Sulfadimezinum.
Trivial nomlar yasashda eng ko‘p qo'llaniladigan so‘z yasash usuli
abbreviatsiyadir (qisqartirish). Bunda ilmiy nom qisqartiriladi.

Trivial nomlar abbreviatura	Ilmiy nomlar
Dimexidum dimeksid	Dimetilsulfaksid
Aethacridinum etakridin	Laktat 2-etoksin-6,9-dinaminoakridin
Phenaminum fenamin	Sulfat d, l-fenil2-aminopropana N-fenilkarbomoid-3 (B-fenilizopropil)
Sydnocaibum sidnokarb	Sidnonimin

TRIVIAL NOMLARDAGI TARKIBIY QISMLAR
Tarkibiy qismlar taxminan anatomik, fiziologik va terapevtik xarakterdagi axborotni berishi mumkin.

Lotincha	O‘zbekcha	Ma’nosi
-cor-, -card-	-kor-, kard-	yurakka ta ’sir etuvchi, yurak tonusiga ta’sir etuvchi, toj tomirlarini kengaytiruvchi
-vas-, -angi-	-vaz-, -angi-	qon tomirlarini kengaytiruvchi, spazmolitik
-sept-	-sept-	zararsizlantiruvchi, antiseptik
dol-, -alg-	-dol-, -alg-	og‘riqsizlantiruvchi, analgetik
-pres(s)-, -ten(s	)- -pres(s)-, -ten(s)-	qon bosimini tushiruvchi
-sed-	-sed-	tinchlantiruvchi, sedativ
-pyr-	-pir-	haroratni tushiruvchi, antipiretik
-aesthes-	-estez-	og'riqsizlantiruvchi, anestetik
-test-, -vir-	-test-, -vir-	erkak jinsiy gormonlaridan tayyorlangan
-andr-	-andr-	androgen
-thyr- -	tir	- qalqonsimon bez faoliyatiga ta ’sir etuvchi
-myco-	-miko	- zamburug‘larga qarshi
-chol-	-xol	- o ‘t haydovchi
-cid- -	sid-	mikrobga qarshi

Masalan:
Corvalolum, Caidiovalenum, Valosedan, Apressinum, Angiotensinamidum, Promedolum, Sedalgin, Antipyrinum, Anaesthesinum, Testosteronum, Agovirin, Androfort, Thyrotropinum, Cholosasum, Streptocidum, Mycoseptinum, Enteroseptolum.

3. 
   Farmakologik та ’lumot beruvchi tarkibiy qismlar.
   

Lotincha	O‘zbekcha	Farmakologiyaga mansubligi
-sulfa-	-sulfa-	antimikrob sulfanilamidlar
-cillin-	-sillin-	antibiotik penitsilliniar
-mycin-	-mitsin-	mikrobga qarshi antibiotiklar
-cyclin-	-siklin-	tetratsiklin hosilalari antibiotiklar
-barb- -	barb-	uxlatuvchi - barbituratlar, barbiturat kislota hosilalari
-cain-	-kain-	mahalliy o ‘g‘riq qoldiruvchi
-cort-	-kort-	kortikosteroidlar - buyrak usti bezi po‘stlog‘l gorrnonlari va uiarning sintetik analoglari
-oestr	- -estr- estrogenlar	- ayol jinsiv gorrnonlari va uiarning sintetik analoglari
-andr-	-andr	androgen steroidlar - erkak jinsiy gorrnonlari va uiarning sintetik analoglaridan tayyorlangan preparatlar

Masalan: Sulfadimezinum, Penicillinum, Streptomycinum, Tetracyclinum, Barbamylum, Novocainum, Corticotropinum, Oestradiolum, Methandrostenolonum.


23-mavzu:Retsept strukturasi va formasi.
Darsning maqsadi: Retsept strukturasi va formasi, qismlarini terminlari bo‘yicha umumiy mashg‘ulot bajarish bo’yicha qoidalar va kerakli adabiyotlar bilan yaqindan tanishtirish.
Darsning o’tkazish usuli – kafedrada mavjud bo’lgan adabiyotlar, amaliy mashg’ulotlar uchun tayyorlangan ishlanmalar, tanishtirilib ko’rsatiladi. Interfaol metodlar qo’llaniladi.
Amaliy dars uchun kerakli jixozlar: Tarqatma materiallari va plakatlar.
Retseptura farmakologiya fanining bir qismi bo’lib, retseptlarda dori vositalari nomlarini to’g’ri yozilishi va dori tayyorlash texnologiyasini o’rgatuvchi fan sifatida o’rganiladi. Shunga muvofiq retseptura ikki qismdan iborat.
1. Vrachlik retsepturasi – bu qismda dori vositalarini retseptlarda to’g’ri yozish qonun qoidalarini o’rgansa.
2. Texnologik retsepturada esa dorixonalarda dori tayyorlash usullari hamda qoidalari, shuningdek tayyor dori shakllarini iste’molga chiqarish bilan shug’ullanadi.
Retseptura fani farmasevtika soxasi mutaxassislari uchun mukammal, to’liq o’rgatilib, veterinariya mutaxassislariga esa umumiy tushuncha beriladi.
Retsept (lotincha recipere – olmoq) – davolovchi vrachning farmasevtga kasal odamga yoki hayvonlarga kerakli bo’lgan dori shaklini tayyorlash va uni qanday usulda qabul qilish to’g’risidagi yozma murojaatidir.
Retseptda qanday dori vositasining yozilishi, uning miqdori, qanday shaklda tayyorlanishi, qaysi hayvon turiga berilishi va qancha miqdorda necha marotabadan qabul qilinishi tuliq yozib ko’rsatiladi.
Retsept - yuridik hujjat hisoblanib, unda ko’rsatilgan dori vositalarining nomlari va miqdori, shuningdek qabul qilish usullari tuliq siyoxli rangda tushunarli qilib yozilishi shart.
Retseptlarni yozish uchun 8,5x15 sm li yoki 105x148 mm kattalikdagi maxsus blankalar qo’llaniladi.
Blankaning ikki yon tomonidan 1-2 sm kenglikda joy, har xil belgilar quyish uchun qoldiriladi.