|
4.3.1- jadval
Payariq tumani qishloq xo`jaligi ko`p tarmoqli fermer xo`jaliklarida ishlab
chiqarilgan maxsulotlarini rentabelik darahasi
№
Ko`rsatkichlar
Yillar
2019 yilni 2017 yilga
nisbatan o`zgarishi
2017
2018
2019
+/-
%
1
G`alla
20,9
13,4
18,2
-2,7
87,1
2
Paxta
4,4
4,2
-14,2
-18,6
-318,9
3
Sabzovot
32,6
25,3
29,5
-3,2
90,3
4
Kartoshka
30,9
23,4
36,2
5,3
117,3
5
Poliz
30,7
27,5
27,2
-3,5
88,6
6
Мeva
33,0
29,5
29,5
-3,4
89,6
7
Uzum
31,6
29,5
30,7
-0,9
97,3
4.2.1- jadval ma`limotlaridan ko`rinib turibdiki 2019 yilni 2017 yilga
nisbatan o`zgarishi g`allani sotish bahosi 87,1 % ni, paxatani sotish bahosi 318.9
ni % ga, Sabzovot sotish bahosi 90,3 % ni, meva sotish bahosi 89,6 % ni, uzum
sotish bahosi 97,3 % ni polizchilikda 88,6 % ni tashkil etgan kartoshka sotish
bahosi 117,3 % ga, oshgan.
-20,0
-10,0
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
Yillar
20,9
13,4
18,2
4,4
4,2
-14,2
32,6
25,3
29,5
30,9
23,4
36,2
30,7
27,5
27,2
33,0
29,5
29,5
31,6
29,5
30,7
Р
ентаб
ел
л
ик
д
ар
аж
ас
и,
%
G`alla
Paxta
Sabzovot
Kartoshka
Poliz
Мeva
Uzum
~ 32 ~
XULOSA VA TAKLIFLAR
Qishloq xo‘jaligi korxonalari ixtisoslashuvi murakkab iqtisodiy jarayon sifatida
ko‘pincha qarama-qarshi yo‘nalishlarda, ya'ni goh tezlashtiruvchi, goh
sekinlashtiruvchi ko‘pgina omillarning ta'sirida rivojlanadi. Har qanday sharoitda
ham u ishlab chiqarishni tashkillashtirishga katta ta'sir ko‘rsatadi. Xo‘jaliklarda
ixtisoslashuvning tezlashuvi, xususan qishloq xo‘jaligi mashinasozligida ilmiy-
texnik taraqqiyotga imkon yaratadi. Qishloq xo‘jaligini yirik mashinali ishlab
chiqarish
tarmog‘iga
aylantirish,
asosiy
texnologik
jarayonlarni
mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish, tizimga mashinalarni kiritishga
imkon beradi .
Qarama-qarshi yo‘nalishda o‘z-o‘zini ta'minlash, yil davomida ishning bir tekis
taqsimlanishi, qo‘shimcha mahsulotdan foydalanish kabi ixtisoslashuvga to‘siq
bo‘ladigan omillar amal qiladi. Universalligi bilan farqlanadigan ko‘p tarmoqli
xo‘jaligi bo‘lgan tumanlarda shunday holatlar mavjud bo‘ladi. Ular bir xil
nisbatlarda bir xil mahsulotlarga ishlov beradilar, almashlab ekishda bir xillikga
egalar, bir xil turdagi jonivorlarni boqadilar. Ixtisoslashuvning chuqurlashuvi turli
tarmoq-lar va ishlab chiqarishda universal ishlab chiqarish kuchlarining
yaratilishidan foydalanishga to‘sqinlik qiladi. Zamonaviy shudgorlash traktori,
traktorchiga paxta, kartoshka, ozuqa mahsulotlariga ishlov berish imkonini beradi.
Xo‘jalikda bir necha tarmoqlarning mavjudligida tuproq unumdorligini
oshirishning vositasi sifatida almashlab ekish juda muhim ahamiyatga ega.
Ixtisoslashuvning chuqurlashuvi bilan bir xo‘jalik doirasidagi turli tarmoqlarning
o‘zaro aloqasi barcha qo‘shimcha mahsulotdan foydalanish hisobiga kuchsizlanib
boradi. Mehnat taqsimoti darajasiga qarab sohalararo muvozanat bir-birini
to‘ldiruvchi ixtisoslashgan xo‘jalik tizimiga yaqinlashadi.
Mavzuni o’rganish davomida quyidagi xulosalar olindi:
1. Payariq tumani qishloq xo’jaligida 2018 yilda jami 29946,7 ga yer resurslari
bo’lib, unda 5427 kishi mehnat qilgan, xo’jaliklarining moddiy resurslari qiymati
42705,7 mln so’m bo’lib, 368669,6 mln so’m daromad, 319391,7 mln so’m
xarajat va 49277,9 mln so’m foydaga ega bo’lishgan. Bu ko’rsatkichlar 2016 yilga
nisbatan mos ravishda 3,3, 3,2 va 4,4 martaga oshgan. Asosiy qishloq xo’jalik
mahsulotlaridan 2018 yilda paxta – 24352,0 tonna, g’alla –44022,0 tonna,
sabzavot – 82874,0 tonna yetishtirilgan. Tuman qishloq xo’jaligining rentabellik
darajasi 2018 yilda 15,4 foizni, 2016 yilda 11,3 foizni tashkil qilgan bo’lsa, 2018
yil 2016 yilga nisbatan 4,1 punktga oshgan.
2. Payariq tumani “Payariq paxta zamini” ko’p tarmoqli fermer xo’jaligida 44 ga
yer maydoni bo'lib, fermer xo'jaliklari dehqonchilik (paxta, g’alla, pomidor,
makkajo’xori (don va silos uchun), beda, mosh, kartoshka yetishtirish),
chorvachilik (qoramol, asalari, pilla, baliq yetishtirish) hamda xizmat ko’rsatish va
savdo bilan shug’ullanib klemoqda. Fermer xo’jaligi hududida joylashgan
yaylovlardan samarali foydalanish maqsadida uning maydonini 2016 yilgi 6,5
ga.dan 2018 yilga 1,7 ga.ga qisqartirib, uning o’rnida baliq havzasi, beda ekin
maydoni, makkajo’xori va pomidor eknilari maydoniga aylantirgan.
~ 33 ~
3. Payariq tumani “Payariq paxta zamini” ko’p tarmoqli fermer xo’jaligi ishlab
chiqargan mahsulot miqdori tahlili xo’jalikning 13 turdagi mahsulot ishlab
chiqarayotganini ko’rsatmoqda. Shuningdek, qo’shimcha mahsulotlardan (somon,
go’zapoya, teri, go’ng) bu jadvalga kiritilmagan. Ulardan paxta, g’alla va pilla
davlat buyurtmasi asosida sotilsa, qolagn mahsulotlar bir qismi xo’jalikda
ishlatilsa (g’alla, pomidor, makkajo’xori doni, silos, kartoshka, beda, asal, sut va
go’sht) asosiy qismi turli sotish kanallari (bozor, ulgurji shaklda, xo’jalik
do’konida, mehnat haqiga va shu kabilar) hisobiga sotiladi. Tahlil davrida xo’jalik
ishlab chiqarayotgan mahsulotlardan kartoshkada kamayish kuzatildi.
4. Payariq tumani “Payariq paxta zamini” ko’p tarmoqli fermer xo’jaligida
mahsulotlar sotishdan olingan daromadlar yuqori bo’lsa-da, xarajatlar yuqoriligi
sabab foyda nisbatan kam bo’lgan. Shunday bo’lsa-da, fermer xo’jaligi faqatgina
qishloq xo’jaligida 2018 yilda 899,1 mln so’m daromad qilgan bo’lib, 2016 yilga
nisbatan daromad 194,5 mln so’mga oshgan. Foyda miqdori esa 2018 yilda 261,0
mln so’m bo’lib, 2016 yilga nisbatan 53,3 mln so’mga oshgan. Foydani xo’jalik
rahbari tomonidan kelgusida infratuzilmani yaxshilash, yangi ish o’rinlari yaratish,
texnika sotib olishga sarflash nazarda tutilgan.
Mazkur dolzarb mavzuni o’rganishdan olingan xulosalar asosidr qator takliflar
ishlab chiqildi:
1. Bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitida fermer xo’jaliklarini har tomonlama
rivojlantirish, iqtisodiy mustahkamligini ta’minlash uchun boshqaruv masalasiga
alohida e’tibor berish. Masalan, uning iqtisodiy usulini ko’proq.
2. Ko’p tarmoqli fermer xo’jaliklarini davlat tomonidan har tomonlama qo’llab-
quvvatlash;
3. Fermer xo’jaliklarida behuda sarf-xarajatlarni kamaytirish yo’llarini izlab
toppish;
4. Dehqonchilikda urug’likka, chorvachilikda esa naslchilikka asosiy qaratish;
5. Fermer xo’jaliklarini rivojlantririshda, ayniqsa qishloq xo’jalik mahsulotlarini
qayta ishlashda xorijiy sarmoyalarni jalb etish muhim ro’l o’ynaydi, ya’ni “ishlab
chiqarish – qayta ishlash - sotish” degan yagona zanjirni tashkil etish va boshqalar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
