Samarqand

Yangi mavzu bayoni
Mehnat huquqi asoslari
Ko‘plab ming yilliklar davomida insoniyat moddiy va ma’naviy boyliklar yaratar ekan, o‘z faoliyatini rivojlantirish va takomillashtirish yoiini bosib o‘tdi. Mehnat tufayli insonda o‘zining niyat va xohishlarini amalga oshirish, jamiyatda o‘z o‘mini topish, shaxs sifatida o‘z mavqeini aniqlab olish imkoniyati paydo bo‘ldi. Mehnat qilar ekan, insonda o‘z-o‘zini intizomlash, uyushqoqlik, boshqa odamlar bilan hamkorlik qilish qobiliyati kabi foydali sifatlar hosil boiadi.
1-topshiriq. Quyidagi fikrlarga qo‘shilasizmi? Javobni isbotlar ekansiz, sinfdoshlaringizni haqligingizga ishontirishga harakat qilib ko‘ring.
Faqat sabotli mehnat bilan hammasiga erishib bo‘ladi.
Qoraqalpoq maqoli

Mehnat huquqi huquqning eng muhim sohalaridan biri hisoblanadi. U xodimlar va ish beruvchilaming mehnatga oid munosabatlarini tartibga solishda asosiy rol o‘ynaydi.

Mehnat huquqi — mehnat faoliyati jarayonida vujudga keladigan odamlar orasidagi munosabatlami tartibga soladigan huquq sohasidir.
Mehnatya oid munosabatlar — kishilar orasidagi munosabatlar bo‘lib, mehnat faoliyati jarayonida yuzaga keladi va belgilangan mehnat tartibiga bo‘ysunishga asoslanadi.

MEHNAT TO‘G‘RISIDAGI QONUN HUJJATLARINING VAZIFALARI

Odamlar hayoti va rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan hamma narsa mehnat bilan yaratiladi. Bundan jamiyat va alohida har bir insonning hayotida mehnatga oid munosabatlar o‘ynaydigan rol yaqqol namoyon bo‘ladi. Mehnat jarayoni- da vujudga keladigan ijtimoiy munosabatlami tartibga solmay, mehnat unumdorligini va tegishincha, ishlayotganlarning moddiy va madaniy darajasini oshirib boimaydi. Shunday qilib, mehnat to‘g‘risidagi qonun hujjatlarining vazifalari:

• 
  ishga qabul qilish tartibini muvofiqlashtirish va mehnat shartnomasini bekor qilish;
  
• 
  adolatli va xavfsiz mehnat sharoitlarini yaratish;
  
• 
  xodimlarning mehnat huquqlarini himoya qilish;
  
• 
  mehnat qilayotganlaming sogiig‘ini muhofaza qilish;
  
• 
  mehnat va umuman butun ishlab chiqarish samaradorligini ta’minlash;
  
• 
  mamlakatning butun aholisi moddiy va madaniy darajasini yaxshilash hisoblanadi.
  

MEHNAT QONUN HUJJATLARINING MANBALARI

Mehnat huquqining negiz boiuvchi manbalari Konstitutsiya va Mehnat kodeksi, ulaming amal qilishi butun 0‘zbekiston Respublikasi hududiga tatbiq etiladi hamda Inson huquqlari Umumiy Deklaratsiyasi (23-modda), Xalqaro Mehnat Tashkilotining konvensiyasi (2-modda), Respublika Prezidenti Farmonlari, qonunlar va Vazirlar Mahkamasining qarorlari, bosh, sohaviy va boshqa kelishuvlar hamda jamoa shartnomalari hisoblanadi.
Mehnat huquqining xususiyati shundan iboratki, amalda har qanday masala, agar bunday qaror Mehnat kodeksi qoidalariga zid bo‘lmasa va xodimning ahvolini yomonlashtirmasa mehnat shartnomasi (kontrakti) asosida hal etilishi inumkin. Aks holda kontrakt noqonuniy hisoblanadi. Chunonchi, misol uchun, aksiyadorlik jamiyatida 9 soat davom etadigan ish kuni belgilangan, bu esa mehnat to‘g‘risidagi qonunchilikning buzilishi hisoblanadi.

MEHNATGA OID MUNOSABATLAR SUB’EKTLARI

Mehnatga oid munosabatlar ishtirokchilari (sub’ektlari) quyidagilar hisoblanadi:

• 
  xodim: 16 yoshga to‘lgan, mehnat shartnomasi asosida ishlayotgan O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari, chet el fuqarolari va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar;
  
• 
  ish beruvchi: mulkchilik shaklidan qat’i nazar har qanday korxona hamda 18 yoshga to‘lgan shaxslar;
  
• 
  mehnat jamoasi: mehnat shartnomasi asosida ishlayotgan korxona xodimlari;
  
• 
  xodimlar va ish beruvchilaming vakillik idoralari: kasaba uyushmalari va ularning korxonalardagi saylab qo‘yiladigan idoralari.