Samarqand: Samdu nashri, 2020 y. 460 b

Asosiy 
jarayonlar.
Muvaffaqiyatli 
kompaniyalar 
operatsion va boshqaruv jarayonlari bilan ajralib turadi, bu ularga 
qiymatni takrorlash va kattalashtirishga imkon beradigan tarzda 
yetkazib berishga imkon beradi. Asosiy jarayonlarga: kadrlar 
tayyorlash, ishlab chiqarish, byudjet, rejalashtirish, sotish va 
xizmat ko‘rsatish kabi vazifalar kiradi. Shuningdek, kompaniya 
qoidalarini ham o‘z ichiga oladi. 
Ushbu to‘rt element har qanday biznes modelining asosiy 
tarkibiy qismidir. Iste’molchilarga taklif qilinadigan qiymat va 
foyda formulasi mos ravishda iste’molchilar hamda kompaniya 
uchun qiymatni belgilaydi. Asosiy resurslar va asosiy jarayonlar 
ushbu qiymatni iste’molchilarga ham, kompaniyaga ham yetkazib 
berishini tavsiflaydi. 
Ushbu modelning kuchi ko‘rinadigan soddaligiga qaramay, 
qismlarining o‘zaro murakkab bog‘liqligidadir. To‘rt elementning 
birortasidagi global o‘zgarishlar qolgan uchtasiga shuningdek, 
butun biznes modeliga ta’sir qiladi. Muvaffaqiyatli korxonalar 
ozmi-ko‘pmi barqaror tizimlarni yaratadilar, bunda ushbu 
elementlar izchil va bir-birini to‘ldiradi. 
4. Biznes modelni rasmiylashtirish: A. Ostervalderning 
yondashuvi 
Endi 
biz 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
biznes 
modelni 
rasmiylashtirishga e’tibor qaratamiz. Bunday rasmiylashtirish 
usullaridan birini Aleks Ostervalder va Iv Pignet o‘zlarining 
“Biznes modellarini qurish” kitobida taklif qilishgan. Asosiy g‘oya 
- biznes modelni aniq tuzilgan, bitta A4 varaqqa joylashtirilishidir. 
Ostervalder istalgan biznes modelni to‘qqiz blokli xarita shaklida 
tuzishni taklif qildi. Ushbu shakl juda qulay, chunki har bir blokni 
boshqasidan ajratib tahlil qilish mumkin bo‘ladi. Shakl yordamida 

---

91 
komponentlardan biridagi o‘zgarishlarni boshqalarga qanday ta’sir 
qilishini ko‘rishimiz mumkin. 
Osterwalder o‘zining biznes modelini tashkilotni yaratish, 
rivojlantirish va muvaffaqiyatli ishlashining asosiy tamoyillarini 
tavsiflash uchun zarur bo‘lgan vosita sifatida belgilaydi. 
Osterwalder modelining bloklarini to‘ldiramiz: Osterwalder 
modelining birinchi va asosiy bloki “qiymat taklifi” bloki 
hisoblanadi. Ushbu blokni to‘ldirishda quyidagi savollarga javob 
berish taklif etiladi: 
1. Biznes iste’molchiga qanday qiymat berishi mumkin? 
1. Biznes iste’molchilarning qanday muammolarini hal 
qilishi kerak? 
2. Bozorda qanday mahsulotlar va xizmatlar taklif etiladi? 
3. 
Kompaniya 
qanday 
iste’molchilar ehtiyojlarini 
qondiradi? 
Ushbu sohadagi asosiy qiymat taklifining xususiyatlari 
quyidagicha: 
1) innovatsiya; 
2) ish sifati; 
3) 
iste’molchi 
uchun 
mahsulotni 
moslashtirish 
imkoniyatlari; 
4) dizayn; 
5) tovar belgisi; 
6) mahsulot narxi; 
7) xarajatlarni yoki xatarlarni kamaytirish qobiliyati; 
8) mahsulotning mavjudligi; 
9) qulaylik. 
Shuni ta’kidlash kerakki, ushbu blokda asosiy e’tibor 
mahsulot yoki xizmatning o‘ziga emas, balki uning iste’molchi 
uchun 
foydaliligiga 
qaratilishi 
kerak. 
Masalan, 
Dropbox 
xaridorlarga o‘z fayllarini istalgan joyidan yuklab olish 
imkoniyatini berish bilan mashhur bo‘lsa-da, aslida kompaniya 
aloqalari qulaylikka qaratilgan, chunki bu texnik imkoniyatlarni 
sotish emas, balki fayllar haqida qayg‘urmasdan harakat qilish 
erkinligidir. 

---

92 
Osterwalder 
modelining 
ikkinchi 
bloki 
mijozlar 
segmentlaridir. Ushbu blokni to‘ldirish uchun quyidagi savollarga 
javob berish muhimdir: 
1. Qimmat kim uchun yaratilgan? 
2. Kompaniyaning eng muhim mijozlari kimlar? 
Ushbu sohaning asosiy bozor xususiyatlari quyidagilar: 
1)
bozor hajmi (bu bozordagi joy yoki ommaviy bozor); 
2) bozor qanday segmentlangan; 
3) bozor qanchalik xilma-xil. 
Ushbu blokda mijozlar nafaqat jismoniy shaxslar, balki 
yuridik shaxslar ham bo‘lishi mumkinligini ta’kidlash muhimdir. 
Biroq ushbu segmentlar uchun qiymat takliflari sezilarli darajada 
farq qilishi mumkin. 
Masalan, GetTaxi taksi sohasidagi eng taniqli startaplardan 
biridir. Biroq kompaniya daromadlarining muhim qismini 
korporativ mijozlardan oladi. 
Qiymat taklifi va mijoz segmentlari bloklarini to‘ldirgandan 
so‘ng, odatda mijozlar bilan aloqalar blokini to‘ldirish yaxshi 
bo‘ladi. Ushbu blokni to‘ldirishda quyidagi savollarga javob berish 
tavsiya etiladi: 
1. Mijoz segmentlarining har biri bilan (biznes model 
nuqtai nazaridan) qanday munosabatlarni o‘rnatish muhim? 
2. Kompaniya va mijozlar o‘rtasida allaqachon qanday 
munosabatlar o‘rnatilgan? 
3. Mijozlar bilan aloqasi biznesning qolgan qismiga 
qanchalik ta’sir qiladi? 
4. Doimiy xaridorlar bilan munosabatlarni saqlab qolish 
qanchalik qimmatli? 
Ushbu sohaning asosiy xususiyatlari mijozlar bilan 
munosabatlarning quyidagi xususiyatlaridan iborat: 
1) mahsulotdan foydalanishda shaxsiy yordam (yordam); 
2) o‘z-o‘ziga xizmat ko‘rsatish; 
3) avtomatlashtirilgan xizmat; 
4) mijozlar jamoalarini qurish; 
5) mijoz bilan hamkorlik (hamkorlik). 

---

93 
Mijozlarga xizmat ko‘rsatish darajasi to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
korxona xarajatlariga ta’sir qilishini anglash kerak. Demak, 
mijozlar bilan shaxsiy munosabatlar qanchalik samara berishini 
baholashga arziydi. 
Masalan, Nokia kompaniyasining Vertu mahsuloti nafaqat 
sifati va yuqori narxi bilan, balki konsiyerj xizmati bilan ham 
tanilgan. Ya’ni mijozga har qanday masala bo‘yicha kecha-yu 
kunduz maslahat beradigan xizmat. Kompaniya o‘z mijozlari bilan 
munosabatlarini shunday shakllantiradi.