Samarqand: Samdu nashri, 2020 y. 460 b

 
5. Retrospektiv
(lotincha retro - "orqaga, " va spectare - 
"qarash, o'ylab ko'rish") jamoaviy ish shakli
Ba’zi mamlakatlar uchun jamoalar zamonaviy talqinida 
chuqur tarixiy va madaniy ildizlarga ega. Rossiyadagi artellar, 
Yaponiyada boshqaruv iyerarxiyasining turli darajalarida guruhlar 
tomonidan 
qaror 
qabul 
qilish, 
G‘arbiy 
Yevropadagi 
hunarmandlarning gildiya uyushmalari va Qadimgi Misrdagi 
otryadlar - bu guruh mehnatini tashkil qilishning turli shakllari, 
zamonaviy jamoalarning prototiplari. Ko‘plab olimlarning fikriga 
ko‘ra, XX asrning 80-yillari boshlarida mehnat jamoalari 
nazariyasi va amaliyotini shakllantirishga jiddiy turtki bergan 
zamonaviy yapon menejmenti 1603-1867 yillarda Edo davrida 
yaratilgan tamoyillarga asoslanadi. Masalan, ma'lumki, taxminan 
1700-yilda, Mitsui oilasining tijorat tashkilotlaridan birida, 
boshqaruvning yuqori darajasida, oyiga ikki marta yig‘iladigan 
qarorlarni qabul qiluvchi guruh bo‘lgan »[5.30]. 

---

249 
Axborotni qabul qilish qulayligi uchun ushbu kichik 
bo‘limning mavjud tarixiy dalillarini jadvalga kiritamiz: 
10-jadval.
Jamoa tarixi 
Mintaqa 
Davr 
Faktlar 
Rossiya 
va sobiq 
ittifoq 
XIII asr 
Baliq ovlash va qurilish artellari Artel - bu 
umumiy daromadda ishtirok etish va o‘zaro 
javobgarlik asosida umumiy javobgarlik bilan 
birgalikda ishlash uchun odamlarning ixtiyoriy 
birlashmasi. 
XVII-XVIII 
Masonlar, duradgorlar, temirchilarning artellari. 
“Pudratchi artel” atamasi hujjatlashtirilgan. 
Konchilik, hunarmandchilik artellari. 
XIX asr oxiri 
Buxgalterlar, 
elektromexanika, 
muhandislar, 
buxgalterlar, 
sotuvchilarning 
artellari, 
sut 
mahsulotlarini qayta ishlash uchun artellar soni 
(G‘arbiy Sibir, Boltiqbo‘yi davlatlari va Vologda 
viloyatida 3 mingdan ortiq sariyog‘ ishlab 
chiqaradigan artellar bo‘lgan). Birinchi sanoat 
arteli. 
XX asr 
Sovet 
hokimiyati 
yillarida 
sanoat 
ishlab 
chiqarishining o‘sishi va boshqaruvning direktiv 
usullariga 
o‘tishi 
bilan 
bog‘liq 
bo‘lgan 
artellarning qulashi, xususiy mulkka nisbatan 
keskin cheklovlar, sanoat kooperatsiyasining joriy 
etilishi va xususan 1928-1929-yillarda “yovvoyi” 
deb nomlangan artellarning massiv tozalashlari. 
Direktiv 
boshqaruvning 
ma'lum 
darajada 
zaiflashishi XX asrning 20-yillari o‘rtalarida sodir 
bo‘ldi. Bu davr mehnatni ilmiy tashkil etish va 
ishlab 
chiqarishni 
boshqarishning 
turli 
masalalariga bag‘ishlangan ko‘plab ilmiy ishlar 
bilan tavsiflanadi. 
G‘arb 
XIX asr oxiri – 
XX asrlar 
Sanoat inqilobi, o‘qimishli ishchi kuchi zarurligini 
anglash, mehnatni ilmiy tashkil etish, boshqaruvni 
shakllantirish 
XX asrning 30-
yillari 
Mayo Inson bilan aloqalar maktabi, Meri Parker 
Follett, Elton Mayo, Avraem Maslou tomonidan 
olib 
borilgan 
tadqiqotlar, 
tashkilotning 
maqsadlariga erishish uchun hamkorlik, jamoaviy 
ish va ushbu hamkorlikning muhimligini anglash. 

---

250 
Ishlab chiqarish munosabatlarida demokratiyaning 
ahamiyatini e’tirof etish, insonning ijtimoiy guruh 
ehtiyojlariga 
e’tibor 
berish, 
hokimiyat 
iyerarxiyasi, tashkilotning norasmiy tomoni, 
ishlab 
chiqarish 
natijalarida 
ishchilarning 
kayfiyati va holatining rolini ta’kidlashni rad 
etish. 
40s 20 v 
Kurt Levin, Erik Trist tomonidan olib borilgan 
tadqiqotlar: ishchilarning bilim darajasi va ularga 
vakolat 
berishning 
mehnat 
unumdorligini 
oshirishga ijobiy ta'siri isbotlangan. 
XX asrning 50-
60 yillari. 
Xodimlar orasida pul motivatsiyasining pasayishi, 
ishdan qoniqish istagi. Bu borada R.Gagn va 
E.Fleyshman tomonidan olib borilgan tadqiqotlar 
sotsiometrik metodlar asosida, ya'ni shaxslararo 
munosabatlar 
va 
guruhlar 
birlashuvi 
xususiyatlarini hisobga olgan holda, guruhlarning 
shakllanishining kadrlar almashinuvi va ishchi 
kuchining pasayishiga ta’sirini ko‘rsatdi. 
XX asrning 80-
yillari 
Nazariyani shakllantirish va ishlab chiqarishda 
mehnat jamoalarini tashkil etish amaliyotini yirik 
kompaniyalar 
tomonidan 
faol 
qo‘llanilishi 
boshlanishi. 
Menejment nazariyasi va amaliyotida to‘plangan tajriba, 
uning ishchi jamoalar nazariyasi doirasidagi integratsiyasi bugungi 
kunda menejment nazariyasi va amaliyotida yangi yo‘nalish - 
inson resurslariga investitsiyalarni shakllantirish to‘g‘risida 
gaplashishga imkon beradi, uning asosini o‘z-o‘zini boshqaradigan 
yuqori samarali jamoalardan tashkil topgan tashkilotning dinamik 
tarmoq tuzilishi tashkil etadi [5.28].