Samarqand: Samdu nashri, 2020 y. 460 b

4. Innovatsion loyihalarni boshqarish 
Buyurtmalar 
portfeli 
shakllanishi 
va 
innovatsion 
ishlanmalarni rejalashtirishning asosli turlarini tanlash masalasi 
korxona (tashkilot) maqsadlariga erishish nuqtai nazaridan ham, 
ilmiy faoliyat nuqtai nazaridan ham yangilik kiritish tadqiqotlari va 
ishlanmalarini boshqarishda muhim o‘ringa ega. Ammo muhim va 
g‘oyat mushkul vazifa – bu rejalashtirilgan innovatsion ishlarni 
amalga oshirishni tashkil qilish, ya’ni loyihalarni boshqarishdir. 
Har qanday innovatsion loyiha muvaffaqiyati texnik-ekspluatatsion 
va bozor afzalliklaridan kabi, loyihani boshqarish sifatiga ham 
bog‘liq. 
Shu 
sababli 
ko‘pincha 
buyurtmalar 
portfelini 
shakllantirishda loyihalar nafaqat potensial samaradorlik jihatidan, 
balki shu potensialni amalga oshirish uchun samarali boshqarish 
imkoniyatlari nuqtai nazaridan baholanadi. 
Rejalashtirish va boshqarish o‘zaro chambarchas bog‘liqdir. 
Rejalar (istiqbolli va yillik) loyihalar qay tarzda rivojlanishini aks 
ettirib, loyihaga qo‘yilgan samara qanday erishilishi to‘g‘risida 
axborot beradi, va kelgusida loyihani boshqarish uchun boshqaruv 
qarorlari va harakatlarini oldindan belgilab beradi. Rejalashtirish 
parametrlari, shu tariqa, innovatsion loyihani boshqarish uchun 
ma’lum asosni ta’minlaydi. Yangilik kiritishni muvaffaqiyatli 
boshqarish uchun lozim bo‘lgan uchta asosiy parametr ajratiladi: 
1) innovatsion ishlanmalarga bo‘lgan aniqlangan ehtiyojlar; 
2) ularni bajarish uchun lozim bo‘lgan ilmiy-texnik kadrlar 
tarkibi va tuzilmasini aniqlash; 
3) tadqiqot va ishlanmalar o‘tkazish uchun moliya resurslari 
mavjudligi. 
Bundan kelib chiqadiki, loyihani boshqarishning bosh 
vazifasi – ushbu uchta parametrni birlashtirishdir. Ko‘rsatilgan 
parametrlardan tashqari, innovatsion loyihani boshqarishning 
asosini qo‘shimcha ta’minlaydigan boshqa ko‘rsatkichlar ham 
qo‘llaniladi. Ularga quyidagilar kiradi: 

loyihalar samaradorligini baholash ko‘rsatkichlari; 

loyihalar tanlovi to‘g‘risidagi qaror asoslangan baho va 
taxminlar. 

---

337 
Innovatsiyalarni boshqarish doim o‘zgaradigan sharoitlarda 
amalga oshiriladi, bu esa innovatsion ishlar rejasini uzluksiz ko‘rib 
chiqishni talab qiladi. Shu bois innovatsion loyihani boshqarish ish 
rejasida keskin o‘zgarishlarsiz tez-tez yangilanishlarga imkon 
berish uchun moslashuvchan bo‘lishi kerak. 
Loyihani boshqarish hozirgi vaqtda vujudga kelgan vaziyat 
to‘g‘risidagi ma’lumot bilan uning maqsadga muvofiqligi va 
samaradorligi to‘g‘risidagi oldindan belgilangan tasavvurni 
(buyurtmalar portfelini shakllantirishda, loyihani ishlab chiqishda) 
taqqoslashda asoslangan. O‘lchangan yutuqlar (ko‘rsatkichlar va 
h.k.) va rejalashtirilgan ma’lumotlar o‘rtasida tafovutlar vujudga 
kelsa, bu esa ko‘pincha bo‘ladi, ma’lum choralar ko‘riladi. Bunday 
choralarga moliya resurslarini qayta taqsimlash, loyihalarni 
bajarish tartibi, buyurtmalar portfelini qisman qayta ko‘rish, 
kadrlar tuzilmasining o‘zgarishi kiradi. Shu sababli ishonchli va 
o‘z vaqtidagi axborot innovatsion loyihani samarali boshqarish 
uchun nihoyatda muhimdir. 
Innovatsion loyihani boshqarishda quyidagi aniq ishlar 
amalga oshiriladi: 

har bir masalani hal etishda va har bir bosqichni bajarishda 
xarajatlar darajasi va ishlar davomiyligi bo‘yicha yutuqlar 
baholanadi; 

bajarilishi ko‘zda tutilgan grafikdan chiqib ketgan vazifalar 
aniqlanib, loyiha ustida ishlashning umumiy borishi uchun 
ularning oqibatlari ehtimoli baholanadi; 

innovatsion loyihani rejalashtirilgan moliyaviy va moddiy 
xarajatlarga va uni tugatish sanasiga nisbatan ishlab chiqish 
o‘lchanadi; 

loyihalar va ularning alohida bosqichlari samaradorligi 
aniqlashtiriladi. 
Innovatsion loyihalarni boshqarish turli metodlarni qo‘llash 
bilan 
amalga 
oshiriladi. 
Quyidagi 
boshqarish 
metodlari 
qo‘llaniladi: 
1) maqsadlarga ko‘ra; 
2) xarajatlarga ko‘ra (xarajatlarni nazorat qilish usuli); 

---

338 
3) og‘ishlarga ko‘ra. 
Maqsadlarga ko‘ra boshqarish
shu bilan xarakterlanadiki, 
maqsadlar 
qo‘yilishi korxona yoki tashkilot faoliyati 
samaradorligini oshirish asosi sifatida ko‘rib chiqiladi. Birinchi 
navbatda aniq ifoda etilgan maqsadlar fiksatsiyasi ta’minlanadi. 
Ushbu maqsadlar aniq, haqiqiy bo‘lishi, va korxona yoki tashkilot 
rivojlanishining umumiy vazifalarini amalga oshirishga samarali 
yordam berishi lozim. So‘ng maqsadlarga erishishga to‘sqinlik 
qiladigan omillar va ularni amalga oshirish uchun yordam 
beradigan aniq chora-tadbirlar belgilanadi. Ushbu chora-tadbirlar 
tashkiliy, kadrlar bo‘yicha (masalan, xodimlarni qayta tayyorlash) 
va iqtisodiy bo‘lishi mumkin. Erishilgan natijalar muntazam 
baholanadi. Mazkur usul samaradorligi korxona va loyihalar 
rahbarlari tomonidan xodimlar bilan hamkorlikda ifodalangan 
maqsadlar innovatsion loyiha ustida ishni yaxshilashga va uni 
natijalarini o‘lchashga imkon beradigan omil va mezonlardir. 
Maqsadlarga ko‘ra boshqarish metodlari realizatsiyasi ko‘p kuch 
va vaqt talab etadi. 
Xarajatlarni nazorat qilish usuli 
(xarajatlarga ko‘ra 
boshqarish) innovatsion loyiha byudjetini tuzish bilan amalga 
oshiriladi. Loyiha byudjetini tuzish ko‘p jihatdan uni ishlab 
chiqishga yondashuv bilan belgilanadi. Analitik, sintetik va aralash 
yondashuvlar qo‘llaniladi. Qayd etish lozimki, buyurtmalar 
portfelining katta qismi nisbatan doimiy qiymatni talab etadi, u 
o‘tgan yillar natijalari bo‘yicha aniqlanib, vujudga keladigan aniq 
vaziyatga qarab tuzatiladi. Byudjetni tuzishga bo‘lgan aralash 
yondashuvni talab etadigan yangi innovatsion loyihalar paydo 
bo‘lishi mumkin. Byudjetning bu qismi alohida ko‘rib chiqiladi. 
Byudjet innovatsion loyihani moliyaviy nazorat qilish uchun 
asosiy hujjatdir. U umumiy xarajatlarni nazorat qilish uchun 
maqsadga muvofiq va samarali, va ma’lum miqdorda moliyaviy 
mablag‘lar innovatsion loyihani amalga oshirish uchun 
ishlatilishiga kafolatdir. Xarajatlarga ko‘ra boshqarishni qo‘llashda 
nazorat va haqiqiy xarajatlarning byudjet tuzishda ko‘zda tutilgan 
xarajatlar bilan taqqoslanishi nazarda tutiladi. Loyiha byudjeti bir 

---

339 
yilga tuzilib, uni ijrosini tekshirish esa yarim yilda bir marta yoki 
har kvartalda amalga oshiriladi. Xarajatlar to‘g‘risidagi hisobotlar 
bir oyda bir marta tuziladi, bu esa rahbarga innovatsion loyiha 
byudjetining sarflangan mablag‘larini kuzatish imkonini beradi. 
Xarajatlari byudjetga to‘g‘ri kelmaydigan innovatsion loyiha 
astoydil tekshiriladi. Innovatsion ishlanmalar natijalari faqat ularni 
bajarishga sarflangan xarajatlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar asosida 
belgilanmaydi, shuning uchun xarajatlarni nazorat qilish usuli 
cheklangan qo‘llanilish sohasiga ega. 
Og‘ishlarga ko‘ra boshqarish usuli mohiyati boshqarishning 
oliy darajasidagi rahbarlar faqat loyiha ustida rejalashtirilgan ish 
borishidan katta og‘ishlar to‘g‘risidagina xabardor etiladi. Rejadan 
chiqqan 
barcha 
boshqa 
og‘ishlar 
innovatsion 
loyihani 
boshqarishning tegishli darajasida ko‘rib chiqiladi. Og‘ishlarga 
ko‘ra boshqarishda quyi darajadagi (bo‘lim, sektor va guruhlar) 
rahbarlar ular qabul qilgan tezkor qarorlar oqibatlari uchun to‘liq 
javobgardir. Innovatsion loyihani boshqarishning ushbu usuli bitta 
katta imtiyozi bilan ajralib turadi: rahbar vaqtini faqat hal qilishda 
tajriba va bilimlari eng samarali bo‘lgan masalalarga sarflaydi. 
Innovatsion loyihalarni samarali boshqarish barcha ushbu 
usullarni kompleksli qo‘llash bilan erishiladi.