Potensial
mahsulot
Murakkab
mahsulot
Kutilayotgan
mahsulot
Umumiy
mahsulot
153
zarur bo‘lgan mahsulot va xizmatlarning minimal konfiguratsiyasi.
Masalan, monitorli shaxsiy kompyuter.
Kengaytirilgan
mahsulot
-
sotib
olish
maqsadiga
erishishning maksimal ehtimolligini
ta’minlaydigan tarzda
to‘ldirilgan mahsulot. Masalan, qo‘shimcha mahsulotlar (dasturiy
ta’minot, printer, sotishdan keyingi xizmat, ishonch telefoni).
Potensial mahsulot - bozorga ko‘proq tegishli mahsulotlar
kirib kelishi va mahsulotning o‘zgarishi foydalanuvchilarning
talabiga binoan amalga oshirilayotgani sababli mahsulotni
rivojlantirish salohiyati.
J.A. Mur mahsulotni idrok etish darajasini ta’kidlashning
ushbu yondashuvini innovatsion yuqori texnologik mahsulotga
tatbiq etdi. Murning fikriga ko‘ra yaxlit mahsulot - bu bozor
ehtiyojlariga javob beradigan va to‘liq tuzilgan yechimdir. Bozorga
biron bir innovatsion mahsulotni chiqarishda novator dastlab faqat
umumiy mahsulotni taklif qiladi, bu esa erta bozor uchun yetarli.
Biroq bozor rivojlanib, asosiy bozorga kirib borishi bilan
raqobatdosh umumiy mahsulotlar bir-biriga juda o‘xshash bo‘lib,
marketing jangi tashqi doiralar tomon siljiydi. Pragmatistlar to‘liq
mahsulotni xohlashadi. Ular Windows XP ni Linux va an’anaviy
avtomobilni gibrid yoki elektr transport vositasidan afzal
ko‘rishadi. Pragmatistlar bozor yetakchiligiga kuchli nomzodni
ko‘rmaguncha hech qanday yordam ko‘rsatmaydilar.
To‘g‘ri mahsulot - bu iste’molchining ehtiyojlarini
qondiradigan, raqobatchiga qaraganda yaxshilangan qiymatga ega
bo‘lgan, joriy xarajatlarni to‘lash va oqilona foyda olish uchun
yetarli daromad olish imkoniyatini yaratadigan mahsulotdir.
Boshqacha qilib aytganda mahsulot - bu iste’molchilarning
maqsadli guruhi ehtiyojlarini eng yaxshi qondiradigan foydali
xususiyatlar to‘plamidir. Shuning uchun innovatsion mahsulot
uchun maqsadli iste’molchini aniqlash va uning ehtiyojlarini
o‘rganish juda muhimdir.
Iste’molchimizni
topib,
to‘g‘ri
mahsulotni
aniqlaganimizdan so‘ng, to‘g‘ri narxni qanday belgilashni
bilishimiz kerak. Bu narx va qoniqish o‘rtasidagi muvozanatni
154
o‘rnatish uchun bozor kurashini talab qiladigan qiyin vazifa. Butun
hiyla-nayrang
narxni
mahsulotning
xususiyatlariga
va
iste’molchining kutishlariga mos kelishdir. Ideal iste’mol narxini
hisoblash uchun yagona formula yo‘q.
Ta’minot, talab, raqobatbardosh narxlar, mahsulot qiyofasi,
hissiyot, mahsulotning ishlashi, o‘rnini bosuvchi mahsulotlar va
iqtisodiy sharoitlar narxga ta’sir qiluvchi omillarning bir
nechtasidir. Ushbu omillarning aksariyati kompaniya nazorati
ostida emas. Narxlar, kutilayotgan foyda yoki tadbirkorlarning
xohish-istaklaridan
ko‘ra, bozor munosabatlari tomonidan
belgilanadi. Dastlabki narxlarni belgilash zarurati kompaniya yangi
mahsulotni ishlab chiqarishi yoki sotib olishi, yangi tarqatish
kanallaridan foydalanganda yoki uni yangi hududga kiritganda
paydo bo‘ladi. Bunday holda kompaniya mahsulotni sifat va narx
bo‘yicha joylashtirilishi to‘g‘risida qaror qabul qilishi kerak. Ba’zi
kompaniyalar “skimming” strategiyasi deb ataladigan bozor
mavqeini mustahkamlash uchun yuqori narxdan foydalanishga
intilishadi.
Skimin strategiyasining misoli DuPont bo‘lishi mumkin.
Bozorga navbatdagi yangilikni (selofan, neylon, teflon) taqdim
etishni rejalashtirayotganda, u yangi mahsulotlarning o‘rnini
bosuvchi tovarlarga nisbatan afzalliklarini ta’kidlab, buning uchun
maksimal narxni belgilaydi. Savdo barqarorlashganda, DuPont
yangi narxdan mamnun bo‘lgan xaridorlarning keyingi qismini jalb
qilish uchun narxni pasaytiradi. DuPont turli xil bozor
segmentlaridan moliyaviy qaymoqning mumkin bo‘lgan maksimal
qatlamini olib tashlamoqda.
Aynan ushbu yondashuv innovatsion mahsulotlar bozoriga
eng mos keladi. Skimming usulidan foydalanish quyidagi shartlar
bajarilishini nazarda tutadi:
• potensial xaridorlar tomonidan talabning yuqori darajasi.
Masalan, agar yangilik bozor talablariga to‘liq javob bersa (iPad);
• kichik ishlab chiqarish hajmlari bilan ishlab chiqarish
birligi
uchun
ishlab
chiqarish
xarajatlari
foyda
olishni
155
kafolatlaydigan narxni belgilashga imkon beradi. Masalan, yangi
mahsulot texnologik yangilikka asoslangan bo‘lsa;
• yuqori narxga qaramay, boshqa ishlab chiqaruvchilar
raqobatlasha olmaydi. Masalan, innovatsion mahsulot patent bilan
himoyalangan bo‘lsa;
• yuqori narx yorlig‘i yuqori sifat uchun obro‘-e’tiborni
saqlaydin agar bu yangi mahsulot bo‘lsa.
Biroq
narxlarni
belgilashda
firmalar
narxlarning
o‘zgarishiga nisbatan sezgirlik yoki talabning egiluvchanligi
darajasini hisobga olishlari kerak. Agar narxning ozgina o‘zgarishi
ta’sirida talab deyarli o‘zgarmasa, demak u elastik emas. Agar
talab sezilarli o‘zgarishlarga duch kelayotgan bo‘lsa, demak u
elastik bo‘ladi. Quyidagi sharoitlarda talab kamroq elastik bo‘ladi:
1. Ushbu mahsulotning o‘rnini bosuvchi yo‘q, deyarli yo‘q
yoki raqobatchilar yo‘q.
2. Xaridorlar narx oshganini darhol sezmaydilar.
3. Qabul qiluvchilar o‘z odatlarini sekin o‘zgartiradilar va
arzonroq mahsulot qidirishni boshlashga shoshilmaydilar.
4. Qabul qiluvchilar narxlarning oshishi tovarlarning sifati
oshishi, tabiiy inflyatsiya va h.k.
Ushbu shartlarning barchasi innovatsion mahsulotlarga
tegishli bo‘lishi mumkin, shuning uchun ma’lum darajadagi
kategoriyaga ega bo‘lgan holda, innovatsion mahsulotlarga talab
narxga nisbatan elastik emasligini ta’kidlash mumkin.
Agar uchta omil ma’lum bo‘lsa (iste’molchilar talabi
darajasi, o‘z xarajatlari hajmi va raqobatchilarning narxlari),
kompaniya mahsulot narxini tanlashga tayyor. Uning narxi foyda
olish uchun juda past va talabni cheklash uchun juda yuqori
bo‘ladi. Yuqorida ta’kidlab o‘tilganidek, mumkin bo‘lgan eng past
narx ishlab chiqarish tannarxi bilan belgilanadi. Raqobatchilarning
narxlari va ularning o‘rnini bosadigan mahsulotlar narxini
belgilashda
taxmin
qilinadigan
qiymatni
beradi.
Ko‘rib
chiqilayotgan kompaniya mahsulotining o‘ziga xos xususiyatlari
to‘g‘risida xaridorlarning fikri narxlar chegarasini belgilaydi. Agar
biz yuqorida muhokama qilingan innovatsion mahsulotlarni
156
iste’molchilar guruhiga murojaat qilsak, u holda vizyonerlar uchun
bu taxmin qilingan qiymatga asoslangan narxlar bo‘ladi.
Pragmatistlar uchun – raqobatbardosh narxlar; konservatorlar
uchun – arajatlarga asoslangan narxlar.
To‘g‘ri narxni bashorat qilish uchun ishonchli tadqiqot
vositalari yo‘qligini ilgari aytib o‘tgan edik. Narxlarni sinashga
yondashuvlardan biri mahsulotni sinab ko‘rgan iste’molchilar bilan
guruh muhokamalarini tashkil etishdir. Siz ular to‘lashga tayyor
bo‘lgan maksimal va minimal narxlar to‘g‘risida ularning fikrlarini
bilib olishingiz mumkin. Shuni esda tutish kerakki, iste’molchilar
ko‘pincha ushbu vaziyatni haqiqiy vaziyatda to‘lashga tayyor
bo‘lmaganda, eng yaxshi niyatlarini bildirishga moyil. Turli xil
narxlar darajalarini sinashning eng samarali usuli bu mahsulotni
sinov bozori deb nomlanadigan har xil narxlarda sotishdir.
Bozorning boshqa barcha omillari teng bo‘lishiga va faqat
o‘zgaruvchan narx ekanligiga ishonch hosil qilish muhimdir.
Bundan tashqari, internetdan foydalangan holda siz mahsulot
ishlab chiqarish bosqichida har xil narxlarni sinab ko‘rishingiz va
talabning egiluvchanligi to‘g‘risida qimmatli ma’lumotlarni
olishingiz mumkin. Buning uchun kompaniya veb-saytni ishga
tushirishi va foydalanuvchilarning xatti-harakatlarini tahlil qilishi
mumkin (agar trafik yetarli bo‘lsa, siz bir vaqtning o‘zida veb-sayt
sahifalarining bir nechta versiyalarini yaratishingiz va ular uchun
natijalarni
taqqoslashingiz
mumkin,
bu
holda
ba’zi
foydalanuvchilar avtomatik ravishda veb-saytning bir versiyasiga,
ba’zilari esa boshqasiga yo‘naltiriladi).
Yuqorida muhokama qilingan barcha narxlash usullarining
maqsadi yakuniy narx tanlanishi kerak bo‘lgan narx oralig‘ini
toraytirishdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |