55
2.
Milliy
innovatsion
tizimni
shakllantirishning
konseptual qoidalari, xususiyatlari hamda tendensiyalari.
Milliy innovatsion tizimlar konsepsiyasini
ishlab chiqish
quyidagi uslubiy prinsiplarga asoslandi:
1. J.Shumpeterning g‘oyalari: innovatsiya va ilmiy
rivojlanish - korporatsiyalarning raqobatbardoshligi asoslari, ilmiy
ishlanmalarni tijoratlashtirishda novator-tadbirkorning roli.
2. F.Xayek g‘oyalari: iqtisodiy rivojlanishda bilimning
alohida o‘rni (bilim iqtisodiyoti, ijodiy korporatsiyani o‘rganish).
3. D.Nort g‘oyalari: institutsional muhitning roli -
tarmoqlangan rasmiy munosabatlar va mexanizmlarni yaratish
bozorlarning samaradorligini ta’minlaydi.
Milliy
innovatsion
tizimni
konsepsiyasini
yanada
rivojlantirish 1980-yillarning o‘rtalarida
katta olimlar guruhi
tomonidan amalga oshirildi. Ularning eng ahamiyatlisi B.Lundvall,
K.Frieman
va
R.Nelsonlarning
tadqiqotlaridir.
Ushbu
mualliflarning turli xil yondashuvlari berilgan vazifalarni hal qilish
xususiyatlari bilan ajralib turadi.
B. Lundvall milliy innovatsion tizimlarning xususiyatlarini
o‘rgansa, K. Friman innovatsiyalarning institutsional jihatlariga
e’tibor qaratadi. R. Nelson esa davlat ilmiy va texnologik siyosati
masalalarini o‘rganadi.
B. Lundvall tadqiqotlari F. Listning “milliy ishlab chiqarish
tizimlari” konsepsiyasiga, shuningdek firmalar o‘rtasidagi
texnologik hamkorlik bo‘yicha ishlarga asoslangan edi. B.Lundvall
bitta davlat doirasida yangi bilim
va texnologiyalarni ishlab
chiqaruvchilar o‘rtasidagi munosabatlarni o‘rgangan. Muallifning
fikriga ko‘ra, firmalarning texnologik o‘zaro ta’siri ko‘pincha
mamlakat ichida amalga oshiriladi va uning institutsional
tuzilishining
o‘ziga xos xususiyatlari bilan belgilanadi.
Globallashuv sharoitida xorijiy kompaniyalar bilan faol o‘zaro
munosabatlarga qaramay, innovatsion jarayon milliy tizimlar bilan
yaqin aloqalarni o‘rnatmoqda.
K. Friman o‘z tadqiqotlarida T. Veblen, R. Kuz va G.
Simonning institutsional nazariyasining xulosalariga tayangan.
56
Uning asarlarida asosiy narsa innovatsiyalarning institutsional
kontekstidir. Shu bilan birga, K.Frieman MIT - bu iqtisodiyotning
davlat va xususiy sektorlaridagi institutsional tuzilmalar tarmog‘i
ekanligini ta’kidlaydi. Uning faoliyati va o‘zaro
aloqasi yangi
texnologiyalarning tarqalishiga yordam beradi. Ushbu muassasalar
tarkibiga nafaqat tadqiqotlarni olib borishga mas’ul bo‘lgan
tashkilotlar, balki korxona darajasida ham, respublika miqyosida
ham mavjud resurslarni boshqarish usuli kiradi.
R.Nelson faoliyatidagi markaziy muammolar davlat ilmiy-
texnik siyosati muammolari, uning zamonaviy
Milliy innovatsion
tizimni dagi imkoniyatlari va cheklovlari edi. Demak, R.Nelson
texnik taraqqiyotning qat’iy markazlashgan boshqaruvini va
rejalashtirishni imkonsiz qiladigan o‘ziga xos xususiyatlarini
alohida ta’kidlab, aynan bozorni tartibga soluvchilarni davlatning
innovatsion siyosati mexanizmiga kiritilishi eng ta’sirchan
natijalarni berishini aytib o‘tadi. Shuni ta’kidlash kerakki, dunyo
mamlakatlari davlatni tartibga solishning
turli mexanizmlarini
qo‘llashi bilan ajralib turadi. Shuning uchun ham belgilangan
maqsadlarga erishish uchun faqat umumiy qoidalarga amal qilish
kerak. Konsepsiya mualliflarida milliy innovatsion tizimni yaratish
va uning samarali ishlashi uchun sharoitlar mavjud.
Tadqiqotning turli xil yondashuvlari va yo‘nalishlariga
qaramay, konsepsiya asoschilari quyidagi umumiy ta’rifni
berishadi:
“Milliy innovatsion tizim - bu milliy chegaralar doirasida
ilmiy bilimlar va texnologiyalarni ishlab chiqarish hamda
tijoratlashtirish bilan shug‘ullanadigan o‘zaro bog‘liq
tashkilotlar
(tuzilmalar) to‘plami - kichik va yirik kompaniyalar, universitetlar,
davlat laboratoriyalari, texnoparklar va inkubatorlar. Ularning
o‘zaro aloqalari kuchli milliy ildizlarga, an’analarga, siyosiy va
madaniy xususiyatlarga ega bo‘lgan huquqiy,
moliyaviy va
ijtimoiy institutlar majmuasi tomonidan ta’minlanadi”[5.17].
Rossiyalik tadqiqotchilar ham shunga o‘xshash ta’rifni
keltirishadi:
57
«Milliy innovatsion tizim - bu milliy chegaralar doirasida
ilmiy bilimlar va texnologiyalarni ishlab chiqarish hamda
tijoratlashtirish bilan shug‘ullanadigan o‘zaro bog‘liq tashkilotlar
(tuzilmalar) majmui. Shu bilan birga Milliy innovatsion tizimni -
bu innovatsion jarayonlarni ta’minlaydigan
va mustahkam milliy
ildizlar, an’analar, siyosiy va madaniy xususiyatlarga ega bo‘lgan
huquqiy, moliyaviy va ijtimoiy institutlar majmuasidir ”[5.18].
Milliy innovatsion tizimni konseptsiyasining eng kuchli
analitik vosita sifatidagi ahamiyati uchta omilga asoslanadi:
1) bilimlarning iqtisodiy ahamiyatini tushunish;
2) tizim yondashuviga e’tiborni kuchaytirish;
3)
bilimlarni
yaratish
jarayonida
ishtirok
etadigan
muassasalar sonining ko‘payishi [5.18].
Shunday qilib milliy innovatsion tizim ikkita blokni o‘z
ichiga oladi:
1)
tadqiqot va ishlab chiqarish;
2)
institutsional (3-rasm):
Do'stlaringiz bilan baham: 
