Samarqand qishloq xo’jalik instituti

 
 
 
 IV.I. G'o'zaning aspergillyoz kasalliklari. 
 
Qo’zg’atuvchi zamburug’ Aspergillus niger ko’sakka hasharotlar (ko’sak qurti 
va b.q.) paydo qilgan teshikchalar orqali kiradi. Yosh ko’saklar och sarg’ish tus oladi, 
tola kulrang, chigit esa shilimshiq massaga aylanadi. 30-40 kunlik ko’saklarda och-
pushti dog’ paydo bo’ladi va asta-sekin butun ko’sakni qoplaydi, ko’sak quriydi, 
qo’ng’ir tus oladi, tola po’k massaga aylanadi (Karimov, 1976; Peresыpkin, 1987; 
Peresыpkin va b.q., 1990). 

---

40 
AQSh va ba’zi boshqa mamlakatlarda kasallikning Aspergillus flavus 
zamburug’i qo’zg’atadi. Bu kasallikning hosilni pasaytirishdan tashqari eng xavfli 
tomoni - zamburug’ chigitda issiqqonli hayvonlar va inson jigarida rak kasalligi 
qo’zg’atuvchi konserogen birikma - aflotoksin - hosil qilishidir. Zamburug’ - 
quvvatsiz patogen bo’lib, sog’lom ko’sakni zararlay olmaydi, faqat ko’sak ochilganda 
shamol bilan yoki ochilmagan ko’sakka kemiruvchi hasharotlar (ko’sak qurti va b.q.) 
paydo qilgan teshiklar orqali kiradi, ko’sak, tola va chigitda 20-45 °S, eng qulay 30-40 
°S harorat va 15 foizdan baland namlikda tez ko’payadi, ko’sak chiriydi, to’q-sariq-
yashil dog’lar bilan qoplanadi, tola sariq tus oladi, sifati pasayadi, chigitning sifati va 
yashovchanligi pasayadi, ichida va qobig’ida aflotoksin yig’iladi. Zararlangan chigit 
«kal» bo’lib qoladi, ustidagi tuklar butunlay yoki ba’zi joylarda tushib ketadi. 
Aflotoksin bilan zararlangan chigit ultrabinafsha (365 nm) nurda yashil fluoressensiya 
beradi. Molga berishdan oldin bunday chigit va chigit uni ammoniy bilan ishlov berib 
zararsizlantiriladi. Aflotoksin chigit yog’iga o’tmaydi (chigit unida qoladi) (Pinckard 
va b.q., 1981). Aflotoksin hosil qiluvchi zamburug’ dunyoning barcha joylarida 
tarqalgan, ammo O’zbekistonda ko’sakni zararlashi haqida xabar berilmagan. 
Boshqa ko’sak va tola kasalliklarini saprofit (quvvatsiz patogen) zamburug’lar, 
jumladan Trichothecium roseum (pushti rang chirish), Rhizopus nigricans va Mucor 
spp