Samarqand qishloq xo’jalik instituti

 
3.1.3. G'o'zaning ko’mirsimon sklerosial ildiz chirish kasalligi. 
 
Kasallik belgilari. G’o’za poyasining pastki va o’q ildizining ustki qismlari 
chiriydi, o’simlik tez so’ladi va nobud bo’ladi. Zararlangan organlar ko’mir kabi qora 
tus oladi. Ularning to’qimasida ko’plab dumaloq, qora sklerosiylar topiladi. Kasallikni 
Mycelia strerilia guruhiga oid Sclerotium bataticola zamburug’i qo’zg’atadi. Uning 
morfologik irqlari sklerosiylari o’lchami va ayrim ekin turlarida piknida hosil qilish 
qobiliyati 
mavjudligi 
bilan 
aniqlanadi. 
Zamburug’ning piknida stadiyasi 
Macrophomina phastolina deb ataladi. Sklerosiylar diametri o’simlik yumshoq 
to’qimalari ichida 50-150 mkm, yog’ochsimon to’qimalarida 0,8-1,0 mm, laboratoriya 
kulturalarida 50-200 mkm ni tashkil qiladi. Ba’zi irqlar hosil qiladigan piknidalarning 
o’lchami, ko’rinishi va ranggi sklerosiylarnikiga aynan o’xshash; ular to’la to’qima 
ichida rivojlanadi va pishib yetilganda epidermisni yorib chiqadi. Piknida 
og’izchasidan 1 hujayrali, tuxum shaklli, rangsiz konidiyalar chiqadi va boshqa 
o’simliklarga o’tib zararlaydi (Watking, 1981). 
Gresiyada g’o’zaning mahalliy Dadiotiko navi parazit bilan kuchli zararlangan 
va 5-40 foiz ekin nobud bo’lgan. Qo’shni daladagi Amerika navlari zararlanmagan. 
Buning sababi sifatida Dadiotiko navi ildizlarining po’sti juda yupqaligi, tez-tez 

---

34 
chatnashi va zamburug’ ildizga oson kirishi ko’rsatiladi (Watking, 1981). Kasallik 
chirindisi kam tuproqlarda, yuqori harorat va suv tanqisligi kuzatilganda kuchli 
rivojlanadi (Ghaffar va b.q., 1969; Watking, 1981). 
Zamburug’ g’o’zadan boshqa sigirno’xat, jut, yeryong’oq, batat, kanakunjut, 
makkajo’xori, baqlajon, kunjut, jo’xori, soya, tamaki, pomidor, kartoshka, loviya va 
sholini zararlaydi. Hind-Pokiston subkontinentida kasallik jiddiy muammo 
hisoblanadi, Hindistonda g’o’za hosilini 5 foizdan 50 foizgacha pasaytirgani ma’lum. 
AQShda kasallik g’o’za hosiliga zarar yetkazmaydi (Shver, 1964; Ghaffar va b.q., 
1969; Watking, 1981; Peresыpkin, 1983; Peresыpkin va b.q., 1990). Zamburug’ 
g’o’zadan O’zbekistonda ham ajratilgani xabar qilingan (Spravochnik., 1956; 
Shapova, Grigoryans, 1971), ammo u ekinda ko’mirsimon ildiz chirish qo’zg’atgani 
haqida ilmiy adabiyotda ma’lumot yo’q.