Samarqand iqtisodiyot va servis

X – darajada daromad yoki foyda olish

Aholining talabini t¢la qondirish





Tovarlarni sotish hajmi (Y darajada)

Bezaralik nuqtasi quyidagicha aniqlanadi.

BN қ
Bu yerda:
Д_х – doimiy xarajatlar (muomala xarajatlarining doimiy o`zgarmas qismi)
Y<sub>х</sub> – o`zgaruvchan xarajatlar (muomala xarajatlarining o`zgaruvchan qismi)
Bezararlik nuqtasini aniqlashni boshqa usullari ham mavjud.
1. Domiy xarajatlarni 100% ga ko`paytirib, daromadlarning darajasiga bo`lish
BN қ
Bu yerda:
Д – daromadlar summasi.
Chakana tovar aylanishini doimiy xarajatlarga ko`paytirib chakana tovar aylanishidan o`zgaruvchan xarajatlar qismiga bo`lish

BN қ

Chakana tovar aylanishi prognozlash va rejalashtirishda quyidagi usullardan keng foydalanish mukin.
1. Statistik tajriba usuli (taxmin, omillarni o`rganish va h.k.lar).
2. O`rtacha siljish ko`rsatkichlari orqali ( ) ko`p amilla regression modellar
3. Matematik modellashtirish ekstropolyatsiya usuli
4. Normativ usullar
Statistik tajriba usuli asosan joriy rejalashtirish (yil, kvartal, oy, xafta, kunlik) ishlatilishi mumkin.
O`rtacha siljish ekstropolyatsiyani oddiy varianti bo`lib, bu ham ko`proq joriy rejalashtirishda qo`llaniladi.
Matematik modellashtirish, jumladan ekstropolyatsiya (matematik modellar orqali) chakana tovar aylanishi umumiy hajmini uzoq va o`rta muddatlarga prognozlashda qo`llanish tavsiya qilinadi.
Normativ usullar chakana tovar aylanishi tarkibini prognozlash va rejalashtirishda ko`proq ishlatiladi.
Chakana tovar aylanishi prognozlashni ayrim usullarini ko`rib chiqamiz.
Chakana tovar aylanishi respublika miqiyosida prognozlashda quyidagi matematik modellardan foydalanish mumkin.
Birinchi bosqichda chakana tovar aylanishi oila xo`jaligi to`g`ri keladigan o`rtacha miqdorini aniqash mumkin.
Y_х қ а₀ Қ а₁х₁ Қ а₂х₂ Қ а₃х₃ Қ а₄х₄
Bunda:
Y_х – o`rtacha oila xo`jaligiga to`g`ri keladigan chakana tovar aylanishi o`sish sur`ati;
х₁ – o`rtacha har bir oila xo`jaligiga to`g`ri keladigan pul daromadlarining o`sish sur`ati;
х₂ – oila xo`jaligini tovarlar sotib olishga qilgan xarajatlarining o`sish sur`ati;
х<sub>3</sub> – savdo maydonini 1000 oila xo`jaligini hisobini o`sish sur`ati;
х₄ – vaqt faktori;
а₀, а₁, а₂, а₃, ва а₄ – tenglama parametrlari.
Tenglama parametrlarining 5-10 o`tgan yillar ko`rsatkichlari asosida kopyuterlar orqali hisoblash mumkin.
Ikkinchi bosqichda o`rtacha chakana tovar aylanishi oila xo`jaligi uchun prognoz qilingan davrga aniqlanadi.
Uning uchun quyidagi formula ishlatiladi
CHTA_охп қ
Uchinchi bosqichda CHTA umumiy hajmi aniqlanadi.
CHTA_п қ CHTA _о.х.п.∙ О.Х_п
Keyingi bosqichda respublikada CHTA_п viloyatlar bo`yicha xajmini aniqlash mumkin va tavsiya sifatida ularga yuborilishi mumkin.
Buning uchun viloyatlarni respublika chakana tovar aylanishi hissasi aholi daromadida yoki xarid fondlaridagi hissasi ishlatilishi mumkin.
Masalan: 1. Chakana tovar aylanishi hissasi bo`yicha
CHTA _пi қ CHTAp ∙ ;
2. Xarid fondlari hissasi bo`yicha
CHTA_пi қ CHTA_п ∙