Samarqand iqtisodiyot va servis

O‘zbekiston respublikasidagi 12 oylik inflatsiya ko‘rsatgichlarining qiyosiy tahlili.

Oylar	O‘tgan oyga nisbatan	o‘tgan yilning shu oyiga nisbatan
Aprel 2022	1,5	10,4
Mart 2022	1,5	10,5
Fevral 2022	0,5	9,7
Yanvar 2022	0,9	9,8
Dekabr 2021	1,3	10,0
Noyabr 2021	1,2	10,3
Oktyabr 2021	1,3	10,6
Sentyabr 2021	1,1	10,8
Avgust 2021	0,5	11,1
Iyul 2021	-0,2	11,1
Iyun 2021	-0,2	10,9
May 2021	0,5	10,9

Yuqoridagi jadvalda 2021-yil may oyidan 2022-yil aprel oyiga qadar inflyatsiya ko‘rsatgichlarining dinamik o‘zgarishi ko‘rsatib o‘tilgan. Ushbu jadvaldagi ma‘lumotlarga asoslanadigan bo‘lsak, so‘ngi oylik ko‘rsatgichlarning barqaror oshganligini ko‘rishimiz mumkin. Bu ko‘rsatgichlar 2021-yilning iyun, iyul oylarida ijobiy ya‘ni pasayganligini ko‘rishimiz mumkin,bunda inflatsiya darajasi manfiy (-) bo’lganini kuzatishimiz mumkin. Lekin jadval ma‘lumotlaring ikkinchi ustuni bo‘yicha tahlil qiladigan bo‘lsak, ushbu ko‘rsatgichlarning barchasi o‘tgan yilning shu oyiga nisbatan bir necha barobarga oshganligini, salbiy ekanligini bilishimiz mumkin.Inflatsiyani eng yuqori ko’rsatkichi oxirgi 2 oy ya’ni mart april oylarida kuzatilyapdi

Oylar	Y	X	X*Y	Y^2	X^2	Y=a0+a1*x
1	0,5	1	0,5	0,25	1	0,133401
2	-0,2	2	-0,4	0,04	4	0,272672
3	-0,2	3	-0,6	0,04	9	0,411943
4	0,5	4	2	0,25	16	0,551215
5	1,1	5	5,5	1,21	25	0,690486
6	1,3	6	7,8	1,69	36	0,829757
7	1,2	7	8,4	1,44	49	0,969028
8	1,3	8	10,4	1,69	64	1,1083
9	0,9	9	8,1	0,81	81	1,247571
10	0,5	10	5	0,25	100	1,386842
11	1,5	11	16,5	2,25	121	1,526113
12	1,5	12	18	2,25	144	1,665385
	9,4	68	76,2	11,92	550	9,684413
o'rtacha	0,783333	5,666667	6,35	0,993333	45,83333	0,807034
sx	12,83225	prognoz	1,804656
sy	2,134635		1,943927		r	0,837222
a0	-0,00587		2,083198
a1	0,139271

Biz bu ko’rsatkishlardan keyingi oyni pragnoz qiladigan bulsak quyidagi formuladan foydalanamiz
Y=a₀+a₁*x
Y₁₃=-0,00587+0,139271*13=1,804656
Y₁₄₌-0,00587+0,139271*14=1,943927
Y₁₅₌-0,00587+0,139271*15=2,083198

Men 12 oylik ma’lumotlardan foydalanib keyingi oyni pragnozini qildim bundan ko’rinib turibdiki keyingi oyda inflatsiya darajasi 13-oyda 1.8 14-oyda 1.94 15-oyda 2.08 bo’lishini pragnoz qildim. Bizga ko’rinib turibdiki Inflatsiya muntazam oshib bormoqda agar inflatsiya shu tarzda davom etsa yanada yuqori darajaga ko’tarilib ketaveradi

Bu jadvalda inflatsiyani o’sishini yaqqol ko’rishimiz mumkin
Xulosa
Xulosa qilib, shuni aytib o`tish mumkinki, yuqorida aks ettirilgan har bir mamlakat bozor iqtisodiyotiga o`tish rejimining turli fazalarida bo`lganlari uchun, mazkur davlatlardagi iste`mol va chakana narxlari orasidagi farqlar ichki va tashqi omillar ta`sirida juda o`zgaruvchandir.
Inflyatsiyaning har tomonlama avj olib ketishi mamlakatda sotsial va iqtisodiy jihatdan qarama-qarishliklar yuzaga kelishiga olib keladi. Shuning uchun, davlat iflyatsiyaning oldini olish, pul muomalasini barqarorlashtirish chora-tadbirlarini ishlab chiqadi. Inflyatsiyaga qarshi kurashning asosiy shakllari: pul islohati va inflyatsiyaga qarshi siyosat hisoblanadi. Pul islohati deb, muomalasini barqarorlashtirish maqsadida davlat tomonidan pul tizimini o`zgartirishga aytiladi. Jahon amaliyotida pul islohati metall pul muomalasi davrida, ikkinchi jahon urushidan keyin – oltin deviz, oltin dollar muomalasi davrida o`tkazildi.
Inflyatsiyani ushlab turish uchun, eng avvalo, uning iqtisodiyot uchun naqadar muhimligini, mexanizm va omillarning harakatga keltirishlarini anglash lozim. Soliq siyosatining inflyatsiyaga real ta`siri. Bozor iqtisodiyoti sharoitida inflyatsiya mavjudligi tabiyi bo`lgani kabi, mamlakatning «soliq infratuzilmasi»da ham inflyatsiyaning qay darajada bo`lishi olib borilayotgan chora-tadbirlarga bog`liqdir.
Inflyatsiyaning o`sish ko`rsatkichini 7-9 foiz darajasida saqlab turish mo`ljallanmoqda. Inflyatsiya va uning rivojlanishi alohida olingan mamlakatda ma`lum xususiyatlarga ega bulishi mumkin. Hozirgi davr inflyatsiyasi, utgan davr inflyatsiyasidan fark kiluvchi xususiyatlarga zga. Oldingi inflyatsiyalar vaktinchalik bulib, ular odatda urush vaktida harbiy xarajatlarni koplash uchun kogoz pullar chikarilishi natijasida yuzaga kelgan. Biror daromad olmasdan turib, ya`ni ishlab chikarish va tovarooborot sur`atlarini oshirmasdan, yoki bu kursatkichlar kamayib ketgan holda davlat tomonidan buladigan xarajatlarni moliyalashtirishning asosiy yullaridan biri kogoz pullarni muomalaga chik;arishdan iborat bulgan. Natijada muomalaga chikarilgan pullar, muomala uchun zarur bulgan oltin mikdoridan oshib ketgan va pulning real kiymati uning nominal kiymatidan tushib ketgan, ya`ni, xakikatda pul birligi uzida kursatilganidan kam oltin mikdorni ifoda kila boshlagan. Oxirgi yillarda inflyatsiya tez-tez uchrab turadigan jarayon bulib sifati ham uzgarib bormokda. Buning sababi shundaki, hozirgi kunlardagi inflyatsiya: birinchidan, uzluksiz baholarning oshishiga; ikkinchidan pul muomalasi konunining buzilishi natijasida umumxujalik mexanizmining ishdan chikishiga olib keladi. XX asr inflyatsiyasining asosiy sababi tovar kamyobligigina bulib kolmasdan, ishlab chiqarish va kayta ishlab chikarishda krizislar mavjudligi bilan ifodalanadi. Xozirgi davr inflyatsiyasi birinchidash; pul talabining tovar taklifidan oshishi natijasida pul muomalasi konunining buzilishi; ikkinchidan; - ishlab chikarishga ketadigan xarajatlar salmogining usishi natijasida tovarlar bahosining oshishi va shu sababli pul massasining ortib borishi bilan ifodalanadi.
Iqtisodiyoti bozor munosabatlariga o`tayotgan mamlakatlarda inflyatsiyaga qarshi kurashish va milliy pul tizimini mustaxkamlash uchun asosan quyidagi chora-tadbirlar amalga oshirish lozim:
- milliy iqtisodiyotni sog`lomlashtirish, investitsiya faoliyatining tushib ketishini bartaraf etish va iqtisodiy rivojlanishning oqilona darajasini ta`minlash;
- raqobatbardosh, yuqori texnologik ishlab chiqarishni tashkil etish va uni rivojlantirish maqsadida davlat strategiyasini ishlab chiqish hamda uni amalga oshirish;
- xalq iste`mol tovarlarini ishlab chiqaruvchi korxonalarda ishlab chiqarish fondlarining tarkibini o`zgartirish va unda zamonaviy texnika hamda texnologiyalarni joriy etish;
-tijorat banklarining investitsiya va kredit faoliyatini rag`batlantirish;
- soliq tizimini takomillashtirish va ushbu yo`nalishda asosiy e`tiborni soliqlarning rag`batlantiruvchi funktsiyasiga qaratish;
- davlat tomonidan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni qo`llab-quvvatlash;
- mamlakat ichida mahsulotlar, valyuta, kredit er, ko`chmas mulk, mehnat va qimmatli qog`ozlarining yagona bozorini shakllantirish hamda uni rivojlantirish;
- pul-kredit siyosatini iqtisodiyotnign rivojlanishi holatiga asosan o`zgartirib turish.