Samarqand iqtisodiyot va servis instituti

11.1. Madaniy – tarixiy merosini muhofaza qilish va saqlashda 
YUNESKO va BTTning o’rni.
Jahon madaniyati va turistik faoliyatda boshqarish va standartlashda asosiy rolni 
YUNESKO va BTT o’taydi. Mazkur tashkilotlar turli turli o’tkaziladigan anjumanlar, 
tadbirlarda mazkur resurslardan foydalanish bo’yicha tavsiyalar berib boradi.
Ko’pgina  tarixiy obidalar YUNESKO tasarrufida bo’lib, ular muhofaza ostiga 
olingan.   Bu   kkbi   meroslarni   saqlash,   muhofaza   qilish   bo’yicha   Mexiko   (1981   y) 
deklarasiyasi qabul qilingan.
77

---

Ko’pgina  hududlar o’ziga xos qadimiy shaharlar, arxitektura, tarixiy madaniy 
yodgorliklarga  boy  hisoblanadi.   Turistik  infrastruktura   rivojlanishi  tarixiy  o’zlikni 
manzarasi   buzilmasligi   kerak.   Har   bir   tashkil   etilayotgan   yangi   turistik   markaz 
(obyekt)   Milliylik   bilan   uyog’unlashgan,   qaytarilmas   o’ziga   xoslikka   ega   bo’lishi 
lozim. Albatta,  tarixiy-madaniy,   arxitektura  va  madaniy  majmualarni  milliy   qadr-
qiymati, tarixiy bahosini tiklash va muhofaza qilish orqaligina turistlar qiziqishini 
orttirish, bu orqaldi turizmni rivojlantirish mumkin.
Madaniy-tarixiy   majmualarni   qayta   tiklashda   umumiy   (ansambl)   va   yakka 
(individual) uslubida loyihalashtirish qabul qilingan.
Madaniy  tarixiy   va   tabiiy   merosni   quyidagicha   kategoriyalarga   bo’lishni 
mutaxasislar qo’yidagicha
 
taklif etgan:
-
asosan turistlar ishlatadigan obyektlar (festivallar, namoyishlar, yodgorliklar va 
h.k.)
-
aralash  foydalaniladigan   obyektlar   (kamiga   tarixiy   yodgorliklar   va   muzeylar, 
teatrlar, qo’riqxonalar va boshqa;)
-
asosan mahalliy aholi foydalaniladigan obyektlar (fuqarolar inshootlari, madaniy 
obyektlar, kinoteatrlar, kutubxona va boshqa;)
Madaniy  va turizm sohasida asosiy yo’nalishlarida turli tashkilotlarning o’zaro 
hamkorligini aniqlab olish juda muhim sanaladi. Turistik rivojlanish siyosati quyidagi 
talablarni keltirib chiqaradi:
-
turistik  resurslar   ruyxatini   tayyorlash,   turizmni   rivojlanishi   uchun   madaniy 
tarixiy, tabiiy merosni tasniflash muhim obyektlarni ajratish;
-
turistik  ahamiyatga   ega   joy   va   asosiy   turistik   hududlarni   ajratishni   hamda 
tegishli   mahalliy   madaniy,   tarixiy   va   tabiiy   yodgorliklarni   muhofaza   qilishni 
ta’minlash;
-
milliy  boylik   hisoblangan   sun’iy   va   tabiiy,   moddiy   va   nomoddiy   obyektlar 
hamda   mahalliy   aholi   yashadiki   (san’at,folkor   va   b.)   turizm   maqsadida 
foydalanish;
Mintaqa  madaniy merosiga nisbatan hurmat bilan qarashga mahalliy aholi va 
turistlarni tarbiyalashga yo’naltirilgan tadbirlarni o’tkazish. Hozirgi kunda jamiyatda 
iqtisodiy   ijtimoiy   va   madaniy   rivojlanish   jadvallik   bilan   kechmoqda.   Bu   esa   o’z 
navbatida misollarda ish yuzasidag harakati, dam olish kunlarini ko’payishi natijasida 
turisik faoliyatga ehtiyoj oshmoqda. 
An’anaviy  turizm   shakllariga   yangicha   yondoshishga   talab   oshmoqda.   Ya’ni 
turlarning madaniy tarkibiga mahalliy diqqatga sazovor joylar bilan tanishini ham 
kiritish katta samara berib, sayohatni mazmunli va uzoq vaqtga cho’zilishiga sabab 
bo’ladi.   Turizm   hudud  uchun  foyda  berishdan  tashqari,  mahalliy  aholini  o’zining 
ajratib   merosidan   farqlanishiga   olib   keladi.   Bu   jihatdan   foydalanib   turistik 
resurslardan turizm maqsadida samarali foydalanish tizimini yaratish mumkin.