Samarqand iqtisodiyot va servis instituti

Yevropa mamlakatlarida favqulodda vaziyatlardan muhofaza 
qilish tizimi faoliyati
Finlandiyada  aholini   FVdan   muhofaza   etish   va   xavfsizligini 
ta’minlash qutqaruv xizmatiga yuklatilgan. Qutqaruv xizmati tez yordam 
vazifasini   ham   o’taydi.   Qutqaruv   xizmati   mahalliy   byudjet   hisobidan 
mablag’ bilan ta’minlanadi.
Qutqaruv  bo’limi  kundalik   yong’inga  qarshi  avariya   qutqaruv   va 
tibbiy sanitar ishlarini olib boradi. Tezkor tayyorgalik bo’limi boshlig’i 
FVda   zarur   jixoz   va   resurslar   tayyorligini   ta’minlashda,   profilaktik 
tadbirlarni   rejalashtirishga,   navbatchi   xonalar   va   idoralar   markaziy 
apparatlarini   tayyor   ushlab   turish   uchun   mas’uldir.   Ma’muriy   bo’lim 
xo’jalik   va   kadrlar   masalasi   bilan   shug’ullanadi.   Texnik   bo’limning 
208

---

vazifasi qutqaruv xizmati balansida binolar, inshootlar va texnikani soz 
holda   ushlab   turish   va   joriy   ta’mirlash,   texnik   rejalashtirishdan   iborat. 
Nazorat   bo’limi   qutqaruv   organlarining   tizimi   va   faoliyatini   tartibga 
soluvchi   qoidalarga   rioya   qilish   va   zarali   moddalarni   tashish   ustidan 
kuzatuv   olib   boradi.   Aholini   muhofaza   qilish   bo’limi   favqulodda 
holatlarda zarur tadbirlarni ishlab chiqadi va o’tkazadi. Uning tarkibiga 
FM byurosi va pana joylar hamda qutqaruv inshootlari bo’yicha byuro ham 
kiritilgan. 
Finlandiyada  aholini   muhofaza   inshootlari   bilan   ta’minlash 
masalasiga hal qiluvchi o’rin berilgan. Xelsinkini o’zida 4400 dan ortiq 
bombadan berkinish joylari mavjud.
Qutqaruv xizmati tizimida mintaqaviy trevoga markazi alohida o’rin 
egallaydi. Markaz sutka davomida baxtsiz hodisalar haqidagi xabarlarni 
qabul   qiladi,   o’t   o’chirish   va   qutqaruv   komandalarini.   Tez   yordam 
mashinalarini chaqiradi va umuman qutqaruv xizmatining barcha tezkor 
faoliyatini boshqarib turadi. 
 
Zarurat   tug’ilganda   fuqaro   mudofaasiga   Xelsinkidagi 
muhofazalangan  boshqaruv  markazidan  amalga oshiriladi. Bu markazda 
rahbariyat,   shaharning   hokimiyat   organlarining   yetakchi   tashkilot   va 
muassasa vakillari ish olib boradilar.
Rayonlarda  umumiy   rahbarlik   mahalliy   organlar   zimmasiga 
yuklatilgan. Qutqaruv ishlari qutqaruv tuzilmalari rahbarlari boshchiligida 
amalga oshiriladi.
Qutqaruv  xizmatida kadrlarni o’qitishga katta e’tibor beriladi. Shu 
maqsadda   qutqaruv   maktabi   tashkil   etilgan.   Qutqaruv   xizmatiga   yangi 
209

---

qabul   qilinganlar   o’z   faoliyatlarini   qutqaruv   maktabidan   boshlaydilar. 
Yuqori zveno rahbarlari har yili uch kundan, ikki yilda bir marta esa 2 
haftalik kurslarda ta’lim oladilar.
Finlyandiyadagi  Qutqaruv   xizmati   falsafasi   quyidagi   prinsiplarga 
asosalangan:
- insonparvarlik;
- demokratiya;
- erkin intizom;
- tezlik;
- o’z ishini bilish;
-epchillik.
Finlyandiyada tayyorgarlikning uch bosqichli tizimi qabul qilingan.
1-bosqich  –  kundalik  FVga shay  turish: buning  uchun  100  kishi 
navbatchilik qiladi;
2-bosqich – falokat va ofatlarga nisabatan o’z shayligini bildirish. 
Bunday hollarda 2500 odam harakatda bo’ladi;
3-bosqich – umumdavlat miqyosida tinch vaziyatlar sodir bo’lgan 
holatda mo’ljalllangan. Bu davrda FM tizimi 8400 kishilik qutqaruv fuqaro 
muhofazasi guruhini tashkil etadi.
Shveysariya mamlakat konstitusiyasiga asosan aholini va hududlarni 
FV   muhofaza   qilish   vazifasi   konfederasiya   zimmasiga   yuklatilgan. 
Shveysariyada xavfsizlik doktrinasining bosh tamoyili birinchi navbatda 
mahalliy   kuch   va   vositalarga,   hamda   boshqaruvning   quyi   zvenolariga 
tayanishdan   iborat.   Tayyorgarlik   va   muhofaza   tadbirlarini   asosiy   qismi 
kommunallar   (500ta   xo’jalikni   o’z   ichiga   oluvchi   ma’muriy   hududiy 
210

---

birlik) darajasida olib boriladi. Kommunalar kantonlarga (ular soni 26 ta) 
birlashtirilgan.   Xavfsizlik   bo’yicha   umumiy   muvofiqlashtiruvchi   rolni 
federal   organlar   uynaydi.   FV   sodir   bo’lganda   birinchi   bo’lib   harakatni 
polisiya, o’t uchirish tuzilmasi va tez yordam boshlaydi. Fuqaro mudofaasi 
bo’linmalari asosan yirik FVda yordamga keladi. Fuqaro mudofaasi kuch 
va   vositalari   yetarli   bo’lmasa   qutqaruv   ishlariga   armiya   qism   va 
bo’linmalari jalb qilinadi.
Shveysariyada  doimiy   harbiy   tuzilmalar   yo’q,   professional 
qutqaruvchilar soni esa ko’p emas. Shu sababli barcha aholi saper - o’t 
o’chiruvchi va tibbiy tuzilmalarga, armiya qismlariga biriktirilib qo’yilgan. 
Bu tuzilmalarga biriktirilganlar trevoga e’lon qilingandan so’ng mustaqil 
ravishda halokat sodir bo’lgan joyga yetib keladilar va professional o’t 
o’chiruvchilar, mediklar, harbiylar va polisiyaiga yordam beradilar.
Fuqaro  mudofaasi   ishlariga   sarflanadigan   mablag’lar   xizmatdan 
ozod   qilinganlar   to’laydigan   soliqlar,   sug’urta   yig’imlari   va   ko’ngilli 
xayriya jamg’armalardir. Davlat esa fuqaro mudofaasi quyi tuzilmalarini 
xarajatini bir qismini qoplaydi.
Qutqaruvchilar  hayoti   va   sog’lig’ini   sug’urta   qilish   tizimi   keng 
rivojlangan.
Qonun xujjatlarida u yoki bu tovar ishlab chiqaruvchi firmalar yoki 
oldi-sotdi   bilan   shug’ullanuvchi   firmalar   tomonidan   zaxiralar   to’plash 
ko’zda tutilgan.
Shveysariyada  FM   boshqarish   tizimida   federal   organlar   asosiy 
hisoblanib   ular  FM   sohasida   siyosiy   qarorlar   ishlab   chiqish,   tadbirlarni 
211

---

muvofiqlashtirish, boshqaruvning yuqori va o’rta zveno mutaxassislarini 
qidirish, yollash va o’qitish bilan shug’ullanadilar.
Kommunallar sektorlar, kvartiralar va hovlilarga bo’linadi, ularning 
har birida saylab qo’yilgan ko’ngilli boshliqlar bor.
Shveysariyada  ommaviy   oldindan   o’tkaziladigan   evakuasiya 
tadbirlaridan   voz   kechilgan.   Mamlakat   aholisining   barchasi   pana   joylar 
bilan ta’minlangan. Mamlakatda FM mutaxassislarini tayyorlash va aholini 
o’qitishning samarali tizimi tashkil etilgan. Mamlakatda qonun hujjatlari 
majmui   (fuqaro   muhofazasi   to’g’risida,   FM   inshshotlari   to’g’risida   va 
boshqalar) qabul qilingan.
Germaniyada  aholi   va   hududlarni   tbaiiy,   texnogen   xususiyatli 
FVlardan muhofaza qilish muammolarini hal etish Ichki ishlar vazirligiga 
yuklatilgan. IIV qoshida doimiy FM shtabi tashkil etilgan.
IIV  qoshida   doimiy   harakatda   bo’lmagan   harakatlar   oqibatlarini 
tugatish bo’yicha shtab va ommaviy qrg’in qurollaridan aholini muhofaza 
qilishni tashkil etish komissiyalari tuzilgan. Shtab va komissiyalar faqat 
zarurat   tug’ilgandagina   asosan   FV   sodir   bo’lgan   joyning   rahbarlari 
iltimosiga ko’rilishga kirishadi.
IIV  tomonidan   halokat   va   tabiiy   ofatlardan   muhofaza   qilishning 
namunali   rejasi   ishlab   chiqilgan.   Bu   reja   asosida   rayon   boshqaruvi 
organlari, federal yerlar hukumatlari   FV sodir bo’lganda muhofazaning 
umumiy rejasini ishlab chiqadilar.
Germaniyada  tinchlik   davridagi   halokatlar   va   tabiiy   ofatlardan 
muhofaza masalalari federal yerlar mas’uliyatiga kiradi va ular halokat, 
212

---

tabiiy   ofatlar   ro’y   berganda   muhofaza   to’g’risida   o’zining   xususiy 
qonuniga ega.
Federal  qonundan   kelib   chiqib   federal   yerlar   halokat   sodir 
bo’lganda yordam ko’rsatish uchun boshqa federal yerlar va federasiyalar, 
chegara qo’shinlari va bundesver kuchlarini jalb qilishi mumkin. Tinchlik 
va   urush   davrida   FVlardan   aholi   va   hududlarni   muhofaza   qilish 
masalalarini   hal   etish   uchun   mo’ljallangan   asosiy   xizmat-halokatlardan 
muhofaza   qilish   xizmatidir.   Uning   tarkibiga   o’t   uchirish,   sanitariya 
tuzilmalar   va   texnik   yordam   ko’rsatish   federal   boshqarmasi   kiradi. 
Ularning faoliyati, jihozlanishi, o’qitish, bino va inshootlarni ekspluatasiya 
qilish federal byudjet hisobidan mablag’ bilan ta’minlanadi.
Germaniyadagi FMni asosiy tadbirlari «fuqarolarni muhofaza qilish 
maqsadida   himoya   inshootlari   qurish   to’g’risida»   (1967)gi   qonunlar 
talablariga mos ravishda amalga oshiriladi. 1980 yili «Germaniya federativ 
respublikasi aholisini muhofaza qilish to’g’risida»gi qonun qabul qilingan.
Italiyada maxsus tashkiliy tizim – fuqaro muhofazasi milliy xizmati 
(FMMX)   tashkil   etilgan.   FMMX   faoliyatiga   umumiy   rahbarlik   va 
muvofiqlashtirishni   FMni   muvofiqlashtirish   vaziri   FM   vazirligi   orqali 
amalga oshiradi. Vazirlik qoshidagi FM tezkor qo’mitasi FMga yagona 
rahbarlikni   ta’minlaydi   va   uning   barcha   xizmatlari   faoliyatini 
muvofiqlashtiradi.   Uning   tarkibiga   hukumat   organlari   yuqori   zveno 
rahbariyatining   vakillari   kiradilar.   Bundan   tashqari   Italiya   hukumati 
tomonidan   fuqaro   muhofazasi   millliy   kengashi   ta’sis   etilgan.   Uning 
vazifasi   FMMXning   turli   dastur   rejalari   ko’rsatkichlari   va   me’yorlarini 
aniqlashdan iborat.
213

---

Viloyat  darajasida   FMga   rahbarlikni   komissar,   mahalliy   darajada 
esa viloyat va kommunallarda tegishli prefekt yoki mer amalga oshiradi.
Italiya  FMMX kuch va vositalari tarkibiga muhofaza qilish milliy 
korpusi,   qurolli   kuchlar   bo’linmalari,   polisiya,   o’rmonlarni   muhofaza 
qilish   davlat   korpusi,   alp   xizmati   milliy   korpuslari,   gidrografik   dengiz 
xizmatlari,   ilmiy-tadqiqot   gruppalari   va   muassasalari,   Italiya   qizil   xoj 
milliy sanitar xizmati tashkilotlari va ko’ngillar kiradi.
Italiyada  aholi va hududlarni, obyektlarni muhofaza qilish «Italiya 
FM milliy xizmatini ta’sis etish to’g’risda»gi (1990 yil) qonun talablari 
asosida   amalga   oshiradi.   Qonunda   bu   xizmat   organlarining   vazifalari, 
tashkiliy   tizimi   va   vakolatlari   to’la   bayon   etib   berilgan,   FMMX 
kuchlarining   tez   ishga   kirishuvchi   tarkibi   aniqlangan,   bu   tizimga 
yuklatilgan vazifalar ijrosini tashkil etish va mansabdor shaxslarning FV 
sodir bo’lgandagi harakatlari tartibi belgilangan. Bundan tashqari FMMX 
oldiga   qo’yilgan   vazifalarni   hal   etishda   jalb   qilinadigan   ko’ngillilar, 
xizmatlar, tashkilotlar faoliyatini moliyalash tartiblari bayon etilgan.
Fransiyada  aholi   hududlarni   FVlardan   muhofaza   qilish   tizimiga 
umumiy rahbarlikni ichki ishlar vazirligi FM departamenti orqali amalga 
oshiradilar.
Yuklatilgan  vazifalarni   bajarish   uchun   davlat   boshqaruvchining 
barcha darajalarida FMning boshqaruv organlari tashkil etilgan. Mahalliy 
va mintaqaviy darajalarda FMga rahbarlikni tegishli ma’muriyat boshlig’i 
(prefekt yoki mer) amalga oshiradi.
FM masalalari bilan FMni milliy kengashi shug’ullanadi. U 30 dan 
ortiq hukumat, professional  va boshqa tashkilotlarni 200 parlamentariy va 
214

---

bir qator mintaqaviy darajadagi yetkachi lavozimdagi shaxslardan iborat 
oliy majlisni o’z ichiga oladi.
Fransiyada 
qutqaruv
  ishlarini
  muvofiqlashtirishning 
markazlashmagan shakli qabul qilingan. Har bir departament va yirik aholi 
punkti   tabiiy   ofat,   avariya   oqibatlarini   tugatish   uchun   kuch   va 
vositalarning maxsus tizimiga ega.
Halokat  haqidagi   xabar   avval   polisiyaga,   so’ngra   perefekturani 
xizmatlarini tashkil etish va yordam berish bo’yicha markaziy kengashiga 
kelib tushadi. Halokat sodir bo’lgan joyga halokat o’lchamlarini aniqlash, 
qutqarish   va   evakuasiya   tadbirlarini   o’tkazish   uchun   otryad   yuboriladi. 
So’ngra   halokat   zonasiga   o’t   o’chiruvchilar,   toksikologik   va   boshqa 
brigadalar,   shuningdek   tibbiy   bo’linmalar   yetib,   klishadi.   Bu   tibbiy 
bo’linmalar 1956 yilda tashkil etilgan tibbiy xizmat – SAMU tomonidan 
shakllantiriladi.
SAMU  asosiy   funksiyalardan   biri   departament   doirasida   turli 
qutqaruv xizmatlarining tibbiy yordam barcha turlari bo’yicha faoliyatini 
muvofiqlashtirishdan,   chaqiriqlarni   qabul   qilish   va   shikastlanganlarni 
yordam markazlariga taqsimlashdan iborat.
FVda  jabrlanganlarga   tezkor   yordam   berish   tizimida   ko’ngilli 
qutqaruvchilar tuzilmalari muhim rol uynaydi.
1964 yili Fransida 6-24 soat ichida safarbarlikka va halokat sodir 
bo’lgan   joyga   avariya-desant   yo’li   bilan   tushiriladigan,   avtonom   holda 
faoliyat ko’rsata oluvchi va barcha anjomlar bilan jihozlangan tez ishga 
kirishuvchi   harbiy-munisilial   otryad   (EMMIR)   tashkil   etilgan.   EMMIR 
215

---

modul   tizimga   ega,   bu   unga   zarurat   tug’ilganda   o’z   mutaxassisligini 
o’zgartirish imkoniyatini beradi.
1974   yildan   boshlab   maxsus   fuqaro   xavsizligi   o’quv   bo’linmasi 
(WSC)     faoliyat   ko’rsatib   kelmoqda.   U   50   kishilik   tezkor   va   texnik 
guruhlardan iborat bo’lib, sutka davomida avtonom holda ishlay oladigan 
tez ishga kirishuvchi desant otryadlarini tayyorlaydi.
Korxona,   muassasalar,   jamoat   birlashmalarida   FVlarning   oldini 
olish   tugatish   sohasidagi   faoliyat   1957   yilda   qabul   qilingan   fuqaro 
mudofaasi tug’risidagi  qonun  asosida amalga oshiriladi. Fransiyada FM 
xarajatlari byudjetning 5%ni tashkil etadi.