Samarqand iqtisodiyot va servis instituti

Kassalik nomlari
Davomiyligi 
O’lat 
2-3 kun
Xolera 
6 soatdan 5 kungacha
Sibir kuydirgisi
Bir necha soatdan 8 kungacha
Tif 
6 dan 21 kungacha
Tulyaremiya 
2 dan 6 kungacha
Ospa
5 dan 22 kungacha
Qorin tifi
7 dan 25 kungacha
Salmonellez
6 saotdan 2 kungacha
Botulizm
6 soatdan 24 soatgacha
Dizenteriya
1 dan 7 kungacha
Brusellez
1 haftadan 50 kungacha
Yuqumli  gepatit
15 dan 50 kungacha
Difteriya
2 dan 10 kungacha
Kor
7 dan 17 kungacha
Skarlatina
O’rtacha 3-7 kun
Stolbnyak
5 dan 14 kungacha
Observasiya   yoki   karantin   zonasida   qolgan   aholi   vahimaga 
tushmasligi   va   ularning   oldiga   qo’yilgan   hamma   talablarni   qat’iyan 
bajarishi kerak. 
Yuqumli kasalliklarni bartarf etish va epidemiya avj olib ketishni 
tugatish   choralari   kompleksida   dezinfeksiya   muhim   rol   uynaydi.   U 
obyektlardagi   va   tashqi   muhitning   turli   qatlamlaridagi   yuqumli 
kasalliklarning   qo’zg’atuvchilarni   yo’q   qilish   o’tkaziladi. 
Dezinfeksiyaning quyidagi usullari mavjud:
182

---

- mexanik usul   - bu kir yuvish, qo’llarni, badanni yuvish, polni 
supurish   va   yuvish,   chang   artish.   Bunda   odamdagi   kir   bo’lgan   birga 
kasallik qo’zg’atuvchilari ham olib tashlanadi;
- fizik usul  - bu suvda qaynatish, bug’latish va uy sharoitida tez-tez 
qo’llaniladigan   dazmollashdir.   Bu   usulda   qo’zg’atuvchilar   muayyan 
ekpozisiyada   yuqori   temperaturada   yo’q   qilinadi,   chunki 
qo’zg’atuvchilarning yuqori haroratga chidamliligi har xil bo’ladi;
-   kimyoviy   usul   –   bu   turli   kimyoviy   moddalarning   kasallik 
qo’zg’atuvchilarini   qirib   tashlash   xususiyatiga   asoslangan.   Xlorli 
preparatlar   –   xlorli   ohak,   xloramin,   kalsiy   gipoxlorid   tuzi,   lizol-
dezinfeksiya ishlarida eng ko’p qo’llaniladigan kimyoviy moddalardandir. 
Yuqumli kasalliklarga qarshi kurash tadbirlari majmuida turli kasalliklar 
qo’zg’atuvchilarini odamlar yuqtirmaydigan bo’lishlari uchun vaksinasiya 
o’tkaziladi.   Vaksinasiya   yoki   emlash   kasallik   ham   yo’q   vaqtda   rejaga 
muvofiq (majburiy vaksinasiya) hamda kasallik avj olgan paytda epidemik 
ko’rsatkichlarga binoan o’tkaziladi.
Yuqumli  kassalanishlarda   dezinfeksiyalash   uchun   ishlatiladigan 
kimyoviy moddalar jadval-3.15 da keltirilgan.
Jadval-3.15
Yuqumli kassallanishlar o’chog’ida dezinfeksiyalash uchun ishlatiladigan 
kimyoviy moddalar
Dori nomi
Qo’llash usuli
Zararsizlantiriladigan 
joylar
Tindirilgan 0,2-5 %li 
xlorli ohak eritmasi
Sepish, artish
Turar joyi va ish xonalari, 
mebel
10-20 %li xlorli ohak 
eritmasi
Sepish 
Bino, xojatxona tashqi 
yuzalari 
183

---

0,-1 %li xloramin 
eritmasi
Sepish, artish
Turar joy va ish xona, 
mebel, oshxona idishlari, 
choyshablar
Lizolni 3-5 %li suvli 
eritmasi
Chayish, artish
Turar joy va ish xona, 
mebel, oshxona idishlari, 
choyshablar, poyavzal, 
kassallar najasi
Gipoxlorid kalsiyni 1-3 
%li asosli tuzining 
eritmasi
Artish, sepish
Turar joy xonalari, umum 
foydalanish joylari, satil, 
tovar vagonlari
Vodorod perekisini 3 
%li eritmasi
Artish
Xonalarni  devorlari, poli
Etilen oksidi (metall 
balonlarda)
500 ml/m3 
konsentrasiyagacha 
sochish
Yopiq xonalar
Halokat   joylarida   epidemik   sharoitga   baho   berishda   quyidagi 
sanitar-epidemiologik razvedka o’tkaziladi:
- epidemiologik ko’rsatkichlarga binoan kasallanish dinamikasini va 
strukturasini tahlil qilish:
-   ofat   joylarida   qolgan,   ko’chirib   olib   borilgan   joylardagi   aholi 
o’rtasidagi epidemik sharoitga aniqlik kiritish;
- tashqi muhitni ko’z tashlab shuningdek laboratoriyada tekshirish:
- aholi punktlari, suv ta’minoti manba’lari, kommunal va oziq-ovqat 
obyektlari va boshqalarni ko’rib chiqish;
-   ishlab   chiqarish   binolari,   suv   ta’minoti,   kanalizasiya   tizimlari 
vayron   bo’lishi   natijasida   ofat   o’chog’idagi   sanitariya-gigiyena   va 
epidemiologiya   sharoitini   yomonlashuvini,   atrof-muhit   ifloslanishini 
yomonlashtirayotgan   xalq   xo’jaligi   obxektlarini   aniqlash,   tekshirib 
chiqish;
184

---

- kasallarni, shikastlangan va sog’lom kishilarning sog’-salomlashni 
so’rab-surishtirish va tekshirib ko’rish.              
XTXni  tashkil   etilish   uch   tarkibiy   qismdan   iborat   bo’lib   tibbiy 
xizmatni   amaldagi   kuchlari   va   vositalaridan   samarali   foydalanishga 
asoslangan.
1 qism - bu boshqaruv tizimi hisoblanadi. U respublika darajasida 
sog’liqi   saqlash   vazirligi   boshchiligida   turli   vazirlik   va   idoralar 
vakillaridan   tashkil   topgan   idoralararo   muvofiqlashtiruvchi   maxsus 
hay’atdan   iborat.   Bu   hay’at   FV   yuz   berganda   ish   boshlaydi   va   FV 
oqibatlari to’liq tahlil qilingancha davom etadi. FV bo’magan paytlarda 
esa, doimiy ishlarni hay’atning shtatlari olib baradi.
2   qism   -   amaldagi   shoshilinch   tibbiy   yordam   tizimidir.   Bu 
bosqichda   ixtisoslashgan   tez   tibbiy   yordam   xizmati   (1   bosqich), 
shuningdek   ShTYoDIM   (Shoshilinch   Tibbiy   yordam   Davlat   Ilmiy 
Markazi), uning mintaqaviy   filiallari, va tuman markaziy kasalxonalari 
(TMK)(2   bosqich)   XTX   uchun   asosiy   bo’g’inlar   hisoblanadi.   Bunda 
ShTYoDIM   saralash   evakuasiya   gospitallari   sifatida,   TMK   esa 
ixtisoslashgan kasalxonalar sifatida faoliyat ko’rsatadi.
3 qism - bu XTXni ixtiosolashgan bo’g’ini bo’lib, u doimo shay 
turadigan shtatli va shtatsiz, maxsus tuzilmalarni o’z ichiga oladi.
FV  o’chog’larida har xil epidemiya turlari sodir bo’lishi (aralash-
quralash o’choq yuzaga kelishi) va ommaviy sanitariya talafotlari ehtimoli 
borligi   munosabati   bilan   tibbiy   yordam   ko’rsatishga   juda   ko’p   tibbiy 
tuzilmalar jalb qilinishi, shikastlanganlarni yotqizish va davolash uchun 
ko’pgina   tibbiyot   muassasalari   jalb   qilinadi.   Hozirgi   vaqtda   FVning 
185

---

tibbiy-sanitariya oqibatlarini muvaffaqiyat bilan tugatish uchun FMTXda 
quyidagi yordamchi bo’linmalar mavjud:
1. 
Sanitariya drujinalari (SD).
2. 
Ixtisoslashgan  shoshilinch   tibbiy   yordam   (IShTYo),   Infeksion 
brigada (IShTYoIB)lari (7 kishi).
3. 
Sanitariya - profilaktika brigadasi (SPB). - (7 kishi).
SPB  respublika sog’liqni saqlash vazirligining Davlat shoshilinch 
tibbiy   yordam   ilmiy   markaziga   itoat   etadi   va   yuqori   malakali 
mutaxassislardan tuziladi. SPB FV vaqtida:
-   yuzaga   kelgan   vaziyatga,   ofat   o’chog’idagi   epidemiologik 
ahvolga,   laboratoriya-kasalxona   bazalarini,  mahalliy epidemiyaga  qarshi 
kurashish xizmati sohalarining qanchalik shayligiga baho beradi;
-  epidemiologik   razvedka   o’tkazish,   ofat   o’chog’i   chegaralarini 
aniqlash, kasallarni izolyasiya qilish va maxsus kasalxonalariga yotqizish 
va bu kasalxonalarda  kerakli rejim shartlariga rioya qilish;
-  infeksiya   o’chog’larini   va   cheklash   choralarini   rejalashtirish   va 
o’tkazish;
- yuqumli kasalliklarni indikasiya qilishni va tashxislashni tashkil 
etish;
- infeksiyaning ehtimol bo’lgan manbalariga baho berish;
-   Davlat   shoshilinch   tibbiy   yordam   respublika   ilmiy   markaziga 
axborot berib turish.
4. Epidemiyaga qarshi ixtisoslashgan brigada (EQIB (33 kishi)). Bu 
brigada o’latga qarshi kurash stansiyalari asosida tashkil etiladi.
EQIBning vazifalari:
186

---

-   karantinli   (o’ta   xvafli)   infeksiyalar   qo’zg’atuvchilariga 
laboratoriyada   tashxis   qo’yishda   qatnashish,   ular   paydo   bo’lganda 
cheklash va tugatish;
-   har   xil   yuqumli   kasalliklarni   muhofazasi   usullarni   amalda 
o’zlashtirsh,   ular   paydo   bo’lganda   davolash,   dezinfeksiya   qilish   rejali 
maxsus tayyogarlik ko’rishni amalga oshirish.