Samarqand iqtisodiyot va servis instituti

Yong’in, portlashlar oldini olish chora-tadbirlari
Yong’in - nazorat qilib bo’lmaydigan hodisa bo’lib, bebaho moddiy 
va   madaniy   boyliklarni   bir   daqiqada   yo’q   qiluvchi   ofat,   ayniqsa 
fuqarolarni joniga kulfat keltiruvchi FV.
Yong’inning kelib chiqishi uchun 3 omilning bir vaqtning o’zida bir 
joyda bo’lishi kifoya:
- yonuvchi modda, havo harakati, uchqun-alanga.
 Yong’in va portlashlarni sabablari:
- yong’in xavfsizligiga rioya qilmaslik;
- fuqaroning loqaydligi va e’tiborsizligi;
- elektr simlarning nosozligi;
127

---

- gaz, ko’mir, o’tin bilan isitiladigan vositalar;
- bolalarni o’t bilan o’ynashlari
;
- qastdan o’t qo’yishlar.
Yong’in  sodir   bo’ladigan   joylar   2   guruhga   bo’linadi:   davlat 
tashkilotlari; fuqarolarni yashash joylari.
Yong’inning oldini olish chora tadbirlari:
- tashkilot va muassasalarda doimiy tekshiruvlar o’tkazish, yong’in, 
portlash chiqish sabalarini yuqotish;
- yong’inni bartaraf etish chora tadbirlarini bilish;
- aholini yong’inning oldini olish chora-tadbirlarini bajarishga va 
boshqalardan talab qilishga o’rgatish.
Yong’inlar  turlanishini   rasm-3.5   da   keltirib   o’tamiz.   Ular   yonish 
usuli, yonayotgan materiallar, issiqlik almashinish sharti, yong’in maydoni 
va masshtabi bilan farq qiladi.
Yong’in   keskin   tus   oladigan   obyektlar   (yonuvchi   va   portlovchi 
moddalar saqlanadigan omborlar va joylar). O’zbekistonda 500 dan oshiq. 
Ular yonish va portlash xususiyatiga ko’ra 3 guruhga bo’linadi.
A guruhi - neft ishlab chiqaruvchi zavodlar, kimyoviy korxonalar, 
neft o’tkazuvchi quvurlar, neft omborxonalari;
B guruhi - ko’mir kukuni, yog’och qipig’ini tayyorlash - jo’natuvchi 
sexlar, un va unni qayta ishlash kombinatlari;
yonish usuli bo’yicha
Yong’in
128

---

Rasm-3.5. Yong’in turlari.
V guruhi - yog’och, paxta va ularni qayta ishlovi korxonalar, qog’oz 
korxonasi.
Yong’in va portlashlar o’zaro uzviy bog’langan. Portlash - bu qisqa 
vaqtning   o’zida   chegaralangan     hajmdagi,   katta   miqdordagi   quvvatning 
ajralib   chiqishidir.   Portlovchi   moddalar   saqlanadigan   omborlar   va   ular 
bilan bog’liq bo’lgan tashkilotlar portlash xavfi bor tashkilotlar hisoblanib, 
ularda   ma’lum   sharoitlarda   portlash   sodir   bo’lishi   mumkin.   Bularga: 
Uchqundan yong’in
O’z-o’zidan yonishi
O’zining o’t olishi
A – qattiq moddalar
    - yong’inni 
yondiruvchi  
       qo’shimchalar
V – suyuqlikda
   - to’lishib yonadi
S – gazli 
     - yondiruvchi shar 
Ichki
Ochiq
Hil bo’lib va to’da bo’lib yonish
Tarqaluvchi
Tarqalmaydigan
Ayrim
Yalpi
Massali
Yong’inli to’fon
yonayotgan material bo’yicha
issiqlik almashinish bo’yicha
yonish maydoni o’zgarishi 
bo’yicha
masshtab bo’yicha
129

---

mudofaa, neft va neft mahsulotlarini qayta ishlab chiqaruvchi-saqlovchi, 
kimyoviy, gaz, paxta, qog’oz, non mahsulotlari, yengil sanoat korxonalari, 
ular ishlab chiqargan tayyor mahsulot omborxonalari kiradi.
Portlashning  zarar  yetkazuvchi  omillari: zarba mavji (to’lqinlari); 
siniqparlarchalarni   sochilishi.   1998   yilda   Shatlik-Xiva,   Muborak   - 
Zarabuloq yuqori bosimidagi gaz quvuridagi portlash; 1989 yil 3 iyundagi 
Boshqardistondagi  temiryo’l oqimidagi gaz quvurini portlashi natijasida 
yo’lovchi   poyezdlar   zarar   ko’rgan   v   1284   yo’lovchidan   780   yo’lovchi 
halok bo’lgan.
Bu boradagi muhofaza tadbirlari:
1. 
Qonuniy   tadbirlar:   binoning   loyihalashda,   qurishda   va 
foydalanishda me’yor, qoida va tartiblarga amal qilish;
2. 
Tashkiliy:   aholi   va   hudularni-tashkilotlarni   ogohlantirish 
tadbirlari rejasi.  FV ro’y berganda ularni bartaraf etish tadbirlari 
rejasini tuzish.
1. 
Injener-muhandislik   ish   rejalari:   ishlab   chiqarish   jarayonlarida 
yong’in-portlashlar   ehtimoli   bo’lgan   tashkilotlarda   xavfli 
texnologiyalar   o’rniga   boshqa   xavf   to’g’dirmaydigan 
texnologiyalarni tadbiq etish.
Rasm-3.6 da portlashning turlari keltirilgan. Ular o’zining tabiati, 
kelib   chiqishi,   nimadan   portlashi   va   h.k.   bilan   bir-biridan   farq   qiladi. 
Albatta, har biriga qarab turli chora-tadbirlar ko’riladi.
130

---

Rasm-3.6. Portlash turlari.