Samarqand iqtisodiyot va servis instituti turizm: nazariya

i
22.2. Xalqaro turizmda turistlarning hayoti xavfsizligini
 
ta’minlashning xalqaro huquqiy va m e’yoriy hujjatlari
Insonning  hayoti  xavfsizligini  ta’minlash  hamma  vaqtda ham 
aw alo  insonning  o‘z hayotini  muhofaza  qilish,  sog‘lig‘ini  saqlash, 
yashash  istagi  hissiyotlaridan  kelib  chiqadi.  0 ‘z  hayoti  xavfsiz- 
ligining  ertasini  o‘ylamaydigan,  hozirgi  zamonamizdan  juda  ko‘p 
yillar  ilgari  xavfli  sharoitlarda tavakkaliga  sayohatga chiqgan jasur 
kishilar  (Skott,  Magellan,  Maklay,  Livingston,  Dikson,  Nikitin,
354

---

Bering,  Dejnyov,  Perjevalskiy,  Polo,  Batuta,  Lazerev,  Kruznshtem, 
Kolumb,  Vamberi  va  boshqalar)  buyuk  geografik  tadqiqotchi 
sayyohlar  bo‘lishgan,  lekin  vaqt  o‘tishi  bilan  insonning  yashashga 
bo‘lgan  hissiyotlari  ham  o‘zgardi.  Bunday  hissiyotlar  zamirida 
albatta qo‘rqish hissi hukmron, ikkilanish hissi kuchliroq bo‘lganligi 
hisoblanadi.  Bir  mamlakatdan  o‘zga  mamlakatlarga  sayohat 
qilmoqchi  bo‘lgan  turist  albatta,  bu  mamlakatdagi  siyosiy-ijtimoiy 
vaziyat  bilan  qiziqadi,  axborotlami  to‘playdi  va  ko‘nglida  xavotir 
yo‘qligidan aniq bir qarorga keladi.
Turizmning  xalqaro  miqyosda  rivojlanib  borayotganligining 
sabablaridan  biri,  xalqaro  nizolaming  pasayishi,  qurollanishning- 
susayganligi  natijasida  jahon  xalqlarining  biri-biriga  qiziqishi, 
ko‘rishishga,  muloqot  qilishga,  xalqlarning tarixiy-ma’naviy mada- 
niyatiga,  xalqlar  yashayotgan  davlatlar  tabiatiga  qiziqishi,  intilishi 
hisoblanadi.
Turizmdagi  xalqaro  huquq-me’yorlami  qabul  qilgan  mam- 
lakatiarda  turistlar  ana  shu  huquq-me'yorlarga  ishonib,  suyanib, 
erkin harakat qiiishadi. Shu bilan birga, turizm rivojlanishida turistik 
oqimlaming  muayyan  davlatda  yoki  davlatlarda  ko‘payishi 
turizmdagi xalqaro tashkilotlaming faoliyatiga ham  bog‘Iiq  bo‘Iadi. 
Har  bir  davlatda,  shuningdek,  xalqaro  miqyosda  turizmni  tashkil 
etishning eng rmihim  elementlaridan biri -  turistlarning sogiig‘i va 
hayoti  xavfsizligining  ta’minlanishi  hisoblanadi.  Turistlarning 
hayoti  xavfsizligi  va  buyumlarining  saqlanish  kafolati  xalqaro 
miqyosda  va  davlatlar  hududlarida  harakatlanish  xavfsizligidagi 
juda  ko‘p  majmuali tadbirlaming  qonun himoyasida  ta’minlanishni 
talab qiladi.
Turizmning  xalqaro  xavfsizligidagi 
xalqaro  tajribalami 
Butunjahon  turistik  tashkiloti  (BTT)  tadqiq  qiladi  va  tadqiqot 
natijalari  asosida  ishlab  chiqilgan  tavsiyalami  xalqaro  turizm 
to‘g‘risidagi  qonun  va  huquqiy-me’yoriy  hujjatlar  qabul  qilgan 
davlatlarga ko'rsatma - y o ‘llanma sifatida taqdim qilib kelmoqda.
Sayohatlaming  xavfsizligini  ta’minlash  haqidagi  turizm 
Xartiyasi  1985-yil  BTT  dagi  Bosh  Assambleya  ning  VI  -  
sessiyasida  qabul  qilingan edi.  Xartiya tarkibi  9 ta modda va turist 
kodeksidan iborat. Xartiyaning 4-moddasida turistlarning sog‘ligi va 
hayoti  xavfsizligini  ta’minlashda,  ularning  buyumlarini  saqlanishi,
355

---

har  bir  davlat hududlarida  erkin  harakat  qilishida  quyidagi  talablar 
bajarilishi dunyodagi barcha davlatlarga tavsiya qilingan:
•  turistlarga  imkoniyatlarning  yaratilishi,  o‘z  davlatida  va 
chet  ellik  turistlar  uchun  sayohatlar  davrida  BMT,  BTT,  Xalqaro 
fuqarolar  aviatsiyasi  tashkiloti,  Xalqaro  dengiz  tashkiloti,  Xalqaro 
bojxona  harnkorligi  Kengashi  va  boshqa  xalqaro  tashkilotlaming 
turizm  to‘g‘risidagi,  xalqaro  turizm  to‘g‘risidagi  «Holatlar», 
«Dasturlar»,  «Huquq-me’yorlar»  bilan  tanishish,  ulami  o‘rganish, 
foydalanish sharoitlarini yaratishlari;
•   turistlaming  bilimi  va  madaniyati  o‘sishiga  hamkorlik 
qilishi  va  yetib  kelgan  davlatlaming  mahalliy  aholisi  bilan  boigan 
muloqotlarda,  aloqalarda  o‘zaro  tushunish,  o^zaro  do‘stona 
muhitlarining yaratilishi;
•  turistlaming  hayoti  xavfsizligini  ta’minlash  va  buyumla- 
rining  saqlanish  chora-tadbirlarini  xalqaro  qonunlarga  mos  holda 
ishlab chiqishi;
•  gigiyena  va  sogMiqni  saqlash  xizmatlariga  murojaat  qilish, 
yordam  olishning  barcha  shart-sharoitlarini  yaratishi,  yuqumli 
kasalliklar va baxtsiz hodisalardan 
saq lan ish  
haqida ogohlantirish;
•  turizmda  buzg‘unchilik 
m a q sa d la rid a g i 
qilingan har qanday 
xatti-harakatlaming oldini olish;
•  turistlar  va  mahalliy  aholini  giyohvandlik  moddalaridan 
noqonuniy  foydalanish  manbalaridan  himoya  qilish  tizimlarini 
ishlab chiqish.
Turizm  bo‘yicha  Gaaga  deklaratsiyasi  10  ta  tamoyilni  qabul 
qildi  va  uni  barcha  mamlakatlarga 
tarq a td i. 
Deklaratsiya  jahonda 
turizmning  rivojlanishida  turizm  xavfsizligi  xalqaro  miqyosda  va 
milliy davlatlar miqyosida ta’minlanishi  shartligini  ta’kidladi.  Bun- 
ga erishish uchun quyidagilami amalga oshirish tavsiya qilindi:
•  turistlaming  hayoti  xavfsizligini  ta’minlash  me’yorlarini 
ishlab chiqish va turizmda joriy qilish;
•   jamoatchilikka aniq axborotlarni yetkazish va tarqatish;
•  turistlaming  xavfsizligini  o‘rganuvchi  va  ta’minlovchi, 
ayniqsa,  ekstremal  vaziyatlarda  xavfsizlikni  ta’minlashni  tadqiq 
qiluvchi institutsional markazlar tashkil qilish;
356

---

•  turistlarning  xavfsizligini  ta’minlashda  xalqaro,  qit’alararo 
hamkorlikni tashkil qilish va harakatlantirish;
•  turistlami  hurmat  qilish,  qadr-qimmatini,  huquqini  va  xavf­
sizligini himoya qilish turizm rivojlanishining ajralmas qismidir.
•  turistlami  himoya qilish,  hayoti  xavfsizligini  ta’minlashdagi 
huquqiy  me’yorlami  ishlab  chiqish,  xavfga  qarshi  chora-tadbirlar 
tizimini yaratishda har bir davlatlarning BTT bilan o‘zaro hamkorlik 
qilishini ta’minlash.
Gaaga  deklaratsiyasida  qabul  qilingan  yana  bir  muhim  hujjat 
shundan  iborat  bo‘ldiki,  terrorizm  turizm  va  turistik  harakat- 
lanishning rivojiga real xavf, deb tan olindi. Jahondagi davlatlarning 
terroristiarga  har  xil  siyosiy  sabablami  ro‘kach  qilib,  boshpana 
berish hollari jahon miqyosida qoralanishi e’tirof etildi.
Xalqaro turizm  xavfsizligi  va turistlarning  hayoti xavfsizligini 
ta’minlashda  BTT  ning  2001-yiI  30-sentabr  -   1-oktabrda  Yaponi- 
yada  (Osaka  deklaratsiyasi)  o‘tkazilgan  konferensiyasi,  MDH 
davlatlarining «Turizm  sohasida hamkorlik» -  Ashxobod 23-dekabr 
1993-yil,  29-oktabr  1994-yil,  4-noyabr  1994-yil  Osaka  deklara­
tsiyasi,  «Turistik faoliyatni tashkil qilish Yevropa Kengashi», 2-no- 
yabr  1981-yil  Nepaldagi  «Xalqaro mehmonxona qoidalari  assotsia- 
tsiyasi» muhim qarorlar qabul qildi, tavsiyalar ishlab chiqib,  dunyo 
mamlakatlariga tarqatdi.
Turizm  mamlakatlarining  21%  ida  maxsus  turizm  politsiyasi 
tashkil  qilingan  bo‘lib,  bu  politsiya  faqat  turizm  faoliyati  bilan 
shug‘ullanadi.  Turizm  politsiyasi  zimmasiga  turistlami,  turizm 
resurslarini va atrof-muhitni muhofaza qilish, giyohvandlikka qarshi 
kurashish,  mahalliy  etnik  guruhlami  himoya  qilish  vazifalari  ham 
yuklatilgan.
Xalqaro  turizm  amaliyotidan  ma’lum  bo‘ladiki,  ko‘pgina 
davlatlarning  turizm  boshqaruvi  turistlarning  dunyo  davlatlariga, 
mintaqalariga  borishi  yoki  bormasliklari,  xavfsizlikning  holati, 
darajalari,  ushbu davlatlarda turizm  siyosati  va himoya haqida aniq 
tavsiyalar  ishlab  chiqadi  va  o‘z  ommaviy  axborot  vositalarida 
muntazam ravishda tavsiyalar berib boradi.