Samarqand iqtisodiyot va servis instituti turizm: nazariya

5. Asosiy xizmatlarni aniqlang.
a) turistlar taklif qilgan xizmatlar;
b)  transport,  joylashtirish,  ovqatlantirish,  gid-ekskursiya  va 
ko‘ngilochar xizmatlar;
d) joylashtirish va ovqatlantirish xizmatlari;
e) mehmonxona xizmatlari.
128

---

8-mavzu. TURIZM SOHASIDA JOYLASHTIRISH
XIZMATLARI
Reja:
8.1. Turizm sohasida joylashtirish vositalari va xizmatlari.
8.2. Mehmonxonalaming turlari va tasnifi.
8.1. Turizm sohasida joylashtirish vositalari va xizmatlari
Mehmonxona  xo‘jaligi  insoniyat tarixidagi  har qanday  ijtimoiy 
formatsiyaga  xos  bo‘lgan, mehmonni  hurmat  qilish,  uni qabul  qilib 
olish  va  xizmat  ko‘rsatish  tantanalari  kabi  eng  qadimgi  an’ana- 
laridan  kelib  chiqadi.  Mehmonxona  xizmatlari  turizm  sohasining 
eng  muhim  tarkibiy  qisimlaridan  biri  hisoblanadi.  Mehmonxona 
biznesida  ko‘rsatiladigan  xizmatlar  sifatini  oshirish,  bu  borada 
mavjud  xorijiy  tajribani,  ularning  rivojlanish  tendensiyasini 
o‘rganish zamon talabi boMib qolmoqda.
Mehmonxona  -   kecha-yu  kunduz,  uch  smenada,  yigirma  to‘rt 
soat  davomida  murakkab  texnologik  jarayonlar  sodir  etiladigan 
korxona  bo‘lib,  unda  taklif  etiladigan  xizmatlar  turistlar  uchun 
awalo, qulay va xavfsiz bo‘lishi kerak.  Mehmonxona  individual va 
jamoaviy joylashtirish  vositasi  sifatida jihozlangan  aniq  nomerlar 
soniga  hamda  kategoriyasiga  qarab  xizmatlar  yig‘indisini  taklif 
qiluvchi korxona hisoblanadi.
0 ‘zbekistonda mehmonxona biznesining rivojlanishidagi asosiy 
o‘zgarishlar sifatida mehmonxona ixtisoslashuvining chuqurlashuvi, 
xalqaro  mehmonxona  tarmoqlarining  tashkil  topishi,  mehmonxona 
biznesiga zamonaviy kompyuter texnologiyalarining kirib kelishi va 
ulardan samarali foydalanishning yo‘lga qo‘yilganligi kabi bir qator 
omillami keltirib o‘tish mumkin.
Bugungi  kunda  mamlakatimizda  mehmonxona  biznesi  bilan 
shug‘ullanadigan  tadbirkorlarga  keng  imkoniyatlar  yaratilgan.  So- 
hani rivojlantirishga qaratilgan qonun osti hujjatlari ishlab chiqilgan 
va  bu  ish  hozirda  ham  davom  ettirilmoqda.  0 ‘zbekiston  Res­
publikasi Vazirlar Mahkamasining  1998-yil 2-mart “Toshkent shah­
rida  xalqaro  klassdagi  4  yulduzli  mehmonxona  qurilishi  sama- 
radorligini oshirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”
129

---

gi,  2002-yil  2-sentabr  “0 ‘zbekiston  Respublikasida  mehmonxona 
biznesi  va  xalqaro  turizmni  yanada  rivojlantirish  chora-tadbirlari 
to‘g‘risida”gi Qarorlari shular jumlasidandir.
0 ‘zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasining  2014-yil 
13-martdagi  60-sonli  «Turizm  faoliyatini  amalga oshirish va  litsen­
ziyalash  tartibini  takomillashtirish  chora-tadbirlari  to‘g‘risida»gi 
qabul  qilingan  Qarori  mehmonxona  biznesi  bilan  shug‘ulianuvchi, 
ya’ni “mehmonxona xizmatlari  ko‘rsatishni  moMjallayotgan oilaviy 
korxonalar”  ga juda katta  imkoniyatlar  eshigini  ochib  berdi.  Unga 
ko‘ra,  “Faqat  mehmonxona  xizmatlari  ko‘rsatishni  mo‘ljallayotgan 
oilaviy  korxonalar  uchun  qonun  hujjatlarida  belgilanganga  teng 
boMgan  ustav  fondiga  ega  bo‘lishlari  kerak”29.  Endilikda  oilaviy 
tadbirkorlik  tipidagi  mehmonxona  ochish  uchun  hujjatlarda  bel­
gilangan  eng kam  ish  haqining  o‘n  baravari  miqdoridan  kam  bo‘l- 
magan  ustav  fondini  shakllantirishi  va  yashab  turgan  uylarini 
noturar  joy  shakliga  o‘tkazmasdan  mehmonxona  biznesi  bilan 
shug‘ullanishlari mumkin.
0 ‘zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  Sh.M.  Mirziyoyevning
2016-yil  2-dekabrdagi  “0 ‘zbekiston  Respublikasining turizm  soha- 
sini jadal rivojlantirishni ta’minlash  chora-tadbirlari  to‘g‘risida”gi30 
Farmoni  turizm  sohasidagi  tadbirkorlik  faolligini  yanada  rag'bat- 
lantirish, turizm infratuzilmasini rivojlantirish, turizm tashkilotlariga 
qo‘shimcha  imtiyoz  va  preferensiyalar  berishga  imkon  yaratdi. 
Ushbu farmonga ko‘ra:
•  turizm  operatorlari  ular  tomonidan  ko‘rsatiladigan  turizm 
xizmatlari  uchun tushadigan  xorijiy valyutadagi  tushumni  majburiy 
sotishdan ozod qilinadi;
•  mehmonxonalar  xorijiy  valyutadagi  tushumning  faqat  25 
foizini belgilangan tartibda majburiy sotadilar;
•  xorijiy  fuqarolar  tomonidan  mehmonxonalar  xizmatiga  haq 
to‘lash  erkin  ayirboshlanadigan  valyutada  amalga  oshiriladi,  ular 
uchun to‘lov respublikaning davlat va budjet tashkilotlari tomonidan 
amalga oshiriladigan holatlar bundan mustasno;
29 0 ‘zbekiston Respublikasi  Vaziriar Mahkamasining 2014-yil  13-martdagi  60-sonli  «Turizm  faoliyatini 
amalga oshirish va litsenziyalash tartibini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g'risida»gi Qgrori.
30 O zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  Sh.M Mirziyoyevning  2016-yil  2-dekabrdagi  “0 ‘zbekiston 
Respublikasining turizm sohasini jadal rivojiantirishni ta’minlash chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi  Farmoni 
// Xalq so‘zi, 2016-yil, 7-dekabr.
130

---

• 
yuridik  shaxslar  kamida  “4  yulduzli”  darajadagi  mehmon­
xona  va motellami  foydalanishga topshirganda,  ular yuridik shaxs- 
laming  foyda  solig‘i,  yer  solig‘i  va  mol-mulk  solig‘idan,  shuning­
dek, yagona soliq to‘lovidan 5 yil muddatga ozod qilinadi.
Mehmondo‘stlik industriyasi -  bu mintaqa yoki turistik markaz 
xo‘jaligining  kuchli  tizimi  va  turizm  iqtisodiydtining  muhim 
tarkibiy  qismidir.  Mehmon  qabul  qilish  industriyasini  guruhli  va 
yakka  joylashtirishning  turli  xildagi  otellar,  mehmonxonalar, 
motellar,  yoshlaming  xostel  va  yotoqxonalari,  appartamentlar, 
turistik  qishloqlar,  shuningdek,  turistlarni  joylashtirishda  ishtirok 
etuvchi xususiy sektomi tashkil etadi.
Mehmonlami  ro'yxatga  olish,  ularning  kelishi  va  ketishini 
boshqarish, mehmonlarga turli-tuman xizmatlar ko‘rsatish mehmon- 
xonaning  ma’muriy  qismida  amalga  oshiriladi.  Mehmonlar  oqimi 
har xil kiruvchi lar, ketuvchilar, yashovchilardan iborat. Joylashtirish 
xizmati asosan quyidagi ishlami o‘z ichiga oladi:
•  mehmonlar  hujjatlariga  ko‘ra  qabul  qilinadi.  Ma’mur meh­
mon bilan  yashash joyini  (nomer toifasi,  uning joylashgan o‘mi  va 
sh.k.ni),  ko‘rsatiladigan  xizmatlarni,  yashash  muddatini  kelishib 
oladi.  Yashash  uchun  haq  olinadi.  Rasmiylashtirish  yakunlangani- 
dan keyin mehmonga nomer kartasi va kaliti beriladi;
•  mehmonlar  nomerda  yashashi  davrida  ularga  xizmat  ko‘r- 
satish,  yashash  muddatini  uzaytirish,  mehmonni  bir  nomerdan 
boshqa nomerga o‘tkazish (zarur hollarda), yashash uchun haq olish, 
mijozning  xohishiga  qarab  unga  qo‘shimcha  xizmatlar ko‘rsatishni 
o‘z ichiga oladi;
•  mehmonning  jo ‘nab  ketishini  rasmiylashtirish  chog‘ida 
ko‘rsatilgan  xizmatlar  uchun  u  bilan  to‘liq  hisob-kitob  qilinadi 
(foydalanilmagan  avans  qaytarib  beriladi),  mijoz  nomer  va  kalitni 
topshiradi.  Mijoz  bilan  hisob-kitob  naqd  pul  bilan  ham,  pul 
o‘tkazish yo‘li bilan ham amalga oshirilishi mumkin. Yagona hisob- 
kitob soati (12 soat) tizimini joriy etish mehmonxona ma’muriyatiga 
mijozlar  bilan  texnik  hisob-kitob  qilish  jarayonini  soddalashtirish 
imkonini  beradi.  Mijozga  kredit  kartalaridan  foydalanish  imkonini 
berish y o ii bilan mehmonxona uning erkinlik darajasini oshiradi.
Qabul qilish xizmatining ishini yengillashtirish uchun axborot- 
hisoblash  tizimlari  ishlab  chiqilgan  va  tatbiq  etilmoqda.  Umumiy
131

---

holda  axborot-hisoblash  tizimi  quyidagi  to‘rtta  funksional  qismdan 
tashkil topadi:
-  joylami oldindan buyurtma qilish kichik tizimlari;
-  xizmatga doir axborot berilishini ta’minlash tizimlari;
-  navbatchi ma’mur tizimlari;
-  mehmonxona ma’muriyati tizimlari.
Turizmda  axborot  hisoblash  tizimining  imkoniyatlari  juda 
keng. Joylami oldindan buyurtma qilish jarayonini avtomatlashtirish 
bilan  bir qatorda,  kelayotganlar ro‘yxatga olinadi,  nomer  fondining 
hisobi yuritiladi, mijozlar uchun hisob varaqlar tayyorlanadi.
Mehmonxonalar va
 
o'xskash
Mehmonxonalar
Motellar
Pansionlar
Plyajdagi
mehmonxonalar
Homerga ega 
klublar
Mehmonxona
uylari
Va boshqalar
ТЦотЛ
 
mehmonxonalari va
 
joylashtirish
 
vositalari
Turistik bazalar
Yoshlar uchun 
mo'ljallangan 
mehmonxonalar
Turistik
mehmonxonalar
Turistik qishioqcha 
Bungalo
Ijtimoiy turizm 
muassasalari
Va boshqalar
joylashtirish
vositalari
Davolovchi
mehmonxona
Mehnat va dam 
olish lagerlari
Joylashtirishning
transport
vositalari
Rotel
Botel, flotel 
Bastay 
Boshpana
Альпотеллар
Maxsuslashtiril-
 
magan joylashtirish
 
vositalari
Xususiy yashash 
joyi
Xususiy uyda 
raga oling 
xonalar
Qarindosh va 
tanishtarining 
joylashtiruvi
Xususiy 
agentlardan 
ijaraga olingan 
xonalar
Va boshqalar