Samarqand iqtisodiyot va servis instituti turizm: nazariya

§“ e :s 
ч
3   . b . Z
_* 
СЛ
£   trt  о  
> .2*  >
i   € . |
Й
$
  Й.-5
a   a
’?
l i - S
a  ** '
n
=  
о
I   -
^   *rj
©fl , s
С   te
•i <§ 
3 
Х
Л
«  is 
r f S
-O 
cN
ee
rS   —•
£
я  « I
S l * f
h 
2
 
з 
2
|
e
£
я  
I  J M
■g  - r   I S
a £   § 
M
 
л   8 j> 8
a
» ' - 1 1
■ s a g s  
!■§ 
I
N   S   «   ^
’С О   с  
*я
2 |  Д |  
s i - 2  i
S H  
S
5
  . £ §
rt  *i  и  S
„ л   £   g
t i l l
* l l f  
■Z'  £
 
-!•
л  
—
 
О
I
e l -8 
i   ^  "3 I 4
1  '  J   -I
I S ?  I
*   | |
293
A
li
m
ov
a 
М
. 
T
. 
“H
ud
ud
iy
 
tu
riz
m
 
bo
zo
ri
ni
ng
 
ri 
vo
j 
U
ni
sh
 
xu
su
si
ya
tl
ar
i 
va
 
te
nd
en
si
ya
ia
ri
 
(S
am
ar
qa
nd
 
v
il
o
y
at
i 
ir
u
so
li
d
a)”
 
m
av
zu
st
da
 
do
kt
or
ii
k 
d
is
se
rta
ts
iy
as
i.
 2
01
7 
y.

---

______
______
 
18
.1
. 
l-
ja
dv
al
n
in
g 
d
a
vo
m
i
k
o
‘r
sa
ti
sh
 
va
 
su
g
‘u
rt
a 
m
as
alalari 
b
o
‘y
ic
ha
 
sem
inarla
r 
va
 
k
e
n
g
a
sh
la
m
i 
ta
sh
k
il
 
et
is
h 
v
a
 
o'tk
azi
sh 
bi
la
n 
sh
u
g
‘ulla
na
di.
 
Tas
h
ki
lo
tg
a 
a
’z
o 
k
lu
b
ia
r 
faoliyati 
to
‘g
‘ri
si
d
a, 
u
la
r 
to
m
o
n
id
an
 
ko'r
sa
til
ad
iga
n 
x
iz
m
at
la
r 
tu
rla
ri
 
to
‘g
‘ris
idagi 
q
o
‘llan
mal
ar, 
a
v
to
m
o
b
il
 
y
o
ll
a
ri
 
sx
emalari 
va
 
k
ar
ta
la
r 
na
sh
r 
e
ti
la
d
i.
>v
e
3
£
з
'§
i
%
>%
ei
tt)
О
351  
si
 
€   й 
■ a s
E  e
I I  
s   a
^  
л
,2  с
s i
s
«
ж  ВД
63  rv
■ g l  
3   S3 
*   § 
i   «  
Sp-g
(в  a
a   с
g
5 
.i
•I  =   '£   £   :
3  H -c .2 
• S f c S
f  
§  1 
8 
8
.
о   2  U-s 
|   3   1 1 '
6  .  з  73
' !   s -s  g
|   S  rf  S.
i r i s
»  g>  a
\
  с   ;-»  >» 
q
 
;  c  
и   “
i ' l i - p l ’
l l i l   t :
 
i  О  
®  w
I   I  
*
! ! ? ; * ■  
: ' 5 t «   g  j
•s «  Ь  2
s i ■
!
2   $  . S o
s   S,a 
e
 
'  ® и  a .a  ■
i S b i i i
i  Й  £   « с   '
a
w
с
•+»»
 
сз  о
о
e
JG
о
£
с
л
ьо
8
сг
еЗ
1   s
во 
•« 
.а
1 3   |
р 
j
:
j
2
! г ?
а * ' =  
И з  ■£
§  ь  в
 
®  .3
* *  О  *ь-
«  is  2
е   Л -  »
§   3   <3
 
§Р  *  &
3   I   о
1  I  ~
P ! i
У  а  аг
d   3   с
Я,™ 
2?
§ .| 
8
a Л а
i | i
i l l
’t w O
\&  С   <л
2 £ 3
.А   "3 
я   5  «
t
  « -а
,2  Й  'З
и   О   S  
Я  «л  Ч
S  8 й  
S'  ”   £  
§  Л   1*
Л   — и
о  . ^ 3
с   « У  
я   е   U  
а-  “   г
«  Е 
_
X  о  S
_v> 
СО
st
•I
I  
,  
! . §  
a t  
« в ’8
§  is
!
294
X
al
q
ar
o 
ha
vo
 
tr
a
n
sp
o
rt
i 
1
919
-yi
ld
a 
as
os
 
so
li
n
g
a
n
 
h
am
d
a 
19
45
-yi
ld
a 
q
ay
ta
 
ta
sh
ki
l 
etilgan. 
I A
T 
A
 
- 
xa
lq
ar
o 
m
iq
-
 
a
ss
o
tsi
a
tsi
y
a
si
 
(I
A
T 
A
 
- 
yo
sd
a
 
re
ysla
mi 
a
m
al
ga
 
osh
iruv
chi 
a
v
ia
ts
iy
a
 
kom
pan
iya
larin
ing 
xa
lq
ar
o 
a
ss
o
ts
ia
ts
iy
a
si

---

1
8
.1
.l
-j
a
d
va
ln
in
g
 
d
a
v
o
m
i
*- '£ tn"
•f ^  I
(3  3   a
£ >  £
*  e
• 3   CS
£  s
I .  ff-S  о
c £ !   £   -В
‘С •£:
49  •-  вол;
S ■£ ■§ J
^ o
l
3  =   5   « 
£ , | У «
s'
^ .a
’M  <14
T  .2
"s  У
 
S  ®
I  5
I   ^
i l
 
I   8 
" I
S3  о   I  
2 §   1   1  
8*1  S  *
<3  t:  ^   s
* 1 * 2
« 
I  -s
f  й
295

---

1
8
.1
.1
-j
ad
va
ln
in
g 
d
a
vo
m
i
О  «л 
СГ  О
ев
e
j*
  S  A 
^
•a  xi  -2  v)  o 
j
5  "П
1
3
§ 
-П
Ш
и -
? 4 i i
S)-E « s   7
сЗ Л  b 'o "§
>>.£ 
■%
  s =
1 1   a !   о
!•*•£  S.? 
*   =a  i   - s   - g  
«■a  js^
i e 
•§= 
^ j  j  <§
i i
rt  v
и   S   *5
и   Л   X
1з!
3  ;i   S 
_  2  2  § 
з  
я   й
та  та
тг 
м
 Г2 "n
ri  1 1 И i*
Я 
fa  -2   £
А  и
s 1 1
S ’l   *  V i
._. 
£   £   ' £  
J X   , Ъ ~
  N   ‘C
-С 
<л
 
*C  Л
a |   s  a  8
_» 
%  60  *  (Q
e* 
_C -C
1 & 1 H
Й i  J   1 1  
04  2  *  §■
'S .s 
? !  
*  §
^   • » 
ё   >
 
J*
 ’C 
JC
£   3  
.22
s   g
5  E
-c   ^
crt
3  
Д,
i .! -s
■s  ЛЙ  -C
.2   •§  I£
fe-a  s
•a
a t #
й   CL  A  
OOP
Ц 1
с
о
.fe-S
g  -С
0  S2
 
c/>  та
<   3
••ii
1 
*
'>>5
« > • §   =
СЛ  '*-
Os 
— 
—  JS
i  
4
 
! l i «
л  §  § -3
3  
g-'Ei)
3  .5?  §
h  8  5
5  “2  я
1 * 1 -
>
  •  «* .2 
«  fe j: ~
■°  .•§  j-   3-
:з   ’P  и  я
x   Л   'С   “
._. 
«   ‘5
1 * 5
~   о  я
«   ,i;  Л
I I 1?! i
ш
 
._ 
3 .£
о
сг
км
3)
3
I  в
>>
о
Е
!£
Й  
._ 
а   .£  
.S   j   с   «а  £
s   1   «*  §   а
О   и   г*  г
I  
I  8
'сл  «   g   ™
О . ^ С и
од 15
j§ ^ 
i i  
э  -i 
в  > 
Л 
00
а.  эд
a j; 
3 jf
-П  -С
I   .£  2
*s  "з  о
С  _4  <М
и  <5  с  
ЗРЛЭ  -с
2  -О  ев
3 .2 1 
9   &  *«•
I
о   -3 
~
  Л© 
Й   ^   »  
ЬО р-  CS
л
_  
§  
32  со 
л
I * ” 
.S-S3 
S s 1
с   J2
О  - я
>м  W
w  Си
9
<Л
сл  С
§  I
I
§   -2  
I I
Г=  о  
J 2   е
4=  £  
о  
£  
св  >•»
2   S   • 
?>  £   •
1   §
2  J? 
« J
^   15
N  О
. 2  
(Л
00  +3
8 - a
СО
—  ш
I I
g 5
22  ca
. И
3  
J  
х :   * с
со  >в-
j£
 *S
.52  еЗ 
. Ь   'S
I
р
  2
g   а*
3   ^
(Л
Й
л  
><
>  
Э
-  
- с
cd 
сл
§   ° °
х
  с
.2  в   о  ,
- 2
л
60

5 1 5   1
s>  а !  
%
°  и
  л  <и
s ?
i f
О  
I
и
е   Я
S  *
1 §  
св  сл
X   с
| s
2   <3
-с  с
1 1 
я   О
.£«  Е
.2  р 
£3 
j
:
S 4ГЛ
 
8-8-3-
v)  . 5   J 5
О
-   e l
J i l l
<9  S * T   S
■5
&  8  5
i   t
f
l
 
£ 
D . . 2  
1
!   J 2   a   1
i   •  s  1 
f -  
8 1
I
f t
 
t c   a
I
й
8
<
j
  i
s - f i
&
I
л  л  м *g
й , > * 5   E
I 
j
  1 1
5  g  g  C
• *   Й  
м
  [{j
e  
. 1
c3
S
*®  *S5  S
X
  I   I
fa  >4  «
I a 3
 
§   - 2   §  
w j  ■#
Л   o
s>  <Л
3   8
W
i
I
e
$
&e
1
I
4> 
V)
5
u S j
*5  2 ?  
|  .'r "5  I  -I 
~  8  |   i  |  
-I  5   §
2   e   4   S
8   S  >
-ST
я
X
p  ^   5 
1 1 1 ' "
§ |
x
|
‘I  
£
  .2>
I   €
•f 8 
X
i
Й5  "S'
"3  -I
s  S
1   «
g 
й
в 
ъ
 
«
296

---

18
.1
. 
i-
ja
dv
al
n
in
g 
d
a
vo
m
i
{50 -2
0   .S  f i   _  
S3  *  
I
1   S  “ l
&  «>'С .i
■? 1 !  -a
.
8  s-1  §
cd  ^  1л  O
■JhrS
•■C  <2 .g
И-з  л
.&»  g   T 3   , g
I  JS
tg ^  
,
s  
iS
2  £  t4 1
 
X5  3  О -C  i
t  e  SP|
2P л  ^  t? 
«J  >  вд.д
*   « - i l  
• E   J 3   w
I I  f  1
l l f l
 
» 5   a   S
J S
  S   ! S   X
297
M
aoba: 
A
li
m
ov
a 
M
.T
. 
“
H
ud
ud
iy
 
tu
riz
m
 
bo
zo
ri
ni
ng
 
ri
vo
jl
an
is
h 
x
u
su
si
y
at
la
ri
 
va
 
te
n
d
en
si
y
ai
ari
 
(S
am
ar
qa
nd
 
vi
lo
y
ati
 
misolida)”
. 
Iq
ti
so
d
iy
o
t 
fa
nl
ar
i 
do
kt
or
i 
ilm
iy
 
d
ar
aj
as
in
i 
ol
is
h 
uc
hu
n 
yo
zi
lg
an
 
d
is
se
rt
at
si
y
asi
. 
20
17
 
y
.

---

Jahonda turizmni rivojlantirish bo‘yicha eng nufuzli Birlashgan
 
millatlar tashkilotining Butunjahon turizm tashkiloti
Butunjahon  turizm  tashkiloti,  YUNVTO,  BMT  BTT  (ingliz- 
cha 
United  Nations  Vorld  Tourism  Organization;  UNVTO;
  fran- 
suzcha 
Organisation  Mondiale  du  Tovrisme;  OMT
;  ispancha 
Or­
ganization Mundial del Turismo;  OMT) -
 BMT qoshidagi tashkilot 
bo‘lib,  barqaror  va  hammabop  turizmni  rivojlantirish  bilan 
shug‘ullanadi. Bu tashkilot turizm sohasidagi dunyodagi eng nufuzli 
xalqaro yetakchi tashkilot hisoblanadi.
Tashkilotning shtab-kvartirasi Madridda joylashgan. Bosh kotib -  
Taleb Rifai (lordaniya).
1925-yilda  Gaagada  Rasmiy  turistik  assotsiatsiyalar  xalqaro 
kongressi (IKOTT) sifatida tuzilgan. Ikkinchi Jahon urushidan so‘ng 
Rasmiy turistik tashkilotlar xalqaro birlashmasi  (IUOTO;  MSOTO) 
(qarorgohi  Jeneva  shahrida  joylashgan)  deb  qayta  nomlangan. 
Mazkur  tashkilot  154  ta  mamlakat,  7  hudud  va  400dan  ortiq 
hududiy davlat shoxobchalari, turistik birlashmalar, turizm va servis 
oliy  ta’lim  muassasalari,  havo  yo'llari  mehmonxona  guruhlari  va 
turoperatorlardan  iborat  xususiy  kompaniya  sektorlaridan  tashkil 
topgandir.  Umuman  olganda,  BTT  1975-yil  2-yanvarda  tashkil 
topgan deb tushuniladi.  Shu kuni uning ustav normalari va qonunlari 
kuchga kirgan.
BTTning  asosiy  maqsadi
  turizmda  barchaga  maqbul  bo‘lgan 
iqtisodiy  o‘sish,  xalqaro  savdo  va  xalqaro  xo‘jalik munosabatlarini 
tiklash,  millatlararo  totuvlik,  tinchlik,  mustaqillikka  nisbatan 
hurmatni shakllantirish hisoblanadi.
BTTning  asosiy faoliyat yo4nalishlari:
  “Turistlar  harakati  va 
rasmiyatchilikni  soddalashtirish; turizmni tartibga solish qonunlarini 
muvofiqlashtirish,  shu jumladan,  favqulotda  vaziyatlar  (epidemiya, 
tabiiy  ofatlar  va  hokazo)  yuzaga  kelganda;  mamlakatlarga  turistik 
tomonlar o‘zaro faoliyatini tartibga solish siyosatini ishlab chiqishga 
yordam berish”.
BTTning tashkiliy tuzilmasi:
•  Bosh Assambleya.
•  Ijro qo‘mitasi.
•  Hududiy komissiyalar.
298

---

•  Qo‘mitalar.
•  Kotibiyat.
Bosh Assambleya BTTning bosh yig‘ilishi sanaladi.  U har ikki- 
yilda  tashkilot  budjeti  va  ish  dasturini  tasdiqlash  harnda  turizm 
sohasi  uchun  o‘ta  muhim  bo‘lgan  masalalami  muhokama  qilish 
uchun  yig‘iladi.  Har  to‘rt  yilda  u  Bosh  kotibni  saylaydi.  Bosh 
Assambleya  amaldagi  va  assotsiyatsiyalashgan  a’zolar dan  iborat. 
Qo‘shilgan  a’zolar  va  boshqa  xalqaro  tashkilotlar  vakillari 
kuzatuvchi sifatida ishtirok etishadi. Xalqaro turizm etikasi korniteti 
Bosh Assambleya yordamchi tashkiloti hisoblanadi.
Ijroiya qo‘mitasL
  BTTning Ijro qo‘mitasi boshqaruvchi  qo'mita 
bo‘lib,  tashkilot  o‘z  ishini  amalga  oshirishi  va  o‘z  budjetiga  rioya 
qilishini ta’minlashga javobgardir. U har ikki yildan ko‘p bo‘lmagan 
mudddatda  yig‘iladi  va  Bosh  Assambleya  tomonidan  har  besh 
amaldagi  a’zoga  bitta  vakil  to‘g‘ri  keladigan  tartibda  saylanadigan 
a’zolardan  tashkil  topadi.  BTTning  qarorgohi  qabul  qiluvchi 
sifatida,  Ispaniya  Ijro  qo‘mitasida  doimiy  o‘ringa  ega. 
Hududiy
 
komissiyalar.
  YUNVTO  6  ta  Afrika,  Amerika,  Sharqiy  Osiyo  va 
Tinch okeani, Yevropa va Janubiy Osiyoda hududiy komissiyalariga 
ega.
Qo'mitatar.
  BTTning maxsus qo‘mitalariga dastur tarkibi  va uni 
boshqarish bo‘yicha a’zolar kiradi. Ularga, Dastur va budjet qo‘mitasi, 
Statistika  va  turizmning  yordamchi  hisoblari  qo‘mitasi,  Turizm  va 
raqobatbardoshlik  qo'mitasi,  Turizm  va  barqaror  rivojlanish  sohasi 
bo‘yicha  qo‘mita,  Turizm  etikasi  bo‘yicha  xalqaro  qo‘mita  va  A’zo 
bo‘lish bo‘yicha tushgan arizalami ко‘rib chiqish qo‘mitasi.
Kotibiyat.  Kotibiyat  boshlig£i  Bosh  kotib  Taleb  Rifai  hisob- 
lanib,  u  BTTni  Madriddagi  qarorgohida  faoliyat  yurituvchi  110 
nafar  xodimlami  boshqaradi.  Ushbu  xodimlar  BTTning  dastur lari 
bajarilishini  va  a’zo  mamlakatlar  ehtiyojlarini  qondirish  ustida  ish 
olib boradilar. Kotibiyat Yaponiyaning Nara shahrida joylashgan va 
Yaponiya  hukumati  tomonidan  moliyalashtiriladigan  Osiyo-Tinch 
okeani uchun hududiy qoilab-quwatlash markazini ham o‘z ichiga 
oladi.  BTTning rasmiy tillari  arabcha,  inglizcha, fransuzcha,  ruscha 
va ispanchadir.
299

---

Hamkorlik.
  Butunjahon  turizm  tashkiloti  turizm  sohasini 
rivojlantiruvchi  loyihalarni  amalga  oshiradi  va  moliyalashtiradi, 
turizmni  barqaror  rivojlantirish  uchun  turistik  faoliyat  tajribasini 
rivojlanayotgan  mamlakatlar  bilan  ulashadi.  BTT  BMTning 
Rivojlanish dasturi bo‘yicha ijro etuvchi agentligi hisoblanadi.
BTTning katta loyihalari: Pokistonda turizmni rivojlantirishning 
bosh  rejasi  (2001),  Xitoy  provinsiyalarida  turizmni  rivojlantirish­
ning  bosh rejasi  (2000-2002),  Ruandada  milliy bog‘lami  rivojlanti­
rish (1999), Moldaviyada turizmni rivojlantirish strategiyasi (1999).
BTTga  a ’zo  157  ta  mamlakatlar  ro‘yxati  tuzilgan.
  Batafsil 
ma’lumotga  ega  bo‘lish  uchun  Butunjahon  turistik  tashkilotining 
saytiga tashrif buyuring.
; . „  . 
-i
18.2.  Xalqaro tashkilotlarning O‘zbekiston turizmini
rivojlantirishdagi о‘rni 
j
Xalqaro  turistik  tashkilotlar  va  ulaming  0 ‘zbekiston  turizmini 
j 
rivojlantirishdagi  o‘mini  aniqlashda  strategik  ahamiyatga  ega  b o i- 
] 
gan  jarayonlarga  1993-yilda  «O'zbekturizm»  Milliy  kompaniyasi 
■]
 
Butunjahon  turizm  tashkilotiga  (BTT)  haqiqiy  a’zo  bo‘Iganini 
ta’kidlash  lozim.  Bu jarayon,  o‘z  navbatida,  0 £zbekistonda  xalqaro 
turizmni rivojlantirishda muhim omil bo Tib xizmat qildi.  1994-yilda 
BMT ning YUNESKO tashkiloti  hamda  0 ‘zbekiston hukumatining 
tashabbusi  bilan  Samarqand  shahrida  Buyuk  Ipak  yo‘lidagi  sha- 
harlarda  xalqaro  turizmni  rivojlantirish  bo‘yicha  Samarqand 
Deklaratsiyasi qabul qilindi. 
I
2014-yilda  BTT  Ijroiya  kengashi  99-sessiyasining  aynan 
Samarqand  shahrida  bo‘lib  o‘tishi  ham  xalqaro  turistik tashkilotlar 
oldidagi 0 ‘zbekiston turizmining nufuzini belgilaydi.
YUNESKO  tashkiloti  0 ‘zbekistonning  “Kadrlar  tayyorlash 
. 
milliy  dasturi”ni  amalga  oshirishiga  bevosita  yordam  ko‘rsatish 
maqsadida  bir  qator  oliy  o‘quv  yurtlarida  YUNESKO  kafedralari, 
shuningdek,  YUNESKO  maktablari  tashkil  etgan.  YUNESKO 
doirasida  Abu  Rayhon  Beruniy  (1973),  Abu  Ali  ibn  Sino  (1980) 
tavalludining  ming  yillik,  Mirzo  Ulug‘bekning  600  yillik  (1994), 
Amir  Temurning  660  yillik  (1996)  tantanalari  nishonlandi. 
YUNESKO  ning  Parijdagi  bosh  qarorgohida  Amir Temur haftaligi
300

---

o‘tkazilib,  «Temuriylar davrida fan,  madaniyat va maorifning gullab- 
yashnashi»  mavzusida  ilmiy  konferensiya  va  ko‘rgazma  tashkiJ 
etildi.  Bu  tadbirda  0 ‘zbekiston  Respublikasi  Birinchi  Prezidenti
I.Karimov  va Fransiya  Prezidenti  J.Shirak  ishtirok etdilar (1996-yiI
20-26-aprel). Toshkent shahrining 2000 yilligi (1980), Xiva (1997), 
Buxoro  (1997),  Termiz  (2002)  shaharlarining  2500  yilligi, 
Shahrisabz shahrining 2700 yilligi  (2002), Ahmad al-Farg‘oniyning 
1200  yilligi,  Imom  Buxoriynning  1225  yilligi  (1998),  «Alpomish» 
xalq  dostoni  yaratilganligining  1000 yilligi  (1999), «Avesto»  kitobi 
yaratilganligining 2700 yilligi (2001) nishonlandi.
VUNESKO  rahnamoligida  Samarqand  shahrida  «Sharq  taro- 
nalari»  xalqaro  musiqa  festivali,  Boysun  tumanida  folklor  festivali 
o'tkazib kelinmoqda.
0 ‘zbekistonning Birinchi Prezidenti I.Karimov  insoniy ideallar- 
ni  e’zozlagani,  madaniy  qadriyatlarni  tiklash  va  saqlashdagi,  ilmiy 
merosni  o‘rganishdagi  xizmatlari  uchun  YUNESKO  ning  Abu  Ali 
ibn Sino nomidagi oltin medali bilan mukofotlangan (1998).
YUNESKOning  “Jahon  merosi”  ro‘yxatidan  0 ‘zbekistonning 
31  ta  tarixiy  yodgorliklari  joy  olgan  bo‘lib,  ular  quyidagilardan 
iborat (18.2.1-jadval).
30t

---

Y
U
N
E
SK
O
 
«J
ah
on
 
m
er
o
si
” 
ro
‘yx
at
id
agi
 
0
‘z
be
ki
st
on
n
in
g 
ta
ri
xi
y 
yo
d
g
o
rl
ik
la
ri
%
00
Os
,o\
№ 
80
9
№
8
0
1
lO
00

я
№ 
5286
№ 
52
87
№ 
5288
№ 
52
8
9
Y
U
N
E
S
K
O
 
ro
‘yxatiga 
ki
ri
ti
lg
an
 
y
il
i
1
9
9
6
1
9
9
6
1
9
9
6
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
--
j
20
0
8
00
О
о
CN
00
о
о
(N
2008
200
8
at
sh
ki
l 
et
ilgan 
sanasi
X
V
I 
a
sr
Х
-Х
1П
 
a
sr
1
sr
Б
J
19
47
-yi
l
V
I-
V
II
 
a
sr
X
-X
I 
a
sr
iq
la
n
m
a
g
a
n
XX
 
a
sr
H