Samarqand iqtisodiyot va servis instituti ekskursiya xizmatini tashkil qilish

ta ’sirchanligi -
ya’ni obyektning tashqi jilosi, uni atrofdagi 
bino-inshootlar, landshaft bilan uyg‘unligi inobatga olinadi._
• 
saqlanganligi
- y a ’ni ekskursantlarga ko‘rsatilishi re- 
jalashtirilayotgan obyektning hozirgi holati baholanadi.
• 
jo ylash u vi -
obyektlarni tanlashda ular orasidagi masofa, 
yo‘llar holati, guruhni joylashtirish uchun qulay joyning mavjudli­
gi e ’tiborga olinadi.
obyektni ко ‘rsatishdagi vaqt cheklovlari -
ya’ni obyektlarni 
ko'rsatishda mavsumiylikni, kunning ma’lum bir soatini, oyning 
ma’lum bir kunini hisobga olishni nazarda tutadi.
Ekskursiya xizmati jarayoni ekskursantga zerikish va qiziqish- 
ni pasayishiga olib kelmasligi uchun ko‘p sonli obyektlar bilan 
to‘ldirib qo‘yilmasligi kerak. Ekskursiya xizmatining eng optimal 
davomiyligi 2-4 soat bo‘lib, bu vaqt ichida ekskursant 10-20 ta 
obyektlarni ko‘rishi mumkin. Ekskursiya xizmatiga bitta obyekt 
(me’moriy yodgorligi) va obyektlar guruhi ( tarixiy yodgorliklar, 
tabiiy obyektlar, muzey eksponatlari) kirishi mumkin. Obyektlar 
jamlanmasi ekskursiya mavzusi va ishtirokchilar tarkibidan kelib 
chiqqan holda tanlanadi.
Hozirgi vaqtda respublikamizda davlat ro‘yxatida 7 mingdan 
ortiq tarixiy arxeologik va madaniy yodgorliklar, muzeylarimizda 
esa 10 mingdan ortiq eksponatlar saqlanmoqda.
Shahar bilan tanishuv mavzusidagi ekskursiyada faqat tarixiy 
yodgorliklarni ko‘rsatish noto'g‘ri bo‘ladi. Agar marshrutda yod- 
gorliklardan tashqari boshqa inshootlar, ko‘chalar, maydonlar, xi- 
yobonlar, tarixiy joylar, tabiat yodgorlikiari kiritilsa, bu ekskur­
santlar taassurotini boyitadi.
Yangi ekskursiya mavzusini tayyorlash jarayonida obyektlarni 
joyida o‘rganish maqsadga muvofiqdir. Zarur m a’lumotlami kitob, 
albom, rasm kabi manbalardan olish mumkin. Gidning ekskursiya 
obyektini bevosita o ‘z joyida o ‘rganishi guruhni to‘g‘ri joylashti- 
rishga, uni samarali ko‘rsatishga yordam beradi. Obyektlar tan- 
langandan so‘ng, har bir obyektga kartochka(pasport) tuziladi.
85

---

Obyekt kartochkasi m a’Iumotlaridan shu va kelajakdagi mavzu- 
larni tayyorlashda ham foydalanish mumkin14.
Obyekt kartochkasiga quyidagi m a’lumotlar kiritiladi:
1. Obyekt nomi (dastlabki va zamonaviy ) shuningdek, aholi 
orasida ishlatiladigan nomi;
2. Obyekt bilan bog‘liq bo‘lgan tarixiy voqealar, uning vaqti;
3. Obyektning joylashgan joyi, uning pochta manzili, hududi 
(shahar, qishloq, sanoat tashkiloti);
4. Obyekt tavsifi (borish yo‘li, muallifi, qanday materiallardan 
tayyorlanganligi, memorial taxtadagi yozuvi);
5. Obyekt haqida m a’Iumot beruvchi manbalar (adabiyotlar, 
arxiv m a’lumotlari, og‘zaki ijodiyot, bosmadan chiqarilgan 
asosiy ishlar va chiqarilmagan qo‘lyozmalar);
6. Obyektning saqlanganlik holati(yodgorlik ahvoli va hududi, 
oxirgi restavratsiya va ta’mirlash ishlari sanasi);
7. Obyekt qaysi tashkilot himoyasida;
8. Obyekt qaysi mavzudagi ekskursiyalarda foydalaniladi;
9. Kartochkani tuzish sanasi va tuzuvchining ismi, familiyasi.
Kartochkaga obyektning oldingi va hozirgi ko‘rinishdagi rasmi
tikiladi. Tabiiy, arxitektura, me’moriy yodgorliklar kartochka­
siga boshqa ma’lumotlar ham ilova qilinishi mumkin, masalan, 
m e’moriy obyekt kartochkasiga u yerda yana haykal mavjudligi, 
devordagi yozuvlar va yodgorliklaming dekorativ bezaklari (ich­
ki va tashqarisi), bino konstruksiyasi, texnik holati to ‘g ‘risida 
m a’lumotlar kiritiladi. Mintaqadagi barcha ekskursiya obyekt- 
lariga kartochkalaming mavjudligi yangi ekskursiya mavzularini 
tayyorlash jarayonini tezlashtiradi.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, ekskursiya xizmati jara­
yonida obyektlar mavzuni yoritadi, ekskursantlaming diqqat 
markazida turadi, gidning hikoyalarini isbotlaydi.